Hiob

Pomijanie szczegółów, przedstawianie tylko najistotniejszych elementów fabuły to charakterystyczna cecha stylu biblijnego. Dlatego tak naprawdę niewiele wiemy o Hiobie, choć jest jednym z najważniejszych bohaterów Starego Testamentu. Ile miał lat? Nie wiadomo. Biblia podaje tylko, że Bóg pozwolił mu żyć jeszcze sto czterdzieści lat po próbie, jakiej go wcześniej poddał. Gdzie mieszkał Hiob? Znajdujemy jedynie ogólnikową informację, że w ziemi Us (Hus) – krainie w Arabii Skalistej, na południowy wschód od Judei. Jego żona i dzieci nie mają imion ani twarzy – liczne potomstwo (trzy córki i siedmiu synów) stanowi jedynie dowód przychylności Boga. Takim dowodem jest także duży majątek. Hiob miał „siedem tysięcy owiec, trzy tysiące wielbłądów, pięćset jarzm wołów, pięćset oślic”. Biblia nazywa go „najwybitniejszym człowiekiem spośród wszystkich ludzi Wschodu”.

 

Kwestionariusz osobowy

  • Imię: Hiob
  • Zamieszkały: w ziemi Us albo Hus, na południowy wschód od Judei
  • Stan cywilny: żonaty
  • Dzieci: trzy córki i siedmiu synów
  • Zajęcie: był właścicielem licznych stad zwierząt

 

Znaczenie postaci

  • Każdy człowiek w chwili cierpienia stawia sobie takie same pytania jak Hiob. Gdy dopada choroba, ktoś bliski umiera lub zawiedzie, zastanawiamy się: dlaczego właśnie mnie się to zdarzyło? jaki to ma sens? Przypadek Hioba jest dowodem, że na takie pytania nie ma jednoznacznych odpowiedzi.
  • Biblijny bohater stał się uniwersalnym archetypem człowieka cierpiącego bez winy; jego losy zmuszają nas przy tym do głębszej refleksji na temat kondycji człowieka.
  • Księga Hioba pokazuje, że cierpienie może być próbą, a nie karą za jakieś grzechy. Człowiek tego nie potrafi pojąć. Biblia podpowiada jedyną słuszną postawę wobec cierpienia: powinniśmy przyjąć je z godnością, tak jak to zrobił biblijny bohater. Bunt niczego by nie zmienił. Gdyby Hiob wyparł się wiary, nie poprawiłoby to jego losu, a jedynie pozbawiło nadziei.
  • Historia tego bohatera tłumaczy sens cierpienia niezawinionego, pokazuje nam także siłę wielkiej, prawdziwej wiary. Dzięki niej Hiob ocalił swoją ludzką godność. Losy bohatera pokazują również, że – paradoksalnie – cierpienie może być wartością. Tragiczne doświadczenia Hioba są dowodem szczególnej miłości Stwórcy, który był pewien jego wiary, wierzył, że go nie zawiedzie. Dzięki temu Hiob mógł zobaczyć swoją wartość w oczach Boga. Właśnie cierpienie najmocniej zmusza człowieka do refleksji nad samym sobą i swoim życiem.
  • Egzystencja człowieka jest krótka i pełna cierpienia. Zależy od Boga, który „z gniewem spogląda” i sądzi. Jego decyzje są nieodgadnione, człowiek nie może ich zrozumieć. Jaki porządek panuje w świecie? Czy rzeczywiście człowiek uczciwy jest nagradzany? Czy Bóg jest sprawiedliwy? Hiob wie, że nic złego nie uczynił, a jednak został skazany na straszliwe cierpienia. Jego lamentacje są wyrazem rozterek człowieka, który stara się zrozumieć swoją sytuację. Bohater godzi się z decyzją Stwórcy, myśląc przy tym o swej małości. Widzi również, że silne przekonanie o własnej niewinności może prowadzić do grzechu, jakim jest osądzanie Boskich decyzji.

 

Charakterystyka

  • Wygląd: brak informacji (Biblia zazwyczaj pomija takie szczegóły). W sztuce najczęściej przedstawiany jest jako dojrzały mężczyzna z długą brodą, najczęściej półnagi – najchętniej ukazywany jest jako trędowaty pogrążony w zadumie lub słuchający wymówek żony.
  • Stan cywilny: żonaty. Żona nie okazała się jednak szczególną podporą w momencie próby, umiała tylko poradzić: „Złorzecz Bogu i umieraj!”
  • Cechy charakteru: przeważają zalety. Anonimowy biblijny autor pisze o Hiobie: „mąż sprawiedliwy, prawy, bogobojny i unikający zła”. Był troskliwy i współczujący, pomagał potrzebującym i kochał swoje dzieci.
  • Najważniejszy obowiązek: modlitwa. Hiob nigdy nie zapominał o złożeniu stosownych ofiar, robił to także w imieniu synów i córek. Dzięki głębokiej wierze udało mu się przetrwać trudną próbę, na jaką został wystawiony przez Boga.
  • Zajęcia codzienne: zarządzanie swoim wielkim majątkiem. Po jego utracie i zachorowaniu na trąd Hiobowi pozostało tylko siedzenie na gnoju i drapanie ran skorupą.

 

Biografia

Uczciwy i bogobojny bohater Księgi Hioba został wystawiony na bardzo ciężką próbę. Oto jednego dnia stracił cały majątek: Sabejczycy porwali mu woły i oślice, piorun spalił owce, Chaldejczycy zabrali wielbłądy. Jego liczni słudzy zostali pozabijani. Synowie i córki zginęli pod gruzami domu, który zniszczył „szalony wicher z pustyni”. Zrozpaczony Hiob nie wiedział, że wszystkie te nieszczęścia są wynikiem zakładu między Bogiem i szatanem. Oto Pan chciał w ten sposób udowodnić, że pobożność Hioba nie wynika jedynie z wdzięczności za okazywane łaski. Lecz choć bohater z pokorą przyjął swój los, szatana to nie przekonało. W czasie drugiej rozmowy powiedział do Boga: „Wyciągnij, proszę, rękę i dotknij jego kości i ciała. Na pewno Ci w twarz będzie złorzeczył”. Stwórca zezwolił i Hiob zachorował na trąd. Był w rozpaczy, jednak nie złorzeczył Bogu, choć namawiali go do tego i żona, i przyjaciele. Hiob odpowiadał na zarzuty przyjaciół, zastanawiał się nad swoim życiem.

Straszliwie cierpiał, nie rozumiejąc, dlaczego spadły na niego te wszystkie klęski. Przeklinał chwilę, w której się urodził. Wiedział, że wobec wszechmocy Boga jest niczym. Że Pan ma prawo zrobić z nim, co zechce. Dlatego tylko prosił o litość w postaci rychłej śmierci. Wiedział, że wielu rzeczy nie jest w stanie zrozumieć. Na przykład tego, że Bóg tak samo traktuje dobrych i złych, że nieprawość nie zawsze bywa karana. Hiobowi wydawało się, że być może jest Bogu obojętny, skoro ten nie reaguje na jego straszliwe cierpienie. W końcu Pan odpowiedział na skargi bohatera. Wskazał wyższość swego rozumu nad ludzkim, pytając: „Gdzieś był, gdy zakładałem ziemię?”

Za swoją wiarę Hiob został wynagrodzony – Bóg przywrócił mu dwa razy większy majątek, dał jeszcze raz siedmiu synów i trzy piękne córki.

 

Ważne momenty w życiu bohatera

  • Utrata majątku i śmierć dzieci – jednego dnia odmienił się dotąd pomyślny los Hioba. Tragedia była tym trudniejsza do zniesienia, że nastąpiła nagle.
  • Zachorowanie na trąd – to miała być trudniejsza próba. Człowiek najsilniej odczuwa ból ciała, zagrożenie własnego życia.
  • Rozmowa z Bogiem – w zakończeniu księgi Stwórca odpowiedział z wichru na skargi Hioba. Bohater zrozumiał, że jego los nie był Bogu obojętny. Zmienił swoją postawę, przyznając na koniec:

Dotąd Cię znałem ze słyszenia,
obecnie ujrzałem Cię wzrokiem,
stąd odwołuję, co powiedziałem,
kajam się w prochu i popiele.
(Hi, 42, 5-6)

  • Nagrodzenie wierności Hioba – dowód Boskiej sprawiedliwości. Ten fragment budzi jednak częs­to kontrowersje. Czy nowa rodzina pomaga zapomnieć o tych, których się utraciło?

 

Bohater o sobie samym

Cierpiący Hiob wspomina swoją dawną pomyślność. Żył w dostatku, szanowany przez innych, starał się pomagać ludziom:

Bo ratowałem biednego przed możnym,
sierotę, co nie miał pomocy. (…)
Dla biednych stałem się ojcem,
Pomagałem w sporze nieznajomemu.
(Hi, 29, 12,16)

Czekałem na szczęście – a przyszło zło,
szukałem światła – a nastał mrok.
(30, 26)

Czym czysty? Nie znam sam siebie,
potępiam swe własne życie.
(Hi, 9, 21)

Choćby mnie zabił Wszechmocny – ufam,
i dróg moich przed nim chcę bronić.
(Hi, 13, 15)

Przywdziałem wór na swe ciało,
czołem w proch uderzyłem,
oblicze czerwone od płaczu,
w oczach już widzę pomrokę,
choć rąk nie zmazałem występkiem
i modlitwa moja jest czysta.
(Hi, 16, 15-17)

Lecz On zna drogę, którą kroczę,
z prób wyjdę czysty jak złoto.
(Hi, 23, 10)

Bohater a inne postacie utworu

  • Hiob a Chrystus – łączy ich cierpienie. Są jednak różnice: Chrystus przyjął je dobrowolnie, a Hiob nie miał wpływu na swój los. Bohater Starego Testamentu był całkowicie zależny od sił wyższych, został wystawiony na próbę. Nie znał przyczyny swego cierpienia, podczas gdy Chrystus wiedział, dlaczego musi umrzeć na krzyżu.
  • Elifaz z Temanu, Bildad z Szuach i Sofar z Naamy to trzej przyjaciele Hioba, którzy na wieść o jego nieszczęściu przyszli, aby go pocieszyć. Starali się przekonać Hioba, że zesłane na niego cierpienie musi być karą za jakieś grzechy. Namawiali: nawróć się, żałuj swoich win. Hiob miał do nich żal – zawiedli go swoim brakiem zaufania. Obowiązkiem przyjaciela jest przecież litość, a nie potępianie cierpiącego. Mówił: „zmyślacie oszustwa, / lekarze nic niewarci” (Hi, 13, 4). Także Bóg powiedział do nich później: „nie mówiliś­cie o Mnie prawdy” (Hi, 42, 7).

 

Podobne postacie literackie

  • Podmiot liryczny w Trenach Jana Kochanowskiego (utożsamiany z poetą) – cierpi z powodu śmierci dziecka i podobnie jak Hiob nie rozumie swego losu.
  • Ksiądz Piotr z III cz. Dziadów Adama Mickiewicza – pokorny, przekonany o wszechmocy Boga, nagrodzony za to wizją przyszłych losów Polski.
  • Więźniowie, którzy trafili do sowieckich łagrów (Inny świat Herlinga-Grudzińskiego).
  • Trędowaty Lebrosso z Wieży Herlinga-Grudzińskiego.

O utworze źródłowym

Księga Hioba jest jedną z najważniejszych ksiąg Starego Testamentu. Ma charakter dydaktyczny – historia głównego bohatera prowokuje do rozważań na temat cierpienia, wiary, kondycji człowieka… Utwór jest anonimowy, nie wiadomo, kiedy dokładnie powstał (uczeni datują go pomiędzy VII a III w. p.n.e.). Księga Hioba ma formę dialogu, składa się z szeregu mów wygłaszanych przez przyjaciół Hioba i odpowiedzi samego bohatera. W jej zakończeniu pojawia się często spotykany w Biblii motyw teofanii, tj. objawienia się Boga.

Tematy, przy których można wspomnieć Hioba

  • cierpienie (zwłaszcza niezawinione);
  • wiara, relacja człowiek–Bóg;
  • kondycja człowieka; jego zależność od sił wyższych.

Ważne słowa Hioba

Nagi wyszedłem z łona matki i nagi tam wrócę.
Dał Pan i zabrał Pan.

Dobro przyjęliśmy z ręki Boga. Czemu zła przyjąć nie możemy?

Człowiek swej drogi jest nieświadomy, Bóg sam ją przed nim zamyka.

Czyż nie do bojowania podobny byt człowieka?
Czy nie pędzi on dni jak najemnik?
Jak niewolnik, co wzdycha do cienia, Jak robotnik, co czeka zapłaty.

Zapamiętaj!
Związki frazeologiczne pochodzące z Księgi Hioba:

  • Hiobowa wieść – zła, przerażająca wiadomość; informacja o jakimś nieszczęś­ciu.
  • Pocieszyciel Hioba – przyjaciel, który stara się pomóc cierpiącemu, ale w rzeczywistości pogłębia ból, bo przekonuje, że nieszczęście wynikło z winy tego, który cierpi.

 

Kilka obrazów cierpienia w literaturze

  • Dlaczego? Za co? – pytają cierpiący. Pytają od wieków – i ci, którzy mocno wierzą, i ateiści. Dlaczego wszechmocny Bóg pozwala na cierpienie niewinnych? Czy nas nie kocha, czy może szatan jest od niego silniejszy?
    Jak mamy żyć z cierpieniem, którego nie potrafimy zrozumieć, wytłumaczyć? Pytanie o sens cierpienia pozostaje bez odpowiedzi, ale ludzie wciąż pytają – dlaczego. Buntują się lub w pokorze godzą z losem.
  • Najpiękniejszy chyba w literaturze polskiej cykl poetycki, Treny Jana Kochanowskiego, traktuje o cierpieniu właśnie. To studium rozpaczy i bólu ojca, któremu śmierć zabrała ukochane dziecko. W Trenie XI czytamy:
    Kogo kiedy pobożność jego ratowała?
    Kogo dobroć przypadku złego uchowała?
    Nieznajomy wróg jakiś miesza ludzkie rzeczy
    Nie mając ani dobrych, ani złych na pieczy.
    […]
    Wspinamy się do nieba, boże tajemnice
    Upatrując; ale wzrok śmiertelnej źrenice
    Tępy na to!
    Słowa te przypominają głos z Księgi Hioba. Treny można interpretować jako zapis kryzysu światopoglądowego, w pewnym sensie także kryzysu wiary. Początkowe utwory cyklu są opisem rozpaczy, której nic nie jest w stanie ukoić. Nieszczęśliwy ojciec nie potrafi pogodzić się z Boskim wyrokiem, ale w Trenie XVIII, przedostatnim, zwraca się do Stwórcy:
    Ale od wieku Twoja lutość słynie,
    A pierwej świat zaginie,
    Niż Ty wzgardzisz pokornym,
    Chocia był długo przeciw Tobie spornym.
    W Trenie XIX, ostatnim, godzi się z tym, że cierpienie to „ludzka przygoda” i „jeden jest Pan smutku i nagrody”.
  • Przeciwko złu i cierpieniu własnego narodu buntuje się Konrad, bohater Dziadów części III Adama Mickiewicza, w Wielkiej Improwizacji. Bluźnierczo porównuje Boga do cara i śmie twierdzić, że on lepiej niż Stwórca urządziłby świat. Ksiądz Piotr już Boga nie oskarża, tylko modli się pełen żalu i skruchy, świadomy swej małości.
  • W ludowym obrzędzie, przedstawionym w II części Dziadów, chór wieśniaków recytuje:
    Kto nie doznał goryczy ni razu,
    Ten nie dozna słodyczy w niebie.
    Doświadczenie cierpienia oznacza pełnię człowieczeństwa, bo, zgodnie z ludowym przekonaniem, uczy mądrości. Ludzie ciężko doświadczeni przez los posiedli życiowe prawdy nieznane ich szczęśliwym braciom.
  • Jan Kasprowicz, twórca młodopolski, w pierwszej części Hymnów pokazuje Boga jako sprawcę nieszczęść, płaczu i łez, który mniej niż człowiek przejmuje się losem świata. W Księdze ubogich wyznaje jednak: „Przestałem się wadzić z Bogiem – serdeczne to były zwady, zrodziła je ludzka niedola”.
  • Nie chce i nie potrafi zaakceptować świata, „gdzie dzieci są torturowane”, doktor Bernard Rieux, bohater Dżumy Alberta Camusa, alegorycznej powieści o odwiecznym zmaganiu się ze złem, na jakie skazany jest człowiek.
  • Hiobowe cierpienia opisuje literatura wojenna. Brak tylko szczęśliwego zakończenia. Cierpienia pomordowanych w obozach koncentracyjnych i sowieckich łagrach nawet opisać trudno, a cóż dopiero zrozumieć. W obliczu tych mąk sama myśl o literaturze wydaje się niewłaściwa. Jak trudno było znaleźć formułę na opisanie zbrodni ludobójstwa i traumatycznego doświadczenia okupacji, najlepiej świadczy nowatorska narracja Medalionów Zofii Nałkowskiej, Opowiadań Tadeusza Borowskiego i Pamiętnika z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego.

 

Dzieło

Księga Hioba

Autor

Anonimowy

Czas i miejsce akcji

Ziemia Us (Hus) przed narodzeniem Chrystusa.

Co to za typ bohatera?

  • Cierpiący niewinnie człowiek, który godzi się na swój los.
  • Pobożny, bogobojny.
  • Jest archetypem cierpiącego bez winy człowieka.

Pojęcia związane z tym bohaterem

  • Hiobowe wieści – złe, przerażające wiadomości; nagle spadające nieszczęścia.
  • Pocieszyciel Hioba – przyjaciel, który stara się pomóc cierpiącemu, ale w rzeczywistości pogłębia ból, bo przekonuje, że nieszczęście wynikło z winy tego, który cierpi.

Hiob symbolizuje:

  • głęboką wiarę i zaufanie Bogu,
  • pokorę,
  • niewinne cierpienie.

 

Zobacz:

Hiob – bohater literacki

Scharakteryzuj głęboką wiarę Hioba

Jakie problemy podejmuje słynna Księga Hioba?

Przedstaw dzieje Hioba

Scharakteryzuj Hioba na podstawie znanych Ci fragmentów Księgi Hioba

Jak mógłbyś scharakteryzować Hioba?

Historia Hioba

Postacie Starego Testamentu

Biblia jako księga o miłości i cierpieniu. Między Pieśnią nad Pieśniami a Księgą Hioba.

Scharakteryzuj Hioba na podstawie znanych Ci fragmentów Księgi Hioba