Miłość w oczach poetów barokowych
- Można powiedzieć, że odpowiedź na to pytanie zawiera się w utworze Jana Andrzeja Morsztyna pt. Do trupa. W sonecie tym poeta porównuje oba zjawiska: śmierć i miłość. Okazuje się, że miłość bardzo śmierć przypomina, że ktoś zakochany jest podobny do nieboszczyka. Ta sama bladość twarzy, płomień (świec lub uczucia), ciemność żałoby lub zmysłów, niewola nieruchomego ciała lub rozumu. Jaki efekt przynosi to drastyczne porównanie? Oto – wnioskuje poeta – nieboszczyk w lepszej jest sytuacji niż zakochany, bo nic nie czuje, a miłość jest ogromnym cierpieniem.
- Oczywiście – nie tylko takie ujęcia tematu znajdujemy w baroku. Miłość – może też być trwałą wartością, silniejszą niż przemijanie i taką jawi się w wierszu Daniela Naborowskiego Do Anny. Tu szczere uczucie zwycięża nawet czas – co wręcz zadziwia, zważywszy hierarchię barokowych wartości.
- A cóż w tej sprawie mówi Mikołaj Sęp-Szarzyński? „I nie miłować ciężko i miłować nędzna pociecha”. Jest jednak miłość ponad inne uczucia – miłość do Boga – tam bowiem, po śmierci wszystko jest do zdobycia, a tu na ziemi wszystko do stracenia. Mówiąc o miłości, należałoby przypomnieć, jak literatura baroku sławi urodę kobiecą. Często wdzięki damskiego ciała znajdują „materialną” wykładnię – alabaster czoła, koral ust, czy jak w wierszu Naborowskiego Na oczy królewny angielskiej… oczy – pochodnie, oczy – słońca, oczy – nieba, oczy – bogowie. Im poświęcony jest cały utwór i wyżyny pomysłowości poety. Trzeba przyznać, że poetycka definicja śmierci w barokowym ujęciu też znajduje „cielesne” obrazowanie.
- W kulcie dla brzydoty i drastycznych opisów poeci barokowi nie unikają opisu rozkładu ciała, podobni w tym do średniowiecznych wizji danse macabre. Tym niemniej miała śmierć w baroku również wymiar abstrakcyjny. Życie – to ciągłe umieranie lub dążenie do śmierci. Lecz śmierć jest początkiem prawdziwego żywota. Jest też największą sprawiedliwością, bowiem zrównuje stany, dosięga każdego, bez względu na stanowisko czy majątek – wyraźnie widać to w wierszu Daniela Naborowskiego Cnota grunt wszystkiemu. Cóż więc jest silniejsze? Śmierć czy miłość? Tak różne i tak paradoksalnie podobne „stany człowieka”. Krótkość żywota jest kolejnym wierszem ukazującym fascynację śmiercią.
- Listy Jana Sobieskiego do Marysieńki prezentują za to siłę miłości. Jest pewne, że ponad nimi jest coś, co trwa – czyli Bóg – barokowe lekarstwo na ułomności i marność tego świata. Lecz następna epoka powie tej koncepcji: „nie!”.
Śmierć w oczach poetów barokowych
- Śmierć pojawia się w poezji barokowej. Szczególnym jej piewcą był ksiądz Józef Baka – później poeta epoki, długo niedoceniany, a ujmujący temat śmierci w sposób oryginalny, groteskowy, niemal turpistyczny. Śmierć w strofach Baki, choć okrutna, nieuchronna, nazywana jest często zdrobniale – tak jakby chciał poeta oswoić się ze śmiercią.
- Hieronim Morsztyn w Światowej rozkoszy ukazuje śmierć i rozkład ciała jako dowód marności i przemijalności ziemskich dóbr, a potrzebę poszukiwania prawdziwych wartości w Bogu.
- Wacław Potocki postrzega śmierć tradycyjnie – z kosą, niedostępną, nieuchronną i punktualną. Przy tym poeci barokowi, tak jak średniowieczni, podkreślali egalitaryzm śmierci – czyli fakt, że dotyczy każdego, bez względu na bogactwo, stanowisko, urodę czy wiek.
Przypomnij sobie obrazy śmierci, jakie stworzyło średniowiecze:
- Rozkładające się zwłoki (najwcześniejszą wizja życia, znamy z Rozmowy Mistrza Polikarpa ze Śmiercią).
- Szkielet z kosą (w. XVI, podkreśla egalitaryzm śmierci).
- Danse macabre (taniec śmierci, krąg do którego zaproszeni są wszyscy). Obraz Holbenia – Taniec śmierci.
Zobacz:
Życie jako droga ku śmierci – barokowa fascynacja przemijalnością świata.
Motywy przemijania, marności świata i śmierci w literaturze polskiego baroku.
Miłość w średniowieczu, w renesansie, w baroku… Jak ukazują miłość poeci dawnych epok?