Oczywiście, że nie tylko literatura współczesna zainteresowała się zamierzchłą epoką wieków średnich. Która z epok ukochała średniowiecze najbardziej? Romantyzm! To romantycy czerpali pełną garścią ze skarbów literatury ludowej, średniowiecznych podań, legend, kronik. To cały prąd w romantyzmie nazywa się gotycyzmem. To romantycy wskrzeszali średniowiecznych bohaterów i w tejże scenerii umieszczali fabułę. Ruiny zamczysk romańskich, gotyckie katedry inspirowały romantyczną wyobraźnię.
- Oto dowody:
- Katedra Marii Panny w Paryżu – Victor Hugo,
- Poezja ruin – (Chateaubriand, Norwid),
- Zamek Otranto – Horatio Walpole (pierwsza literacka realizacja gotycyzmu),
- Pieśni Osjana James Macpherson (jedna z największych fikcji literackich. Poeta sam napisał Pieśni, ale podał, iż odnalazł stary, średniowieczny rękopis!),
- Rękawiczka – Friedrich Schillera (scena dworska, turniej, rycerz, dama).
- Polskie:
- Adam Mickiewicz – Konrad Wallenrod, Grażyna,
- Juliusz Słowacki – Balladyna, Lilla Weneda, Zawisza Czarny,
- Ignacy Kraszewski – Stara baśń.
A jednak romantyzm nie był jedyny. To nie tak, że w innych stuleciach panowała cisza na temat średniowiecza. Nawet gotycyzm korzeniami sięga XVIII wieku, wówczas swoje pięć minut przeżyła powieść gotycka.
- Renesans – choć pogardliwie ocenił wieki średnie (i taką obdarzył je nazwą) sporo jeszcze z ich dorobku czerpał.
- Przejął parenezę (typ świętego był kontynuowany), wielu tworzyło jeszcze po łacinie, w dziełach renesansowych wciąż pobrzmiewa fascynacja magią liczby, mistyka – i oczywiście, religijność.
- Najważniejszym „odkrywcą i propagatorem” wieków średnich był William Szekspir. Dramaturg angielski z przełomu wieków XVI i XVII z pasją poszukiwał fabuł do swoich sztuk w średniowiecznych kronikach, legendach i podaniach. Odrzucił klasyczny typ tragedii – wprowadził do niej baśniowość i magię, pisał o średniowiecznych osobach – z tej właśnie epoki „wygrzebał” Makbeta…
- Barok jest „krewniakiem” średniowiecza – przynajmniej duchowym. Umieszcza Boga w centrum wartości, za nic ma życie doczesne, drąży temat czasu, przemijania, śmierci i szatana. Poza tym rodzi dzieła takie jak:
- Don Kichot Cervantesa – wskrzesza ideał rycerza średniowiecznego z całym jego kodeksem i kultem miłości dwornej
- Cyd Pierre Corneille’a – rozgrywa się w średniowiecznej Hiszpanii, a główny bohater broni honoru nawet kosztem własnych uczuć
- Jerozolima wyzwolona Torquato Tasso – przywołuje czasy i ludzi wypraw krzyżowych. Wśród rycerzy i tu napotykamy osoby wzorcowe, choćby Godfryda de Boillon. Atmosfera eposu, baśniowe i fantastyczne postacie silnie nawiązują do poetyki średniowiecza
- Raj utracony Johna Miltona – epos angielski bliski jest średniowiecznym tematom, podejmuje motyw pierwszych rodziców, ich grzechu – a także motyw szatana.
- Oświecenie różni się oczywiście od dawnych wieków średnich.
- Powracano jednak do nich w fabułach utworów: oto na przykład właśnie w XVIII w. rozkwitła powieść gotycka – rozgrywająca się w scenerii średniowiecznych ruin lub w starych siedzibach, pełna tajemniczości, zdarzeń niewyjaśnionych, a nawet grozy.
- W polskim oświeceniu po motyw średniowieczny sięgnął Ignacy Krasicki w Myszeidzie, która rozgrywa się za panowania księcia Popiela, o którym wiemy, że myszy nie lubił. Wiadomo właściwie dzięki Kronikom Wincentego Kadłubka – więc jakiś cień epoki w tym utworze można odnaleźć. Natomiast gatunek (poemat heroikomiczny!) jest absolutnie wzięty ze starożytności.
- Pozytywizm zwrócił się ku średniowieczu głównie poprzez powieść historyczną: są nią Krzyżacy Henryka Sienkiewicza.
- Młoda Polska przypomniała mit rycerza Zawiszy – dokładnie Stanisław Wyspiański w Weselu. Z kolei Stefan Żeromski – stare podanie o Walgierzu ujął w Powieść o Walgierzu Udałym. Poeci – podjęli motyw franciszkański (Jan Kasprowicz, Leopold Staff).
- Dwudziestolecie międzywojenne zaowocowało powieścią Zofii Kossak-Szczuckiej dotyczącej wypraw krzyżowych Krzyżowcy, powieścią Teodora Parnickiego Srebrne orły.
- Powieść powojenna też często wracała do tej epoki. Przykładem znakomitym mogą być Bramy raju Jerzego Andrzejewskiego, Czerwone tarcze Jarosława Iwaszkiewicza, Antoniego Gołubiewa Bolesław Chrobry.
Zobacz:
Nawiązania do średniowiecza w późniejszych epokach literackich
Przedstaw nawiązania do postaci Everymana w utworach literackich
Udowodnij, że twórcy literatury romantycznej nawiązywali do epoki średniowiecza