Określają teksty, które musimy interpretować. Trzeba je bezbłędnie rozpoznawać. A nie są takie trudne. To kategorie – zjawiska, takie jak tragizm, komizm, groteska. Z jednym z nich na pewno będziesz miał do czynienia.
PATOS
Cechy:
Wzniosłość i powaga tonu, ważny temat, silne emocje autora. Wymyślili starożytni, podejmowali wszyscy piszący górnolotnie i bardzo serio o ojczyźnie, bohaterach, walce, heroizmie, śmierci.
Przykłady:
W Trylogii opis pogrzebu Wołodyjowskiego. Kapłan zwraca się do zmarłego, nazywa go Hektorem Kamienieckim, wyraża i wzbudza silne emocje. W hymnach typu Bogarodzica Słowackiego. W wierszach patriotycznych Broniewskiego.
MIMESIS
Cechy:
Tekst odtwarza i naśladuje rzeczywistość. Literatura – fotografią świata. Żadnych fantazji ani odkształceń. Wymyślili starożytni, powtarzali wszyscy epicy, realiści, wielbiciele opisów.
Przykłady:
Bądź czujny przy wszystkich nudnych, szczegółowych opisach! Jeśli masz fragment eposu – mimesis pewna. Odtwarza na przykład: krajobrazy w Nad Niemnem Orzeszkowej, domostwo, obyczaje, przyrodę w Panu Tadeuszu, Warszawę w Lalce, Paryż u Balzaka. Dokładny opis wyglądu bohatera – to tekst mimetyczny. Nie zmyślali – opisywali prawdziwą rzeczywistość.
TRAGIZM
Cechy:
Sytuacja tragiczna: nadchodzi katastrofa – a nie możesz jej uniknąć. Nie ma dobrego wyboru – stoisz wobec dwóch racji, dróg – a jakąkolwiek obierzesz, czeka cię klęska. Bezradność wobec losu, nierozwiązywalny konflikt. Wymyślili starożytni. Podejmowali wszyscy twórcy tragedii, autorzy kreujący tragiczne postacie. Nie myl literackiego tragizmu z ujęciem potocznym – tragedia czyli nieszczęście, straszne zdarzenie. To kuzyni ale to nie to samo.
Przykłady:
Tragizm Antygony – co wybrać wierność władzy czy sercu i religii? Tragizm Konrada Wallenroda – uczciwa walka nie da zwycięstwa, podstępna – jest zgubą rycerza, zapłaci za sukces życiem, miłością i honorem. Tragizm Kordiana – zabić cara i zostać królobójcą czy pogodzić się ze niewolą ojczyzny i rządami tyrana?
IRONIA
Cechy:
Przekorne ukrycie opinii w słowach pozornie znaczących co innego. W pochwale ukryto drwinę, naganę. W pozornej zgodzie – tkwi odmowa. Po czym poznać? Po kontekście, po tonie głosu. „Nie ma co, superpogoda” (a leje jak z cebra) oto ironia. Pomysł starożytnych, podejmowana często w polemikach literackich, ulubiona przez romantyków.
Przykłady:
Ironia tragiczna Edypa – im bardziej chce uciec od fatum, tym bardziej realizuje przeznaczenie. Satyra Krasickiego Do króla – niby gani, ale bardzo chwali Poniatowskiego. Ironia romantyczna – np. w Beniowskim – Słowacki nader ironicznie pisze o krytykach swojej twórczości. Niby ich popiera i szanuje, ale nieźle daje im w kość.
KOMIZM
Cechy:
Komizm – tekst wzbudza śmiech. Jasne, że typowe dla komedii, ale bywa w powieści, tragikomedii, wierszu czy zwykłym kawale. Pomysł starożytnych dla gatunku komediowego. Jak się osiąga komizm – przez dobór słów, kreację śmiesznej sytuacji lub prezentację zabawnej postaci. Najłatwiejsza do rozpoznania.
Przykłady:
W komediach Moliera czy Fredry. W Lalce Prusa opis wygłupów studenckich albo dziwaka Krzeszowskiego. W Potopie – w fortelach pana Zagłoby. W Tangu Mrożka – kreacja zwariowanych rodziców, itd.
GROTESKA
Cechy:
Karykatura, dziwactwo, wyolbrzymienie, zestawienie kontrastowych scen, stylistyk. Najtrudniejsza kategoria, potrzebna pisarzom do odkształcania świata, wynaturzeń pokazujących, że nie ma reguł, a w sztuce można stwarzać nowe przestrzenie. Też starożytni na to wpadli. Lubili groteskę romantycy, ale wprost przepadali za nią eksperymentatorzy wieku XX.
Przykłady:
W Ferdydurke Gombrowicza – pojedynek na miny, obiad u Młodziaków. Józio grzebie rękami w kompocie, czy walczy za pomocą karykaturalnych min. Albo szczekający jak pies parobek. Albo hrabina udająca lampę (to w Operetce). Oto groteska. Rozpoznasz po tym, że coś wyda Ci się absurdalne i niemożliwe, a często obrzydliwe. Bądź czujny, jeśli analizujesz tekst Gombrowicza, Witkacego, Mrożka – groteska niemal gwarantowana.
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c250-motywy-do-prac-pisemnych/humor-zart-ironia-groteska
