Wyjaśnij, w czym wyrażała się Witkacowska teoria Czystej Formy i w jakim stopniu Szewcy do niej nawiązują.
Witkacego interesowała w teatrze czysta teatralność. Nie było tam miejsca na roztrząsanie kwestii narodowych, społecznych, moralnych itp. Teatr to nie zwierciadło rzeczywistości ani psychologiczne „wypruwanie bebechów”. Liczy się jedynie forma, bo pozwala dotrzeć do Tajemnicy Istnienia, zaznać metafizycznego niepokoju, zbadać istotę bytu. Jest dla Witkacego czymś absolutnie wyjątkowym, arystokratycznym. Centralny element dzieła sztuki stanowi niezwykła struktura, której zadanie polega na zaszokowaniu odbiorcy niesamowitością zdarzeń, deformacją postaci i języka. Po prostu „mózg wariata na scenie”, jak mówił o swoim teatrze sam autor. Wszystkie chwyty dozwolone. Niczego nie da się z góry przewidzieć, wszystko może się wydarzyć. Teatr to improwizacja. Głośna, wrzaskliwa, niemal histeryczna. Patos może mieszać się z wulgarnością, komizm z tragizmem, realizm z fantastyką. Witkacy chce widza oszołomić i zaszokować. Dąży do wywołania wstrząsu estetycznego. Dlatego deformuje, przerysowuje, wyolbrzymia.
Szewcy nie są typową realizacją teatru Czystej Formy, bo zawierają elementy ideologiczne. Przestrzegają przed upadkiem cywilizacji. Swój lęk przed katastrofą manifestuje Witkiewicz poprzez prowokacyjną, fajerwerkową wręcz estetykę. Rezygnuje z realistycznej fabuły, psychologicznego prawdopodobieństwa na rzecz absurdu, parodii, groteski, by olśnić odbiorcę dziwnością i niesamowitością zdeformowanej rzeczywistości.
Przykłady Czystej Formy w utworze to:
- Imiona bohaterów, które stanowią świadomą prowokację intelektualną i są nacechowane znaczeniowo, np. Irina Wsiewołodowna Zbereźnicka-Podberezka, Scurvy lub Gnębon Puczymorda.
- Wygląd zewnętrzny bohaterów (np. twarz jakby z czerwonego salcesonu, w którym tkwią inkrustowane, błękitne jak guziki od majtek oczy itp.).
- Język, jakim posługują się bohaterowie, dziwny i nieprawdopodobny, mieszanka gwary środowiskowej, języka literackiego, terminologii naukowej, retoryki partyjnej, prawdziwy teatralny bełkot.
- Nieprzewidywalność i gwałtowność zdarzeń: gwałty, morderstwa, demonizm, erotyzm, metafizyczne szaleństwo, np. Sajetan biega po scenie z siekierą w głowie, Scurvy uczepiony na łańcuchu skamle z pożądania, na księżną spada klatka itp. Tego rodzaju pomysły teatralne zbliżają dramat Witkacego do teatru absurdu.
Zobacz:
81. Wyjaśnij teorię Czystej Formy Stanisława Ignacego Witkiewicza