Pamiętniki Paska dokumentem mentalności XVII-wiecznego szlachcica Sarmaty.
Temat na rozprawkę. W pracy musisz pokazać obraz psychiki przeciętnego przedstawiciela polskiej szlachty wieku XVII, a, jak wiadomo, sposób myślenia autora Pamiętników jest tego najlepszym przykładem. Zgodnie z formułą rozprawki na wstępie wypracowania postaw tezę:
Tak, istotnie Pamiętniki Paska stanowią trafny zapis szlacheckiej mentalności. Poprzez ukazanie szlachcica w wielu różnych, a jednocześnie typowych dla niego rolach obrazują postawę wobec życia, sposób myślenia i postrzegania świata poprzez XVII-wiecznych Sarmatów.
Zbierz argumenty
- Zwróć uwagę na sposób narracji – autor pisze bez krytycznego dystansu, wady szlacheckie gloryfikuje, często koloryzuje i retuszuje fakty – to przejaw samozadowolenia, pychy, nieumiejętności obiektywnej oceny. Wszystkie te cechy już dają pojęcie o mentalności szlacheckiej.
- Przywołaj w sposób syntetyczny fakty z życia Paska, ukazując je jako przykład biografii modelowej, świadczącej o podejściu do rzeczywistości, a zatem: burzliwa i awanturnicza młodość, niewielkie umiłowanie ksiąg, wielkie za to lenistwo, ekstrawagancja i buta szlachecka, w rezultacie małżeństwo z rozsądku i życie ziemianina nieustająco uwikłanego w procesy z sąsiadami. Co z tego wynika? Fakt, iż nie był to człowiek o rozległych horyzontach intelektualnych ani duchowych aspiracjach – raczej dbały o własne wygody i dostatek.
- Wykorzystaj barwne epizody zawarte w Pamiętnikach. Nie możesz w tym względzie pominąć historii ożenku. Fragment, w którym Pasek opisuje, jak to uderzał w konkury, mając na względzie nie poryw serca, ale wielkość posagu, wymownie sugeruje, jakie wartości w życiu cenił. Wiara Paska w przeróżne zabobony i przesądy, jak choćby magiczną moc niektórych przedmiotów, świadczy o powierzchownej religijności autora, a jednocześnie daje wyobrażenie o jego umysłowości.
- Nie zapomnij o epizodach z okresu wojennej tułaczki. Odwołaj się do fragmentu, który opisuje na przykład, jak szlachta, stacjonując w obozie wojskowym w przerwie między jedną a drugą bitwą wszczynała pojedynki i kłótnie między sobą, bo rozpierał ją temperament. Wymowny przykład to również opis pobicia aktorów, których występ nie przypadł szlachcie specjalnie do gustu. O czym to świadczy? Kłótliwość, krewkość, skłonność do wszczynania awantur polska szlachta miała we krwi i co więcej, tego rodzaju zachowania uznawała za normę umocnioną władzą szlacheckiego przywileju.
- Przywołując opisy z wojennej tułaczki, zauważ z jednej strony waleczność, oddanie królowi, a z drugiej niestety skłonność do grabieży! Warto w tym miejscu przywołać fragmenty odsieczy Wiednia, w których autor z rozbrajającą szczerością wspomina, jak to polska szlachta obłowiła się podczas tej wojennej eskapady. Udział w wyprawach wojennych szlachcic traktuje nie tylko jako szlachetną powinność wobec ojczyzny, ale również jako okazję do zabawy w towarzystwie wesołych kompanów, folgowania sobie przede wszystkim w piciu mocnych trunków. Nie dostrzega w tym niczego niestosownego, pisze bez cienia wstydu, uznając wszelkie występki szlachty za rzecz naturalną, przypisaną jego stanowi. Ów brak krytycyzmu w prezentacji poszczególnych faktów to również znamienny dowód mentalności szlacheckiej.
Sformułuj wnioski
Pamiętniki Paska poprzez sposób narracji i przedstawione fakty w istocie dają obraz mentalności polskiego szlachcica – Sarmaty. Jawi się on z jednej strony jako dzielny żołnierz, patriota, obrońca przywilejów szlacheckich i wiary katolickiej, wobec którego nawet król odczuwa szacunek. Tę idealną i świetlaną wizję przyćmiewa jednak fakt, iż jest to również szlachcic w swej umysłowości mocno ograniczony, chciwy łupów, dbały o własne wygody, fanatyk w kwestii wolności szlacheckiej – negujący i krytykujący obce zwyczaje.
Zobacz:
Pamiętniki – Jan Chryzostom Pasek
Omów sylwetkę twórczą Jana Chryzostoma Paska i zalety artystyczne Pamiętników.
Sarmatyzm w utworach Jana Chryzostoma Paska i Wacława Potockiego.