Zacznij
Lalka Bolesława Prusa to jedna z największych powieści polskiego pozytywizmu. Jej główny bohater – kupiec Stanisław Wokulski – to człowiek, którego osobowość kształtowała się w dobie romantyzmu, ale dorosłe życie upływało w czasach pozytywizmu. Epoki te były tak skrajnie różne, że trudno sobie wyobrazić, iż w jednym bohaterze mogą skupić się cechy zarówno romantyka, jak i pozytywisty. Ale tak właśnie jest w przypadku Stanisława Wokulskiego.
Cechy pozytywistyczne
Każdy bohater pozytywistyczny powinien w swoim życiu dążyć do realizacji haseł głoszonych w tej epoce – pracy u podstaw (zainteresowanie losem najuboższych), pracy organicznej, emancypacji kobiet, asymilacji mniejszości narodowych. Bohater pozytywistyczny powinien także sam kształcić się i pracować. Wszystkie te cechy możemy odnaleźć u Stanisława Wokulskiego.
- Od wczesnej młodości cechował go „głód wiedzy”.
- Już podczas pracy w sklepie Hopfera chętnie pobierał nauki od swego pryncypała, potem – pomimo drwin kolegów – uczył się w Szkole Przygotowawczej i Szkole Głównej.
- Wszystkie zarobione pieniądze przeznaczał na zdobywanie wiedzy. Prawdopodobnie zdobyłby wyższe wykształcenie, gdyby nie udział w powstaniu styczniowym i zesłanie na Syberię. Ale także czas zsyłki wykorzystał Wokulski do pogłębiania swojej wiedzy, pod okiem zesłanych naukowców rosyjskich prowadził badania.
- Po powrocie do kraju chciał kontynuować swoją pracę naukową, ale zniechęcił się i rozpoczął pracę w sklepie Mincla, najpierw jako subiekt, a gdy się ożenił z Minclową, jako właściciel sklepu.
- Stanisław Wokulski realizował hasła pracy organicznej – rozbudował sklep, założył spółkę do handlu ze Wschodem (założeniem pozytywistycznej pracy organicznej było bogacenie się obywateli, a tym samym całego społeczeństwa).
- Wokulski miał ogromny szacunek dla nauki i wynalazców – profesora chemii, Geista, i krewnego Łęckich, również odkrywcy, Juliana Ochockiego. Nie wiemy, czy po rozczarowaniu miłosnym nie wyjechał Wokulski właśnie do Paryża, by pracować naukowo razem z Geistem.
- Wokulski był też filantropem, sam poznał, co to bieda, więc rozumiał konieczność pomocy najuboższym.
- Pomagał rodzinie furmana Wysockiego i jego bratu – dróżnikowi Kolei Warszawsko-Wileńskiej,
- młodemu Węgiełkowi,
- fundował stypendia studentom,
- wspomagał rzemieślników i kramarzy w założeniu warsztatów i sklepów,
- dawał pieniądze siostrom zakonnym na ochronki dla dzieci,
- a także przeznaczał liczne dobra materialne dla potrzebujących (na przykład sukno na ubrania).
- Wśród biedaków, którym pomógł, była też „kobieta upadła”, prostytutka. Dzięki wsparciu Wokulskiego magdalenka mogła pracować i stać się niezależna.
- Bohater Lalki realizował też pozytywistyczne hasło emancypacji kobiet, dając pracę w sklepie pani Helenie Stawskiej. Dzięki niej mogła ona utrzymać swoją matkę i córeczkę.
- Wśród przyjaciół Wokulskiego byli Żydzi – doktor Szuman, młody Szlangbaum, z którym przebywał na zesłaniu.
Cechy romantyczne
- Urodzony i wychowany w dobie romantyzmu, nie potrafił być obojętny na los ojczyzny, jak prawdziwy romantyk za udział w powstaniu styczniowym został zesłany na Syberię – „Gotował wraz z innymi to piwo, które do dziś dnia pijemy, i sam w rezultacie oparł się aż gdzieś koło Irkucka”.
- Po powrocie do kraju nie żył pełnią życia, dopiero romantyczna miłość do Izabeli wyzwoliła w nim nieznane dotąd uczucia. Idealizował wybrankę, jak zakochany romantyk marzył o „komunii dusz”. Był ślepy na jej wszystkie wady. Wszelkie swoje działania podporządkowywał jednemu celowi – zdobyciu ukochanej. Ale trzeba zwrócić uwagę, że choć kochał Izabelę jak romantyk, to zdobywał ją jak pozytywista. Postępuje jak kupiec (może podświadomie?), ofiaruje za miłość… pieniądze – kupuje zastawę stołową Łęckich, ich kamienicę, wykupuje weksle, zapewnia Izabeli to, czego ona oczekuje – wysoki standard życia. Tylko w ten sposób może zmazać w jej oczach największą swoją wadę – to, że zarabia pracą własnych rąk.
- Ale pomimo zgody ukochanej na małżeństwo nie zdobywa szczęścia, zdradzony, jak typowy romantyk próbuje popełnić samobójstwo.
- Wśród cech charakteru Wokulskiego odnajdziemy jeszcze inne typowo romantyczne, jak choćby: skłonność do głębokich przemyśleń, depresji (nagły wyjazd do Paryża), załamań i analizy własnych uczuć – wspomina każdy uśmiech, spojrzenie Izabeli. Jest indywidualistą, nie potrafi się podporządkować nikomu.
Zakończenie
W pozytywistycznym kupcu, który ogromnym wysiłkiem woli i ciężką pracą fizyczną zdobył majątek, kryje się romantyczny kochanek, który idealizuje przedmiot swoich westchnień i marzy o wielkiej miłości.
Czy możemy powiedzieć, że romantyk zwyciężył pozytywistę?
Odpowiedź na to pytanie nie jest prosta. Stanisław Wokulski to przecież także typowy „wysadzony z siodła” pozbawiony majątku szlachcic, który osiąga sukces dzięki pracy. Pod wpływem miłości do panny Izabeli ma poczucie sprzeniewierzenia się samemu sobie. Wie, że wiele osiągnął zarówno na polu nauki, jak i działalności handlowej, ale pogardza sobą za ubieganie się o względy ludzi, którzy w gruncie rzeczy traktują go jak kogoś gorszego. Rozczarowany i załamany próbuje po raz kolejny popełnić samobójstwo, ale właśnie – próbuje! Nie wiemy, czy rzeczywiście odebrał sobie życie, czy może porzucił wszystko i wraz z Geistem prowadził badania naukowe.
Zagadkowe zniknięcie bohatera to też cecha biografii romantyka, samobójstwo z miłości również. Ale już podjęcie pracy naukowej byłoby cechą pozytywisty.
Podsumowując: Wokulski jest osobowością na styku dwóch światów, posiada „stare” cechy bohatera romantycznego i „nowe” pozytywisty. Można usłyszeć o nim, że „zginął, przywalony resztkami feudalizmu”. Gruzy te – to nie tylko ruiny zamku, to cały system konwenansów i kanonów arystokracji, a uosobieniem ich jest panna Izabela Łęcka – przyczyna tragedii bohatera.
Różne wcielenia Wokulskiego
- biedny student zafascynowany nauką (podobnie jak Prus w młodości);
- pracownik u Mincla;
- powstanie roku 1863, zesłanie;c
- energiczny przedsiębiorca nieszczęśliwie zakochany;
- romantyk pozytywista;
- pomagający potrzebującym;
- idealista miłości;
- dziewiętnastowieczny biznesmenem;
- człowiek przegrany, być może samobójca.
Wokulski – pozytywista:
- szacunek dla wiedzy i nauki;
- pomoc najuboższym;
- praktycyzm w życiu;
- pracowitość i upór;
- szacunek dla innych nacji;
- przedsiębiorczość.
Wokulski – romantyk:
- patriota;
- walczy o wolność w powstaniu;
- buntuje się przeciw konwenansom społecznym;
- nieszczęśliwie kocha nieosiągalną wybrankę;
- próbuje popełnić samobójstwo.
Zobacz:
Przedstaw dzieje Stanisława Wokulskiego – głównego bohatera Lalki Bolesława Prusa.
Jaki obraz arystokracji polskiej przedstawia literatura pozytywistyczna?