Rewolucja – katastrofa czy szansa? Rewolucja w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego i w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego.
Musisz zastanowić się nad wyborem jednoznacznej odpowiedzi wskazanej w pytaniu: katastrofa czy szansa? Moim zdaniem w obydwu wskazanych utworach zdecydowanie KATASTROFA.
W Nie-Boskiej komedii…
…co do tego nie ma żadnych wątpliwości. Rewolucja kończy się kryzysem ludzkości, świat popada w grzech, okrucieństwo, zbrodnię, chaos. Przerażająca wizja rewolucji prowadzi do końca świata. W rewolucji wokół zamku św. Trójcy najniższe klasy społeczne występują przeciw arystokracji. Żądania ludu są prymitywne – nie ma pośród nich szczytnych ideałów zebranych w sensowny program. W rewolucyjnym chaosie szerzy się nierząd, przestępczość, rewolucjonistami kieruje chęć zemsty. Kiedy już znikną wszystkie wartości, będzie potrzebna ingerencja Boga, który zniszczy ten świat i może zbuduje nowy – w tym jedynie sensie można mówić o szansie rewolucji. Ale nie jest to szansa dla tego istniejącego świata i tych rewolucjonistów.
A w Przedwiośniu?
Niektórzy stawiają antyrewolucyjną wymowę Przedwiośnia pod znakiem zapytania. Moim zdaniem (mam nadzieję, że się ze mną zgodzicie) Żeromski potępia rewolucję we wszelkich jej formach. Faktem jest, że młody Cezary na początku powieści fascynuje się wybuchem rewolucji w Baku – bierze udział w agitacyjnych wiecach, ekscytuje się ferworem walki, nadzieją na zmiany. Pozornie też finał powieści jest prorewolucyjny – wszak Baryka rusza na czele manifestujących robotników wprost na żołnierzy.
Ale zwróćcie uwagę na kilka faktów:
- po pierwsze – obraz rewolucji w Baku jest tak makabryczny, że chyba nikt przy zdrowych zmysłach nie mógłby się nim zachwycić (Cezary przeżywa ogromne rozczarowanie rewolucją);
- po drugie – Baryka tak naprawdę wcale nie miał walczącej natury (nawet w wojnie polsko-bolszewickiej wziął udział tylko z powodu powszechnego entuzjazmu, a swe żołnierskie powinności pełnił automatycznie, bez emocjonalnego zaangażowania);
- po trzecie – Baryka wcale nie był przekonany do poglądów komunisty Antoniego Lulka, rewolucyjnego fanatyka;
- po czwarte – w finale powieści Baryka ruszył nie w grupie robotników, ale – co podkreśla dokładnie Żeromski – „wyszedł z szeregu robotników i parł oddzielnie”. Jak bezwolny straceniec, który tak naprawdę drogę walki wybrał nie z przekonania o jej słuszności, ale z powodu społecznego przymusu.
Zbierzcie argumenty Żeromskiego przeciwko rewolucji:
- Obrazy rewolucji w Baku – pełnej okrucieństwa, przemocy, gwałtów, kradzieży, zdominowanej przez bezprawie i chaos. Szczególnie wstrząsające są obrazy rewolucji widziane oczyma Baryki zajmującego się grzebaniem zwłok (np. zwłoki młodej Ormianki). Szokiem dla Baryki było też zbezczeszczenie zwłok jego matki, której po śmierci zdarto obrączkę z palca.
- Losy wielu rodzin, które zostały rozdzielone (bez rodziny została Karolina Szarłatowiczówna), rodzin, którym rewolucja odebrała majątki i honor (np. księżnej Szczerbatow-Mamajew nie dość że odebrano majątek, to jeszcze pozbawiono należnej czci i ludzkiej godności).
- Zdanie wygłoszone przez Seweryna Barykę (ojca Cezarego): „Rewolucją fałszywą jest wydzieranie przemocą rzeczy przez innych zrobionych”.
- Wyraźnie niekorzystny wizerunek komunistycznego demagoga Antoniego Lulka.
- Wyjaśnienie samego Żeromskiego w liście otwartym W odpowiedzi Arcybaszewowi i innym:
Nigdy nie byłem zwolennikiem rewolucji, czyli mordowania ludzi przez ludzi z racji rzeczy, dóbr i pieniędzy […], a w „Przedwiośniu” najdobitniej potępiałem rzezie i kaźnie bolszewickie. Nikogo nie wzywałem na drogę komunizmu, lecz za pomocą utworu literackiego usiłowałem […] zabiec drogę komunizmowi, ostrzec, przerazić, odstraszyć.
Zobacz:
59. Jak ukazana jest rewolucja w Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego?
Jaki obraz rewolucji przedstawia w Przedwiośniu Stefan Żeromski?
Odwołując się do znanych Ci przykładów, ukaż stosunek twórców polskiego międzywojnia do rewolucji.
Trójgłos w sprawie rewolucji w Nie-Boskiej komedii – Pankracy, Hrabia Henryk, sam Krasiński.
Jak Zygmunt Krasiński ukazał rewolucję? Przedstaw jego poglądy na podstawie Nie-Boskiej komedii.
Przedstaw różne drogi naprawy Rzeczpospolitej w Przedwiośniu Stefana Żeromskiego.
Przedstaw Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jako powieść polityczną i społeczną.