Przedmowa utworu dotyczy dziejów Litwy i narodu litewskiego w czasach średniowiecza, a zwłaszcza w wiekach XIII i XIV. Służy ona nadaniu aktualnym problemom „rysu historycznego” dla zmylenia carskiej cenzury. Wstęp – zawiera zarys wojny, która lada chwila wybuchnie między Teutonami (Krzyżakami) a Litwinami. Niemen staje się granicą między dwoma wrogimi państwami.
• Część I Obiór – do Marienburga (Malborka) przybywają komturowie krzyżaccy, aby wybrać wielkiego mistrza. Tutaj masz charakterystykę Konrada – zasłużonego, ale ponurego rycerza, którego jedynym towarzyszem jest Halban.
• Część II zawiera Hymn do Ducha Świętego o pomoc we właściwym wyborze mistrza. Bracia zakonni przechodząc obok wieży, w której żyje tajemnicza pustelnica, słyszą proroctwo, mówiące, że Konrad powinien zostać mistrzem. Wybór Wallenroda jest już przesądzony. Halban śpiewa piosenkę o Wilii, litewskiej rzece, jest ona aluzją do nieszczęśliwej miłości Waltera Alfa i Aldony.
• Część III – Konrad jako wielki mistrz zwleka z ogłoszeniem wojny przeciw Litwie, na którą czekają wszyscy rycerze zakonni. Konrad tymczasem rozmawia z pustelnicą Aldoną, która opowiada historię ich wielkiej i tragicznej miłości. Konrad wie, że zniszczył szczęście swoje i żony, ale jedynym celem jego życia jest zemsta na Krzyżakach.
• Część IV Uczta opowiada o wielkiej uczcie wydanej przez Wallenroda dla gości, między innymi zdrajcy Witolda, brata Jagiełły, który paktuje z Krzyżakami. Halban śpiewa Pieśń wajdeloty, która jest pochwałą narodowej poezji. Następnie snuje Powieść wajdeloty, która ujawnia nam przeszłość Alfa, czyli Konrada: Litwin porwany i wychowany przez Krzyżaków wraca do księcia Kiejstuta i żeni się z jego córką, Aldoną, ale nie jest szczęśliwy, bo szczęścia nie znalazł w ojczyźnie. Dlatego wyjeżdża, aby zrealizować straszliwy plan pokonania zakonu, a wierna Aldona zamyka się w pustelniczej wieży. W tej scenie sam Konrad, nieco pijany winem, śpiewa balladę Alpuhara o zemście wodza Maurów Almanzora na Hiszpanach.
• Część V Wojna. Książę Witold zerwał przymierze z zakonem i zaczął napadać na ich zamki. Konrad wyruszył z rycerzami zakonnymi przeciw Litwie, ale doprowadził do klęski Krzyżaków. Zimą wracają tylko niedobitki ich wojsk. Zbiera się sąd kapturowy, który uznaje Wallenroda za zdrajcę, odsłania też fakty z przeszłości bohatera – domniemane zabójstwo w Palestynie krzyżackiego rycerza Wallenroda i podszywanie się pod jego miano. Na Konrada zapada wyrok śmierci.
• Część VI Pożegnanie. Konrad błaga Aldonę, aby razem wrócili na Litwę, skoro dokonał już dzieła zemsty. Oboje jednak wiedzą, że nie potrafią już wskrzesić dawnej miłości i żyć normalnie. Do Konrada zbliżają się sędziowie. Konrad, chcąc ocalić honor, wypija truciznę, a Halban postanawia przeżyć, aby głosić na Litwie chwałę czynu Konrada. Widząc gasnącą lampę w komnacie męża, Aldona także umiera.
Zobacz:
Konrad Wallenrod – narodowy bohater czy zdrajca? Twoja ocena postaci.
Czy bohatera wallenrodycznego można utożsamiać z bohaterem bajronicznym?