Eugeniusz de Rastignac

Eugeniusz de Rastignac to bohater powieści Honoriusza Balzaka Ojciec Goriot – jednej z części cyklu obrazującego społeczeństwo francuskie początku XIX wieku, zatytułowanego Komedia ludzka. Tytuł ten jest nawiązaniem do Boskiej komedii Dantego – opowieści o podróży po zaświatach od kręgów piekielnych po raj. W cyklu Balzaka zostajemy przeprowadzeni przez wszystkie sfery społeczne ówczesnej Francji, od nizin społecznych po arystokrację i mieszczaństwo. Jednak o ile bohater dzieła Dantego to człowiek dojrzały i w pełni ukształtowany, poszukujący prawdy o świecie, o tyle u Balzaka poszukującym jest młodzieniec, dwudziestodwuletni Eugeniusz, który przybywa do Paryża, by zdobyć wykształcenie i nabrać ogłady w świecie.

Ojciec Goriot to pierwsza z części Komedii ludzkiej, w której Eugeniusz de Rastignac wprowadzony zostaje na scenę Paryża. Spotykamy go w dalszych częściach cyklu – jego kariera układa się zmiennie, ale ostatecznie z potyczki z Paryżem wychodzi zwycięsko, jednak za cenę odrzucenia moralności – zostaje bogaczem i prowadzi interesy z mężem swojej kochanki.

Znaczenie postaci

Młody student, który przybył do Paryża, by uczyć się życia, spotyka na swej drodze dwa przeciwstawne wzorce zachowań. Z jednej strony starego, poczciwego Goriota, którego bezwzględna miłość do córek przywiodła na skraj nędzy i wyczerpania, z drugiej spokojnego i wyrachowanego zbrodniarza Vautrina, który nie waha się odpłacać złem za zło, kpiąc z zasad społecznych i mieszczańskiej moralności.

Z jednej strony Goriot obiecuje mu spokojne, ale nieprawe życie, u boku swej córki Delfiny, drugi nakazuje wzgardzić miłością i panującymi w świecie zasadami fałszywej moralności i zawrzeć związek małżeński z wyrachowania, dla pieniędzy. Godząc się na propozycję Vautrina, Rastignac stałby się współtwórcą zbrodni – zabójstwa młodego Taillefera, po którym przyszła żona Eugeniusza, Wiktoryna Taillefer, odziedziczyłaby spadek. Jednak przystając na propozycję ojca Goriot, nie zyskałby lepszego losu. Uwikłałby się w splot zależności towarzyskich i konszachtów, stałby się utrzymankiem Delfiny, a jego błyskotliwa kariera skończyłaby się z chwilą, gdy ta rzuciłaby go dla innego.

Postać Rastignaca ukazuje proces deprawowania się młodego człowieka pod wpływem środowiska i otoczenia, które wymusza na nim działania niemoralne. W świecie, w którym największą wartością są pieniądze, brak jest miejsca na wahanie i sentymenty. To nauka, jaką wyniósł młody student po spotkaniu ze swymi dwoma mistrzami. Świadczy o tym wyzwanie rzucone w stronę miasta w ostatniej scenie powieści: Teraz się spróbujemy!

 

Charakterystyka

  • Wiek i wygląd: Eugeniusz jest przystojnym młodzieńcem lat 22. Balzak pisze o nim, iż jest pełen „ognia i werwy”, o „wykwintnej postaci” i typie urody, która czarem swym łatwo przyciąga kobiety. Rastignac wie jak zachować się wobec kobiet, a one ulegają mu – zarówno hrabina de Beau­séant, jak i pani de Nucingen.
  • Pochodzenie: prowincjusz, przyjechał do Paryża, by zdobyć wykształcenie i pozycję.
  • Wygląd: przystojny, o ujmującej powierzchowności – typowy południowiec o jasnej cerze, niebieskich oczach i czarnych włosach. Dość szybko zaczyna doceniać znaczenie wykwintnego stroju. Ubiera się ładnie i wytwornie. Nic dziwnego, że zdobywa piękną kochankę.
  • Zajęcia: studia prawnicze, wyrabianie sobie pozycji w Paryżu.
  • Upodobania – młody Rastignac nie stroni od zabaw. Mieszkańcy pensjonatu pani Vauquer często widzą go rankiem, jak wraca z balów w Odeonie czy Prado, najpopularniejszych sal tanecznych stolicy. Szybko też wyrabia się w nim zamiłowanie do życia wielkomiejskiego. Chętnie jeździłby dorożkami i ubierał się u drogich krawców, na co jednak nie pozwalają mu niewielkie fundusze.
  • Usposobienie: z początku skromny i nieśmiały, Eugeniusz szybko przyswaja lekcję życia, jaką funduje mu Paryż. Już po pierwszych wakacjach w domu stwierdza, że nie wróci do rodzinnego majątku. Razi go ubóstwo i tandeta tamtejszego życia, siostry, które w porównaniu z paryżankami wypadają skromnie i prowincjonalnie, odpycha drobiazgowa oszczędność rodziców.
  • Plany na przyszłość: przyciąga go przepych i splendor wielkomiejskiego życia, a nade wszystko możliwość szybkiego awansu. Sprawia to, że postanawia wybić się w Paryżu, a nade wszystko dorobić się w nim fortuny – nieważne jak.
  • Mocne strony: zdeterminowany, wytrwały, nastawiony na cel, ujmująca osobowość, inteligentny, sprytny, szybko się uczy i przystosowuje do nowych warunków życia, ma dobre serce.
  • Słabe strony: łatwo ulega wpływom, pozbywa się skrupułów.

 

Biografia

Urodził się na prowincji w małym majątku szlacheckim na południu Francji, jako najstarszy pośród pięciorga rodzeństwa. Z listów, jakie dostaje z domu, widać, iż siostry uwielbiają go, a matka kocha i martwi się o niego. Ojciec Eugeniusza jest typem zamkniętym i raczej surowym, syn nie przyznaje się przed nim, że potrzebuje więcej pieniędzy.

Pierwszy rok w Paryżu upływa młodemu studentowi prawa na nauce i zwiedzaniu miasta. Poznaje teatry, włóczy się po ulicach, uczęszcza na wykłady i zwiedza muzea. Bawi się na balach w Odeonie i Prado, wracając do domu nad ranem. Dopiero drugi rok jego pobytu w Paryżu, a właściwie wakacje spędzone w domu, wydają się decydujące dla dalszych jego losów. W porównaniu ze splendorem Paryża rodzinny folwark wypada blado i prowincjonalnie.

Rastignac decyduje się pozostać w Paryżu. Powiązania rodzinne otwierają mu drzwi do domu hrabiny de Beauséant, która staje się jego protektorką i wprowadza go do uczęszczanych domów Paryża. Po pierwszych niepowodzeniach, za namową hrabiny, postanawia wdać się w romans z panią de Nucingen, córką mieszkańca pensjonatu Vauquer – ojca Goriot. Delfina, która z początku niechętnie patrzy na zaloty młodego studenta bez fortuny i nazwiska, jednak przystaje na propozycję romansu skuszona możliwością awansu towarzyskiego, jaką dałaby jej znajomość z hrabiną de Beauséant.

Wtedy to pojawia się Vautrin, kusząc młodzieńca możliwością łatwego zarobku na małżeństwie z Wiktoryną Taillefer. Rastignac zniechęcony niezdecydowaniem Delfiny, przyciśnięty okolicznościami i chronicznym brakiem gotówki, zgadza się na propozycję Vautrina. W tym samym czasie zyskuje jednak przychylność Delfiny i oboje planują wspólną przyszłość w mieszkanku, które kupił im ojciec Goriot sprzedając swą rentę.

Potem wypadki potoczą się bardzo szybko: policja, która od dawna była na jego tropie, aresztuje Vautrina, a ojciec Goriot zapada na ciężką chorobę i w ciągu kilku dni umiera. Zrozpaczony Rastignac zwraca się o pomoc do córek, by pochować starego, jednak drzwi obu domów pozostaną dla niego zamknięte.

Sam finansuje skromny pogrzeb Goriota, sprzedając zegarek podarowany mu przez Delfinę. Nad grobem „roni ostatnią młodzieńczą łzę” i rusza, by policzyć się z Paryżem. Ostatnie słowa wypowiedziane przez Eugeniusza w powieści zapowiadają dalszy ciąg jego losów.

 

Ważne momenty w życiu bohatera

  • Przybycie do Paryża – to początek nowego życia dla Eugeniusza, daleko od rodziny i znajomych, gdzie zdany jest jedynie na własne siły.
  • Nauka hrabiny de Beauséant – to lekcja, jakiej doświadczona hrabina udziela swemu podopiecznemu, która w skrócie sprowadza się do przestrogi, by nie wyjawiał swoich uczuć oraz wykorzystywał ludzi i sytuacje, by osiągnąć swój cel.
  • Nauka Vautrina – Vautrin odsłania przed młodzieńcem tajniki paryskiego życia, przestrzegając, by wyzbył się naiwności, jeśli chce coś osiągnąć w życiu („uczciwość nie zda się na nic”). • List do matki z prośbą o pieniądze – w tym liście ukazuje się druga twarz Eugeniusza, człowiek bez skrupułów, gotowy za wszelką cenę walczyć o swoje. Rastignac szantażuje matkę groźbą samobójstwa, by wydobyć od niej żądaną kwotę.
  • Śmierć i pogrzeb ojca Goriot – poświęcenie Goriota i niewzruszona postawa córek nie pozostawia złudzeń, co do realnego wymiaru paryskiego życia. Rastignac przejmuje zasady Vautrina, rzucając w stronę Paryża wyzwanie.

 

Bohater o sobie samym

Rastignac, rozeznawszy się w Paryżu, przejmuje reguły tamtejszego życia. Pragnie kariery i majątku. Te dwie drogi mają go zawieźć na szczyty sukcesu. Po opuszczeniu domu hrabiny de Beauséant Eugeniusz przyznaje rację staremu Vautrinowi: „Vautrin ma słuszność, majątek to cnota!”

Pieniądze jako ultima ratio mundi (ostateczny argument świata) to dewiza paryska, która odtąd stanie się metodą jego działania. Prawo i moralność nic nie znaczą wobec bogaczy, zauważa Rastignac i postanawia piąć się na szczyt. Jednak naiwność podejścia bohatera demaskuje wszystkowiedzący narrator. Miłość i wiedza, kariera uczonego i światowca w paryskim świecie nigdy się nie spotykają. Ale tę naukę pojmie młody student dopiero nad grobem Goriota. Wtedy to już całkiem zgorzkniały i pozbawiony złudzeń wytoczy światu walkę.

 

Bohater a inne postacie utworu

  • Ojciec Goriot – starzec zamieszkujący w tym samym pensjonacie co Rastignac. Niegdyś bardzo bogaty, obecnie coraz bardziej biedniejący, ponieważ ograbiają go i wykorzystują dorosłe córki.
  • Pani Vauquer – właścicielka pensjonatu.
  • Hrabina de Beauséant – bardzo daleka kuzynka Eugeniusza, która wprowadza go w „wielki świat” Paryża; jedyna spośród arystokratów, która próbuje być uczciwa i niezafałszowana.
  • Delfina de Nucigen – jedna z córek Goriota, kochanka Rastignaca.
  • Vautrin (Jakub Collin, Ołży-Śmierć) – bandyta, uciekinier z galer, ukrywający się pod przybranym nazwiskiem; człowiek okrutny i cyniczny.

 

Podobne postacie literackie

  • Kordian (tytułowy bohater dramatu Juliusza Słowackiego) – niezdecydowany młodzieniec, który chce wkroczyć w dorosłe życie, by dokonać w nim wielkich czynów.
  • Nikodem Dyzma (bohater powieści Tadeusza Diłęgi-Mostowicza Kariera Nikodema Dyzmy) – biografie obu bohaterów to dzieje zawrotnie szybkich karier. Zachodzi między nimi kilka istotnych podobieństw.
  • Raskolnikow (bohater Zbrodni i kary Fiodora Dostojewskiego) – obaj młodzieńcy (Raskolnikow i Rastignac) wrzuceni w świat, którym rządzi pieniądz, decydują się na zbrodnię i działania przeciwne moralności.

 

O utworze źródłowym

Ojciec Goriot to powieść z 1834 roku będąca pomostem pomiędzy romantyzmem a wielką prozą realistyczną. Elementem romantycznym jest kreacja postaci wyrazistych, którym przyświecają idealne cele, jak dobroć, poświęcenie, działanie pod wpływem namiętności. Elementem realistycznym jest kreacja wszystkowiedzącego, przeźroczystego narratora, drobiazgowe opisy (strojów, wnętrz, ulic, wyglądu bohaterów) oraz prawdopodobieństwo przedstawionych zdarzeń.

Powieść realistyczna jest dziełem, które wiernie i szczegółowo odzwierciedla rzeczywistość. Wedle Stendhala ma być ona niczym „lus­tro przechadzające się po gościńcu” – wiernie rejestrować przebieg wydarzeń.

Tematy, przy których można wspomnieć bohatera

  • kariera
  • pieniądze
  • rodzina, rodzice, dzieci
  • prawa rządzące światem
  • dorosłość
  • ideały
  • miasto
  • obraz społeczeństwa
  • ludzkie wybory
  • moralność

Ojciec Goriot – Honoriusz Balzak

Dzieło: Ojciec Goriot

Autor; Honoriusz Balzak

Czas i miejsce akcji

Paryż, 1819 r. – akcja dzieje się w pensjonacie pani Vauquer, ale nie tylko – także na salonach, na cmentarzu itd.

Co to za typ bohatera?

  • karierowicz,
  • spragniony życia na poziomie, uciech wielkiego świata, pozycji,
  • aktywny i przedsiębiorczy,
  • zdeterminowany,
  • najpierw naiwny, miły i poczciwy, stopniowo nabiera pewności siebie, bezwzględności w dążeniu do celu i cynizmu; stopniowo ulega demoralizacji.

Pojęcie związane z tym bohaterem

  • Powieść realistyczna – powieść, która miała dawać wierny, wszechstronny obraz świata ze szczególnym naciskiem na problematykę społeczno-obyczajową. Oczywiście, zachowywała zasadę prawdopodobieństwa. Czołowi przedstawiciele europejskiej powieści realistycznej to Honoriusz Balzak, Stendhal, Gustaw Flaubert, Lew Tołstoj. W Polsce: Bolesław Prus (Lalka), Henryk Sienkiewicz (Rodzina Połanieckich), Eliza Orzeszkowa (Meir Ezofowicz).

Eugeniusz de Rastignac symbolizuje:

  • pragnienie pozycji i pieniędzy,
  • karierę i awans – z biednego prowincjusza na bywalca salonów,
  • człowieka zdemoralizowanego przez życie w wielkim mieści.

 

Zobacz:

Eugeniusz Rastignac – charakterystyka

Dokonaj charakterystyki Rastignaca bohatera Ojca Goriot

Julian Sorel a Eugeniusz de Rastignac, bohater Ojca Goriot Balzaka – podobieństwa i różnice.

Najważniejsi bohaterowie Ojca Goriot

Rastignac i Raskolnikow – charakterystyka porównawcza

Obraz społeczeństwa francuskiego w Ojcu Goriot Honoriusza Balzaka

Jakie przesłanie i ogólnoludzkie wartości zawiera Ojciec Goriot Balzaka?

Czy Ojciec Goriot Balzaka jest powieścią realistyczną?

Wpływ miasta na psychikę bohatera

Ojciec Goriot – praca domowa