Scharakteryzuj Mefistofelesa, bohatera Faust. Zwróć szczególną uwagę na słowa, w których przedstawia się on jako „Tej siły cząstka mała,/ Która wciąż złego pragnie, a dobro wciąż działa”.
Przeczytaj uważnie polecenie. Zwróć uwagę na jego drugą część – w Twojej charakterystyce nie może zabraknąć odniesienia do autocharakterystyki Mefistofelesa.
Prezentacja postaci
Mefistofeles – obok Fausta – jest jedną z głównych postaci dramatu. To on podczas rozmowy z Bogiem wyjawia swój plan poddania uczonego próbie i otrzymuje na to zgodę Stwórcy. Szatan odbywa potem ważną rozmowę z Faustem, przypieczętowaną cyrografem podpisanym krwią tytułowego bohatera.
Wygląd
O jego wyglądzie wiemy w gruncie rzeczy niewiele. Zresztą nie ma to większego znaczenia, gdyż może go dowolnie zmieniać. Najpierw przybiera postać czarnego pudla, który na krok nie odstępuje uczonego, potem pojawia się w stroju wędrownego szkolarza, następnie zaś widzimy go w wytwornym stroju w barwach czerwieni i złota. W czasie rozmowy z Faustem, kiedy zawiera z nim pakt, nosi właśnie strój szkolarza. Zastanów się, dlaczego szatan zdecydował się na takie właśnie przebranie? Być może chciał w ten sposób zasygnalizować, że czarna magia, którą zajmuje się uczony, ma wiele wspólnego ze „sztuką” diabelską? Zasygnalizować Faustowi, że w swym pragnieniu wiedzy posunął się już za daleko i nie ma odwrotu?
Na pewno jego wygląd nie budzi grozy, tak jak np. postacie diabłów z obrazów Hieronima Boscha – okrutne, czarne bestie. Nie różni się zbytnio od ludzi – Faust na początku nie domyśla się, z kim ma do czynienia, i pyta go, kim jest.
Czego dowiadujemy się o Mefistofelesie?
W rozmowie z Bogiem jest jak zawsze finezyjny i dowcipny. Człowieka nazywa „małym bogiem świata” i z ironią mówi o jego dziwacznej naturze, której nie sposób zrozumieć. Czuje do ludzi lekką pogardę (jednocześnie jednak zdumiewa go ich zagadkowa natura) i… litość. Mówi Bogu, że na ziemi dzieje się bardzo źle:
Ludzi w nich nędzy żal mi tak serdecznie,
Że nawet nie chcę pastwić się nad nimi.
Charakter tej rozmowy – lekki i poufały, świadczy o tym, że szatan nie jest zajadłym wrogiem Boga, lecz częścią Jego planu. Jego stosunek do Boga jest pozbawiony czołobitności i pokory. Rozmawia z Nim właściwie jak równy z równym. Co więcej, po rozmowie ze Stwórcą z humorem stwierdza:
Toć ładnie, że tak dostojny pan raczy
I z diabłem samym rozmawiać tak grzecznie.
W rozmowie z Faustem z kolei jawi się jako inteligentny kusiciel i sztukmistrz oferujący spełnienie wszystkich życzeń. Wnosi płodny niepokój, umiejętnie steruje dialogiem. Jednak przez jego humor często przebija gorycz. Nie kreuje się wcale na wszechmocnego, jest świadom swoich ograniczeń. Przyznaje, że choć ściągał na ziemię rozliczne klęski, takie jak powodzie i pożary, to nie znalazł sposobu na „pomiot przeklęty” – człowieka. Przyznaje, że jest wściekły i bezradny. Faust doskonale wyczuwa jego pełną sprzeczności, zagadkową naturę, nazywając go „chaosu przedziwnym synem”.
Mefistofeles przyznaje jednak, że mimo ograniczeń wiele może: „Choć wszechwiedny nie jestem, przecie wiem dość wiele”. Ważną cechę diabła wymienia Faust – to całkowity brak bezinteresowności. Za jego usługi trzeba drogo zapłacić, jako że „z diabła egoista” i wszelakie przysługi wyświadcza „tylko za zapłatą”.
Zinterpretuj ważne słowa szatana, czyli co mówi Mefistofeles sam o sobie?
Mefistofeles przedstawia się Faustowi jako
Tej siły cząstka mała,
Która wciąż złego pragnie, a dobro wciąż działa.
Ponieważ uczony pyta go, co znaczą te zagadkowe słowa, szatan (w równie zagadkowych słowach!) dopełnia autocharakterystyki; nazywa siebie duchem, który ciągle przeczy.
Z tych niejednoznacznych słów możemy wywnioskować, że:
- Istotą natury szatana jest ciągła negacja, negacja porządku boskiego, ludzkich planów, dobra – ale i własnych poczynań. Jest duchem, co zawsze mówi nie, ma więc w sobie coś z buntownika. Wie jednak, że jego wysiłki są skazane na przegraną, bo nie jest wszechmocny.
- Szatan jest postacią tragiczną ze względu na rozdźwięk między jego pragnieniami i celem, a efektem tych działań. Pragnie, by zapanowało zło, jednak nie jest w stanie zrealizować tego marzenia. To tragiczna samoświadomość – szatan jest skazany na swego rodzaju klęskę. Nie może zaprzestać czynienia zła, choć wie, że to syzyfowa praca. Rozdarty wewnętrznie, pełen goryczy, bynajmniej nie jest idealistą. Czy jest postacią tragiczną? Tak, choć jego humor zdaje się temu przeczyć. Możesz jednak postawić humorystyczną tezę, że robi dobrą minę do złej gry.
- Zwróć także uwagę na inne jego ważne słowa, które są dopełnieniem tych zacytowanych w temacie wypracowania:
Jam częścią części, która ongiś wszystkim była,
Jam częścią tej ciemności, co światło zrodziła.
Jeśli chcesz wzbogacić swoją pracę, możesz przywołać znany wiersz Tadeusza Micińskiego. Oto, co mówi o sobie szatan:
Jam ciemny jest wśród wichrów płomień Boży,
lecący z jękiem w dal – jak głuchy dzwon północy –
ja w mrokach gór zapalam czerwień zorzy
iskrą mych bólów, gwiazdą mej bezmocy.
Twoja ocena postaci Mefistofelesa
Zastanów się, czy współczujesz mu, czy jest Ci on obojętny. Czy wzbudził on Twoją sympatię, czy niechęć?
Uwaga!
W dramacie Goethego szatan bardzo przypomina oświeceniowego erudytę (momentami także libertyna). Ma cięty język jak Wolter, jest dowcipny, potrafi spojrzeć na siebie z dystansem, nie jest mu obca autoironia. Jego język jest efektowny, pojawiają się zagadkowe wypowiedzi, jak choćby ta zawarta w temacie wypracowania.
Zobacz:
Wskaż podobieństwa i różnice między Faustem a typowym bohaterem romantycznym.