Przedstaw prądy literackie polskiego oświecenia.
Klasycyzm
– prąd najważniejszy, najbardziej nośny znaczeniowo i zgodny z filozoficzną ideologią epoki.
Klasycyzm polskiego oświecenia:
- tworzy literaturę zaangażowaną w sprawy kraju,
- przypisuje poezji cele utylitarne (użytkowe),
- wraca do ideałów starożytnych.
We wszystkich utworach znajdziemy portret społeczeństwa, myśli o ojczyźnie, refleksję o człowieku. Czasem będą to tematy ukryte pod różnymi płaszczykami: pod pozorem śmiechu, w postaciach zwierząt, w wyimaginowanych krainach. Czasem nauka płynie wprost, swobodnym „tołkowaniem do głów”, jak w Powrocie posła Niemcewicza – na czym zresztą traci dzieło. Mamy zatem do czynienia z literaturą prostą, użyteczną i dydaktyczną. Na szczęście niesie też interesujący materiał filozoficzny i dużą dawkę humoru.
Modne gatunki tego nurtu to:
• bajka,
• satyra,
• komedia,
• poemat heroikomiczny.
Modne są też klasyczne ideały, takie jak:
• jasność,
• harmonia,
• prostota,
• kunszt języka.
W tym nurcie narodzą się też:
• powieść nowożytna i takie formy publicystyczne jak:
• esej,
• felieton.
Reprezentanci:
• Ignacy Krasicki,
• Adam Naruszewicz,
• Franciszek Zabłocki,
• Franciszek Bohomolec,
• Julian Ursyn Niemcewicz.
Sentymentalizm
– nazwa nurtu pochodzi od powieści Laurenca Sterne’a pt. Podróż sentymentalna. Europejskim ojcem sentymentalizmu był Jan Jakub Rousseau. Ten nurt jest bardziej uczuciowy, nastawiony na wnętrze człowieka, na jego indywidualizm, niż na cele publiczne i polityczne. Literatura ma ukazywać wewnętrzne życie człowieka, kształtować więzi międzyludzkie, ukazywać, jakie konflikty i napięcia przeżywa człowiek, gdy odszedł od natury w stronę cywilizacji.
Gatunki typowe dla tego nurtu to:
• sielanka,
• wiersze,
• powieść sentymentalna.
Głównym przedstawicielem polskiego sentymentalizmu jest Franciszek Karpiński,
inni to:
- Dionizy Kniaźnin,
- Franciszek Salezy Jezierski,
- Wojciech Bogusławski,
- Jakub Jasiński.
Jak tworzyli?
Sięgali do twórczości ludowej – tam przecież, w wieśniaczych podaniach i pieśniach, skrywa się mnóstwo opowieści o miłości, cierpieniu i przygodach ludowych bohaterów. Dlatego tło, sceneria zdarzeń to wiejskie krajobrazy, spotkania pod jaworem, wyznania w zaciszu ogrodów.
Rokoko
– styl, który traktujemy jako późną fazę baroku, jest też wstępną fazą oświecenia. Dotyczy to raczej sztuki użytkowej (porcelana, meble), architektury, silny jest w malarstwie. W literaturze wyraża się w ulotnych, lekkich utworach dworskich. Podstawową wartością według tego stylu jest piękno. Obcowanie człowieka ze sztuką ma być nie nauką jak w klasycyzmie, nie uczuciem jak w sentymentalizmie, lecz po prostu przyjemnością.
Temat główny – miłość, gra uczuć, wdzięki ukochanej wyrażone elegancko i pomysłowo.
Gatunki rokokowe:
• wiersz do sztambucha,
• anakreontyk,
• erotyk,
• panegiryk.
Reprezentanci stylu rokoko to:
• Stanisław Trembecki,
• Ignacy Potocki,
• Tomasz Kajetan Węgierski.
Zapamiętaj!
Jakie tematy podejmowali twórcy oświecenia?
- klasycy:
- polityczne
- obyczajowe
- kwestie filozoficzne i moralne
- sentymentaliści:
- miłość, czułość, natura
- rokoko:
- flirt, miłość, zabawa
Zobacz: