Przedstaw treść Odysei.
Odyseusz po dziesięciu latach tułaczki po wojnie trojańskiej gości u nimfy Kalipso. Zeus każe jej, by zezwoliła podróżnikowi na opuszczenie wyspy. Bohater buduje tratwę i wyrusza na wędrówkę. Dociera do krainy Feaków, których władcy opowiada swą historię.
Tu zaczyna się opowieść Odyseusza. O czym opowiada? Zaczyna od wyruszenia w drogę powrotną do domu spod Troi. Król Itaki wypłynął wtedy dwunastoma statkami w kierunku rodzinnej wyspy. Nie było mu dane jednak szczęśliwie powrócić, gdyż wichura rzuciła go najpierw ku trackim wybrzeżom, a potem do kraju Lotofagów. W obu miejscach Odyseusz tracił towarzyszy. Potem trafił na wyspę Kiklopów, skąd udało mu się wydostać jedynie podstępem. Jednak potwór rzucił na króla Itaki klątwę, co utrudniło mu dalszą podróż. Odyseusz trafił do Eolii, siedziby króla wiatrów, Eola. Podarował on władcy Itaki wór złych wiatrów. Ciekawscy marynarze wypuścili je tuż przed Itaką, co spowodowało sztorm, a zarazem niechciany i niespodziewany powrót do Eolii. Następnie ludożercy z sąsiedniej wyspy, Lestrygoni, pożarli wszystkich ludzi z okrętów Odysa, poza załogą jego statku. Wtedy to Odys trafił na wyspę czarodziejki Kirke, gdzie czekała go kolejna przygoda: zamienienie towarzyszy w świnie, Odysowi udało się ich jednak odczarować. Kolejnym mocnym przeżyciem była wizyta w krainie cieni. Tam Odyseusz dowiedział się, że jego żona, Penelopa, wciąż na niego czeka. Potem podróżnicy spotkali syreny i potwory Scyllę i Charybdę. Choć przeżyli, narazili się na gniew boga słońca Heliosa i wtedy już zginęli wszyscy towarzysze Odysa. Śpiącego Odyseusza, jedynego, który ocalał, znalazła nimfa Kalipso, od której potem Odys trafił do Feaków.
Wzruszeni Feakowie obsypali Odyseusza prezentami i odwieźli na Itakę. Ponieważ Odys nie mógł tak po prostu powrócić do domu pełnego zalotników starających się o rękę jego wiernej żony (Odys uchodził za zaginionego), spotkał się po kryjomu z synem i ustalili plan pozbycia się mężczyzn. Telemach poinformował matkę, że Odys niedługo przybędzie. Ten pojawił się w domu w przebraniu żebraka i wziął udział w turnieju, w którym należało wypuścić strzałę z łuku Odysa. Nikomu się to nie udało poza żebrakiem. Dopiero jako zwycięzca turnieju Odys ujawnił się przed żoną i zalotnikami, zrzucił żebracze łachmany i rozpoczął rzeź zalotników.
Kim był Odys?
- Syn Laertesa, króla Itaki. Jeden z najdzielniejszych – po stronie Greków – bohaterów wojny trojańskiej.
- Odys jest taki sam jak w Iliadzie. Jest tak samo mężny (niezłomny), zaradny (przemyślny, wielce obrotny), nawet ma te same cechy sprawności fizycznej.
- Symbol bohatera przebiegłego, stosującego różne fortele. To on wymyślił konia trojańskiego, czym przyczynił się do zwycięstwa Achajów nad Trojanami.
- Odys pokazany jest w różnych rolach: jako mąż, ojciec, syn, król, wódz drużyny, żeglarz, wojownik i gospodarz.
- Jak każdy człowiek ma wady i zalety. Dominują u niego takie cechy, jak: przebiegłość, spryt, nieugiętość i jednocześnie bezwzględność.
Dlaczego Odys nie mógł wrócić do domu?
Jego tułaczkę po morzu spowodowali nieprzychylni mu bogowie, mszcząc się za zagładę ulubionego miasta – Troi oraz za późniejsze występki bohatera, jak np. oślepienie Polifema.
Zauważ! Odys jest bardzo pewny siebie. Wbrew ostrzeżeniom towarzyszy postanawia zobaczyć cyklopa na własne oczy. Uważa też, że jako bohaterowi spod Troi należą mu się dary od tego potwora. Na dodatek Odys i jego towarzysze sami częstują się jedzeniem potwora.
Jaki był potwór?
Zwróć uwagę, jak poetycko jest opisany, np: „lasem zjeżony wierch gór wysokich – taki się wydawał ten odludek” – bardzo wysoki, ogromny.
Zemsta Odysa
Odys poczęstował cyklopa winem. Potwór wypił je, niczego nie podejrzewając. Obiecał odwdzięczyć się Odysowi – miał być zjedzony jako ostatni. Potem pijanemu cyklopowi towarzysze Odysa wykłuli oko.
Gdzie jest Nikt?
Obolały Polifem wezwał na pomoc innych cyklopów. Przemyślny Odys przewidział jednak trudności i przedstawił mu się jako Nikt. Kiedy więc Polifem powiedział, że Nikt podstępem chciał go zabić, cyklopi nie uwierzyli. Stwierdzili, że Polifem oszalał, i nie udzielili mu pomocy.
Kolejny fortel Odysa
Odys zastanawiał się, w jaki sposób uratować towarzyszy. Wykorzystał do tego barany cyklopa. Powiązał je po trzy, przy czym do środkowego przymocowany był człowiek.
Zuchwałość Odysa
Odys nie mógł odejść spokojnie. Krzyczał do potwora, że oślepienie to jego zemsta za brak gościnności. Towarzysze próbowali przemówić mu do rozsądku. Nic z tego. Odys w złości powiedział cyklopowi nawet to, jak naprawdę się nazywa. Nie przypuszczał, że stanie się to przyczyną jego cierpień podczas podróży do ojczyzny.
Odys jako przywódca
Czuł się odpowiedzialny za swoich towarzyszy. Był mądrym i niezwykle odważnym przywódcą. Potrafił wymyślić wyjście z każdej, nawet najtrudniejszej, sytuacji.
Modlitwa cyklopa
Cyklop wezwał na pomoc swego ojca, Posejdona, władcę mórz. Modlił się do niego, by Odys zginął albo by jego podróż była długa i ciężka. Prosił, by ten, który go okaleczył, stracił swych towarzyszy, a w domu zastał smutek. Czy ta modlitwa została wysłuchana? Już na podstawie pierwszych pieśni Odysei wiemy, że tak.
Co wydarzyło się wcześniej?
Odys opuścił wyspę Kalipso i kierował się zgodnie z jej wskazówkami w stronę wyspy zamieszkanej przez Feaków. Burza rozpętana przez Posejdona rozbiła jego tratwę, ale z opresji uratowała go nimfa morska. Na gościnnym dworze króla Feaków opowiadał Odys o swoich niezwykłych przygodach, m.in. o pobycie u Kirke i w krainie zmarłych.
Jak Odys trafił do krainy umarłych?
Odys dopłynął do wyspy, gdzie mieszkała pięknowłosa Kirke, dziwna czarodziejka o ludzkim głosie. Część towarzyszy wysłał na zwiady, ale czarodziejka zamieniła ich w wieprze i uwięziła w swoim domostwie. Odysowi udało się ich uwolnić, dzięki pomocy Hermesa, który dał mu czarodziejskie ziele. Potem wszyscy spędzili jeszcze rok u Kirke, która karmiła ich najlepszym mięsem i poiła najsłodszym winem. Ale towarzysze Odysa tęsknili za ojczyzną i rodziną i zaczęli namawiać dowódcę do powrotu. Odys poprosił więc Kirke, by pozwoliła mu odejść. Ta zgodziła się, ale nakazała, by udał się do Hadesu po wróżbę do Tejrezjasza. Powiedziała mu również, jak się tam dostać.
Kim był Tejrezjasz?
Kiedy Tejrezjasz rozstrzygnął pewien spór między Zeusem a Herą na korzyść boga, bogini poraziła go za to ślepotą, a Zeus obdarzył darem wieszczym i życiem siedmiokrotnie dłuższym niż innych ludzi. Po śmierci otaczany był czcią boską. Niewidomy wieszcz tebański nie stracił mocy przepowiadania nawet po śmierci.
Kogo Odys spotkał w Hadesie?
Odys rozmawiał na przykład z Achillesem oraz z matką. Ale głównym celem jego wędrówki było spotkanie z Tejrezjaszem.
Wróżba Tejrezjasza
Tejrezjasz przepowiadał Odysowi ciężką i bardzo długą podróż, podczas której straci wszystkich towarzyszy. Sam miał ocaleć i wrócić do Itaki, gdzie zastanie wierną żonę, ale i wielu zalotników. Rozprawi się z nimi, dokona zemsty za wszelkie zło i cierpienie, które przynieśli do jego domu.
Jak Penelopa zwodziła zalotników?
Penelopa wymyśliła chytry plan. Powiedziała zalotnikom, że poślubi jednego z nich dopiero wtedy, gdy skończy tkać koszulę grobową dla ojca Odysa, Laertesa. Tymczasem dniami tkała tę koszulę, a nocami pruła wszystko, co utkała. W ten sposób odwlekła ślub aż o trzy lata. W końcu jednak wszystko się wydało i Penelopa obawiała się, że będzie musiała spełnić obietnicę daną zalotnikom.
Gdzie jest Odys?
Ten fragment Odysei opisuje pierwsze spotkanie Odysa i Penelopy po wielu latach rozłąki. Zauważ jednak, że Penelopa nie od razu rozpoznała swego męża. Opowiadała nieznanemu mężczyźnie o swoich niedolach, a on pocieszał ją, nie zdradzając, kim jest. Przekazywał jej niby zasłyszane wieści o jej mężu. Odys ukrył się pod przebraniem, bo planował zemstę na zalotnikach, którzy nachodzili jego żonę i ograbili go z majątku.
Zauważ! Penelopa jest w tym samym stopniu bohaterką Odysei co jej mąż. Odyseja to poemat o wierności małżeńskiej. Odys dla swej śmiertelnej żony odtrąca nawet nimfę Kalipso i własną nieśmiertelność.
Do zapamiętania z lektury
- Odyseusz – to król Itaki, jego bardzo ważną cechą prócz odwagi jest przebiegłość, mądrość, spryt. Jest on przykładem wiecznego tułacza, wędrowca, w pewnym sensie symbolem wędrówki człowieka przez trudy życia.
- Penelopa – symbol wiernej żony, czekającej na męża przez lata, bez względu na wszystko i nieulegającej zalotnikom.
- Telemach – syn Odysa, przykład wiernego syna.
- Itaka – symbol wymarzonej ojczyzny, do której się powraca, ale także celu wędrówki.
- Słowo „odyseja” – wędrówka Odysa, ale także w ogóle wędrówka, podróż, wyprawa, słowo to funkcjonuje już w języku ogólnym, np. w tytule filmu sformułowanie: Odyseja kosmiczna 2001 w reżyserii Stanleya Kubricka.
- Sformułowanie „między Scyllą a Charybdą” – frazeologizm nawiązujący do przygody Odyseusza, którego statek musiał przeciskać się między dwiema skałami, na których znajdowały się dwa straszliwe potwory. Sformułowanie oznacza więc wielkie zagrożenie, sytuację bez wyjścia, wybór między dwiema równie strasznymi możliwościami.
Zwróć uwagę, że funkcjonują różne formy imion bohaterów Odysei
- Dzeus to Zeus.
- Odyseusza nazywa się też Odysem i Ulissesem.
Uwaga!
Fabuła Odysei odnosi się do jednego z najstarszych motywów literatury podróży. Kryje on w sobie szersze, symboliczne znaczenie. Jakie? Do czego można porównać podróż?
- Podróż – wędrówka, wyprawa, droga, wyjazd, wycieczka.
- Podróż symbolizuje ludzkie życie. Człowiek całe życie podróżuje, czyli zdobywa nowe doświadczenia, uczy się. Na tej drodze do wiedzy napotyka wiele przeszkód, musi podejmować różne decyzje. Ale jest dzielny, potrafi być chytry i podstępny, a ciekawość pcha go ciągle do przodu. Jak w znanym powiedzeniu: podróże kształcą.
- Wędrówka Odysa może też symbolizować coś innego. Tak jak Odys ludzie ciągle szukają swojego miejsca, marzą o odkrywaniu nowych lądów, poznawaniu nieznanych krain i innych kultur. Dzięki temu kiedyś odkryto Amerykę, a teraz coraz lepiej poznajemy kosmos.
Zobacz: