Motyw: Bóg
Temat nr 1 w literaturze i sztuce nie tylko średniowiecza.
Europa średniowieczna staje się jednym wielkim chrześcijańskim państwem, na czele którego stoi papież. Ideologia średniowieczna to dwa zasadnicze hasła – teocentryzm i uniwersalizm. Trzeba wiedzieć o różnych postawach wobec Boga – porównaj filozofię św. Augustyna i św. Tomasza i poglądy św. Franciszka. Cechą polskiej religijności jest szczególny kult Matki Boskiej, której poświęconych jest wiele pieśni. Najważniejsze to: Bogurodzica i Lament świętokrzyski. Te dwa utwory można wykorzystać również przy temacie dotyczącym cierpienia. Święty Aleksy i inni bohaterowie utworów hagiograficznych to również postacie cierpiące w celu udowodnienia wielkości swej wiary w Boga.
Motyw śmierci
Szczególnie popularnym motywem stał się danse macabre (taniec śmierci). Do tanecznego korowodu upersonifikowana śmierć zaprasza przedstawicieli różnych stanów – i króla, i duchownego, i chłopa. W poezji popularne były dialogi ze śmiercią – np. Rozmowa mistrza Polikarpa ze Śmiercią. Warto pamiętać o Wielkim testamencie Villona i jego refleksji o przemijaniu życia i niszczącym upływie czasu. W średniowieczu ważne było, by umrzeć z honorem. Sztukę umierania (ars moriendi) na pewno opanował rycerz Roland. Przy temacie śmierci warto kilka zdań napisać również o Boskiej komedii Dantego. Sam Dante porusza się po zaświatach już za życia. Mało tego, oświecony Bożą łaską przenika tajemnice Trójcy Świętej.
Motyw miłości
Największa i najważniejsza jest oczywiście miłość do Boga. Ale ze średniowiecza wywodzą się również pary zakochanych, niestety, nieszczęśliwie: Tristan i Izolda, Heloiza i Abelard. Piękno miłości wychwalali też trubadurzy w swoich pieśniach, a zmysłowych rozkoszy nie żałował sobie François Villon.
Motyw ojczyzny
Państwa i wspólnoty narodowe dopiero się kształtują. Człowiek średniowiecza ma świadomość istnienia hierarchii – najwyżej stoi Bóg, potem Boży pomazaniec, czyli król, dalej rycerz (tylko szlachcic) i duchowny, a na samym dole chłop. Ale na pewno wszyscy średniowieczni mieli jedną wspólną ojczyznę – chrześcijańską Europę. I dla Bożej chwały oddawali życie. Wzorem wszystkich chrześcijańskich rycerzy był Roland – odważny, wierny Kościołowi i władcy. Polskim wzorem rycerskich cnót był Zawisza Czarny, który walczył m.in. pod Grunwaldem.
Motyw wsi
Jeden ważny tytuł do zapamiętania: Satyra na leniwych chłopów. Za dobrze dzieje się chłopom. Tylko patrzą, jak tu wywinąć się od roboty. Na szczęście są pilnowani, bo inaczej w ogóle nie wykonywaliby swych pańszczyźnianych obowiązków. Tak skarży się na kmieciów jeden ze średniowiecznych szlachciców.
Zobacz: