Miłość, śmierć i wojna – ważne tematy literatury baroku

Miłość, śmierć i wojna – ważne tematy literatury baroku.

Wstęp I

Miłość, wojna i śmierć… Dlaczego akurat te tematy były tak ważne w barokowej poezji? Wojna – to chyba jasne, barok bowiem zwany był epoką wojen, które niemal hurtowo toczyły się w ówczesnej Europie. Śmierć łączyła się z wojną, to oczywiste – ale również z powrotem do lęku przed śmiercią, odrzuceniem przez Boga i grzechem oraz swego rodzaju powrotem do średniowiecznego hasła memento mori. Miłość – to temat uniwersalny, obecny w każdej epoce. W baroku jednak miłość ukazywano za pomocą metaforyki batalistycznej (wojennej) i związanej ze śmiercią.

Wstęp II

Takie tematy jak miłość i śmierć odgrywały ważną rolę chyba w każdej epoce. Natomiast wojna nie w każdej epoce była tematem aż tak ważnym jak w literaturze baroku. Miłość, śmierć i wojna mogły być tematem oddzielnych utworów, ale mogły też pojawić się w jednym dziele literackim. Przypatrzmy się kilku utworom literackim, w których te wielkie tematy łączą się ze sobą.

Rozwinięcie

W barokowej poezji bardzo często pojawiał się topos vanitas – czyli marności świata. Podkreś­lano, że życie ludzkie jest ulotne i kruche, a zmysłowe radoś­ci życia prowadzą do zguby. U Daniela Naborowskiego czytamy, że „godzina za godziną niepojęcie chodzi”, zaś u Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego, że „śmierć tuż za nami spore czyni kroki”.

W Uwagach o śmierci niechybnej późnobarokowego poety, księdza Józefa Baki, znajdziemy zupełnie inny obraz śmierci – to śmierć, rzec by można, na wesoło, radośnie pląsająca z ludźmi ich ostatni ­taniec, ale nie mniej przerażająca – to śmierć groteskowa, a może raczej makabreskowa? U Baki czytamy np.:

Ej, dziateczki, jak kwiateczki
Powycina was, pozrzyna
Śmierć kosą z lat rosą,
Gdy wschody, zachody.
Wszak poranek od wieczoru
Niedaleki bez pozoru,
Dzień z nocą karocą
Tąż dąży, świat krąży.

Ta uwaga adresowana jest do ludzi młodych, którzy nie myślą jeszcze o śmierci – wydaje im się, że ta jest jeszcze daleko; ma ich przestrzec przed tym, że nie znają godziny swojej śmierci, a ta może nadejść w każdej chwili, nawet wtedy, gdy nikt by się jej nie spo­dziewał.

Tematyka śmierci pojawia się również w wierszach… miłosnych, np. w sławnym sonecie Do trupa Jana Andrzeja Morsztyna, w którym poeta zestawia niewesołą sytuację trupa z, jak się okazuje, jeszcze gorszą sytuacją zakochanego… Obaj – i trup, i zakochany – są zabici, ale jeden z nich został trafiony strzałą śmierci, a drugi strzałą miłości. W tym sonecie poeta przedstawił zwykłe, ziemskie uczucie – mężczyzny do kobiety.

Miłość w poezji barokowej
Ale tematem barokowej poezji była także miłość niezmysłowa, nieziemska – miłość duszy do Boga, jej dążenie do Niego. Taki motyw pojawia się w Sonecie IV Mikołaja Sępa-Szarzyńskiego – którego tematem jest wojna człowieka z szatanem, światem i jego własnym ciałem. Tam właśnie pojawia się metaforyka wojenna – szatan został określony jako „srogi ciemności hetman”, a życie jak „straszliwy bój”. Jedynie opatrzność boża i powierzenie się jej może dać człowiekowi nadzieję na wygraną.

Oczywiście, w literaturze baroku pojawiają się utwory w całości lub w przeważającej części poświęcone wojnie – najbardziej znanym takim dziełem w literaturze polskiej jest chyba Transakcja wojny chocimskiej Wacława Potockiego.

Zakończenie

Te trzy ważne tematy – miłość, śmierć i wojna, były specyficznie traktowane w literaturze baroku. Częstokroć łączyły się ze sobą, wywołując u czytelnika uczucie zadziwienia i podziw dla wyobraźni autorów.

Zobacz:

Miłość i śmierć w literaturze baroku

Na podstawie sonetu Do trupa Jana Andrzeja Morsztyna przedstaw obraz miłości barokowej.

Obraz barokowej miłości wyłaniający się z poezji Jana Andrzeja Morsztyna – ukaż cechy tej miłości na podstawie lektury sonetu Do trupa.

Różne sposoby pisania o miłości w utworach poetów barokowych

Wojna i kształtowanie ideału rycerza-Sarmaty – ważne tematy literatury barokowej

Życie jako droga ku śmierci – barokowa fascynacja przemijalnością świata.

Motywy przemijania, marności świata i śmierci w literaturze polskiego baroku.

Miłość w średniowieczu, w renesansie, w baroku… Jak ukazują miłość poeci dawnych epok?

Dwa ideały miłości barokowej – porównaj sonet O nietrwałej miłości… Sępa-Szarzyńskiego i Cuda miłości Morsztyna

Na podstawie sonetu Do trupa Jana Andrzeja Morsztyna przedstaw obraz miłości barokowej.

Prześledź dzieje tematu miłości w literaturze baroku i epok wcześniejszych