Treść
- Akcja opowiadania Sklepy cynamonowe (jak zawsze u Schulza) toczy się w prowincjonalnym miasteczku bez nazwy, w sennej atmosferze żydowskiej rodziny, w której wychował się autor.
- Opowiadanie jest wspomnieniem z dzieciństwa. Autor wspomina obraz ojca „zaprzedanego już tamtej stronie”. Jest tu opis wieczornego spaceru – rodzinnej wyprawy do teatru, w którym okazuje się, że ojciec zapomniał portfela. Matka wysyła po portfel chłopca i czytelnik staje się świadkiem wędrówki przez labirynty miasta.
- Przestrzenie, które przemierza bohater, ulegają odkształceniu w jego wyobraźni
.- Miasto składa się z tajemniczych ulic – tuneli, domów poodwracanych „plecami”, rozgwieżdżonego nieba.
- Bohater błądzi w poszukiwaniu sklepów cynamonowych – symbolu niedoścignionego pragnienia, zakazanego, a kuszącego rejonu, pełnego egzotyki.
- Zbłądzeniu towarzyszą: lęk, poczucie winy i strach przed karą. Bohater trafia w podwoje szkoły, w której podgląda ożywione woskowe figury, lekcję rysunków. Ociera się o mieszkanie dyrektora – teren zakazany, z którym kojarzą się strach i oczy córki dyrektora – młodzieńczy symbol erotyzmu.
- Opowiadanie kończy się fantastyczną wizją jazdy dorożką przez przestworza – czymś na kształt zaczarowanego lotu wśród chmur w czasie „świętej nocy”.
- Czytelnik przeżywa z bohaterem podróż przez jego wizje i marzenia, przez ukryte w jego psychice pierwotne wyobrażenia.
- Opisy ożywionej i przekształconej przestrzeni tworzą specyficzny, poetycki nastrój: domy mają fizjonomię, okna „wyznają coś” jak oczy, splątane ulice tętnią życiem, konstelacje gwiazd tworzą trójwymiarowe, ruchome przestrzenie… Jest to świat wyobraźni – lecz każdy element tego świata jest symbolem, mitem, odwołuje się do znaczenia zakodowanego w psychice człowieka.
Jest to odpowiedź na podstawowe pytanie Brunona Schulza:
Gdzie należy szukać prawdy o człowieku?
Gdzie tkwi prawda o jego twórczej sile?
Oto jest ona zaszyfrowana w wizji, w podświadomości człowieka, w archetypach dzieciństwa, w najgłębszych rezerwach psychiki. Tworzenie jest ciągłym poszukiwaniem sensu – doszukiwaniem się swoich początków. Te prapoczątki to mitologia dzieciństwa, ślady Boga, które tkwią w wyobraźni i podświadomości ludzkiej. Do interpretacji dokładnej i prawdziwej twórczości Schulza potrzebna byłaby nauka Freuda (psychoanaliza) i arsenał środków Junga (teoria archetypów). Napięcie, nastrój, fantastyka, wizyjność, alogiczność i siła wyrazu każą określić typ twórczy opowiadań Schulza mianem ekspresjonizmu.
Co to za utwór?
Utwór ten jest rodzajem ufantastycznionej autobiografii. Wszystkie fakty z życia twórcy zostały wzbogacone przez jego wyobraźnię, toteż światem Sklepów cynamonowych rządzą nie tyle prawa fizycznej rzeczywistości, ile raczej snu i fantazji.
Dzieło przetwarza mity towarzyszące dzieciństwu pisarza i przekształcone przez jego wyobraźnię.
- Najważniejszym z nich jest mit ojca, który w żydowskiej rodzinie (a Schulz był Żydem) zajmował wyjątkową, uprzywilejowaną pozycję. Jego losy opisane w Sklepach… zawierają aluzje do postaci oraz wydarzeń znanych z Biblii. Tak jak w Księdze Rodzaju ma on na imię Jakub, jest władcą ptasiego królestwa (jak Noe), staje się natchnionym prorokiem (jak Izajasz), w rozdziale Karakony zamienia się w robaka (aluzja do Hioba, który upokorzony przez los też czuł się marny jak robak).
Chociaż obok wielkości i dostojeństwa Schulz nadaje mu także cechy groteskowe (np. przedstawia go siedzącego na ogromnym porcelanowym urynale), to jednak ojciec zapisany w jego pamięci przypomina starotestamentowego Boga.
- Z tradycją żydowską, opartą w dużym stopniu na świętej księdze Torze, związany jest też powracający kilkakrotnie w Sklepach… inny ważny motyw.
U Schulza też pojawia się księga – symbol wszelkiej wiedzy, która przybiera postać kalendarza, tajemniczego tekstu zapamiętanego z dzieciństwa, a nawet… albumu ze znaczkami (markownika – Wiosna).
- Kolejną obsesją Schulza jest kobieta – zawsze demoniczna, władcza i właśnie dlatego fascynująca. Dominuje nad mężczyzną – jak służąca Adela nad ojcem lub ciotka Agata nad wujkiem Markiem.
Dorobek pisarza jest skromny
– dwa tomy opowiadań: Sklepy cynamonowe i Sanatorium Pod Klepsydrą – to prawie wszystko. Biografia żydowskiego pisarza z Drohobycza jest tragiczna. W pamięci współczesnych: „niski, zakompleksiony nauczyciel”, wydobyty z otchłani Kresów przez Zofię Nałkowską, która rozpropagowała twórczość skromnego nauczyciela, a w czasie wojny usiłowała zorganizować przerzut Schulza do Warszawy, by ocalić go przed hitlerowskim antysemityzmem. Niestety – nie udało się. Brunona Schulza zastrzelił na ulicy 19 listopada 1942 r. gestapowiec Günther.
Symbolika
- Sklepy cynamonowe to symbol nieznanego, egzotycznego, pociągającego świata marzeń.
- Ulica krokodyli – to symbol nadchodzącego XX wieku: tandety, komercji, uprzedmiotowienie świata, przestrzeni i zepsucia
Tematyka opowiadań
- obraz prowincjonalnego miasteczka (odmienionego mocą wyobraźni),
- stare i nowe – ekspansja nowej cywilizacji, nowej epoki, innych wartości, które reprezentuje Ulica Krokodyli,
- archetyp ojca – autorytetu moralnego i religijnego, głowy rodziny, swoistej kreacji Boga lub demiurga,
- kobieta – symbol erotyzmu, ale także dominacji nad mężczyzną, władzy nad jego żądzami; kobieta jest nieznanym archipelagiem – fascynującym i tajemniczym, ale niebezpiecznym,
- dzieciństwo – najważniejszy etap rozwoju człowieka; jest także swoistą krainą mitu – to, co wpływa na człowieka w dzieciństwie, wdziera się w jego psychikę – pozostanie na zawsze.
Świat wykreowany w prozie Schulza niewiele ma wspólnego ze światem rzeczywistym. Zapełniają go uosobienia mitów, symbole pewnych wartości, nawet materia została zupełnie odkształcona przez marzenia senne, wyobraźnię, plastyczne spojrzenie pisarza.
Po co?
Jest to z pewnością proza – jeszcze jedna – realizująca nowatorski cel epoki: zobaczyć świat inaczej. Co więcej – widzenie Schulza jest nową interpretacją rzeczywistości. I tak jak wędrówka po nocnym Drohobyczu nie jest wędrówką po miasteczku, lecz po tajemniczych zaułkach ludzkiej psychiki.
Zobacz:
Sklepy cynamonowe do matury pisemnej (przykładowe tematy i motywy)
Na czym polega mityzacja świata w Sklepach cynamonowych Bruno Schulza
Na czym polega awangardowość prozy Brunona Schulza? Odpowiedz na podstawie Sklepów cynamonowych
Problematyka i nowatorstwo Sklepów cynamonowych Brunona Schulza