Osiągnięciem poprzedniej epoki w dziedzinie epiki był realizm. Powieść realistyczna prawdziwie ukazuje rzeczywistość i codzienne życie człowieka, jest wg Stendhala „zwierciadłem przechadzającym się po gościńcu”. Teraz, w nowej epoce, realizm staje się punktem wyjścia do nowych poszukiwań i nowych sposobów tworzenia prozy.
Gustaw Flaubert (czyt. flober)
- Wyrasta z realizmu, ale wprowadza innowacje. Jego idea to postulat, aby forma (konstrukcja) powieści wynikała z obserwacji tego kawałka rzeczywistości, który jest w niej przedstawiony, to materiał ma kształtować formę, a nie założona z góry idea lub konwencja.
- Drugie założenie Flauberta dotyczy narratora. Jest to osoba, która materiał gromadzi, porządkuje i obserwuje, lecz unika ocen i komentarzy, po prostu zebrane fakty prezentuje odbiorcy. Sam narrator usuwa się poza tekst.
Emil Zola
- Twórca naturalizmu. Kierunek ten wywodzi się z założeń Flauberta. Powieść naturalistyczna traktuje przedstawione losy bohaterów i ich otoczenie jak materiał naukowy, jak eksperyment.
- Literatura ma być, w myśl naturalizmu, podobna do nauk przyrodniczych, ma badać, obserwować, wnioskować, obnażać zło i fałsz życia. Fantazja zatem była niedopuszczalna. Natomiast powieść naturalistyczna chętnie eksponowała biologiczny wymiar ludzkiego życia, fizjologię, popędy, a także teorię dziedziczności.
Ważne postacie prozy tej epoki
- Fiodor Dostojewski – pisarz rosyjski, podejmujący problematykę psychologiczną, opisujący okrucieństwo, podłość ludzką, zło, stany nienormalne, poszukujący odpowiedzi na odwieczne pytania o dobro i zło, o sens istnienia. Stworzył powieść polifoniczną (Zbrodnia i kara) – inaczej wielogłosową, czyli taką, w której np. każdy bohater swoim głosem wypowiada niezależne, nieszlifowane przez narratora, niestylizowane sądy.
Główne dzieła Dostojewskiego to: Zbrodnia i kara, Idiota, Bracia Karamazow, Biesy.
- Tomasz Mann – pisarz niemiecki. Otrzymał literacką Nagrodę Nobla dzięki powieści Czarodziejska góra, lecz słynna jest także jego saga pt. Buddenbrookowie. Dzieło to zawiera wątki autobiograficzne, przedstawia w sposób realistyczny dzieje starej, kupieckiej rodziny. W Czarodziejskiej górze Mann stwarza w sanatorium dla gruźlików mikroświat – zawierający przekrój społeczeństwa jego czasów.
- Joseph Conrad (właśc. Józef Konrad Korzeniowski, z pochodzenia Polak). Pisarz moralista, opanowany namiętnością morskich podróży i morskiego żywiołu. Conrad zwykł stawiać swoich bohaterów w obliczu trudnych decyzji, kazał dokonywać im wyboru między np. obowiązkiem a bezpieczeństwem – choćby w powieści pt. Tajfun.
Inne znane utwory Conrada to: Lord Jim, Murzyn z załogi „Narcyza”.
- Lew Tołstoj – pisarz rosyjski, autor słynnej epopei pt. Wojna i pokój czy powieści pt. Anna Karenina. Charakteryzuje go wrogość wobec cywilizacji, miasta, przemysłu, wojny, rewolucji, a nawet państwa i Kościoła. Uważał, że wszelkie instytucje zagrażają indywidualności.
.
Najistotniejsze założenia naturalizmu
- Pisarz naśladuje badawczą pracę naukowca.
- Powieść jest dokumentem, owocem obserwacji człowieka i procesów społecznych.
- Opis nie unika, a wręcz szczególnie penetruje ciemne strony życia i natury człowieka (choroby, fałsz, biologizm).
- Celem twórcy jest powieść eksperymentalna – czyli jakby swoisty eksperyment, badanie prowadzone na bohaterach i zjawiskach.
.
O Zoli, jego powieściach i naturalizmie warto pamiętać!
- Emil Zola uważany jest za właściwego twórcę naturalizmu, choć ,,otworzyli” ten kierunek w literaturze bracia Goncourtowie (Edmond i Jules). Także Francuzi, którzy pragnęli być historykami teraźniejszości, i potrafili ze sobą współpracować.
- Historia, problematyka społeczno-obyczajowa i psychologia – to były główne dziedziny ich zainteresowań – obserwują i analizują swoich bohaterów, a proza zaczyna przypominać działalność naukową. Tę tendencję podchwyci naturalizm.
- Zola był niezwykle płodnym pisarzem. Jego wielkie dokonanie to dwudziestotomowy cykl powieściowy – saga opisująca historię wielu pokoleń i odłamów rodziny Rougon-Macquartów. Wśród powieści cyklu bardzo znane są: Germinal (środowisko górników, morderczej pracy, głodu i nędzy), Nana (rzecz o luksusowej prostytutce, która z ulicy wspięła się na salony, lecz kończy tragicznie), Bestia ludzka (ofiary katastrofy kolejowej), Ziemia (środowisko wsi).
- Miasto też jest obiektem obserwacji pisarza, trylogia: Rzym, Paryż, Lourdes obnaża wnętrze miejskich molochów. Zwłaszcza Lourdes – miasto cudów dostarcza wstrząsających obrazów kalectwa, nadziei, tragedii ludzkiej. Swoje postulaty (jest przecież Zola teoretykiem naturalizmu) wyłożył w rozprawie pt. Powieść eksperymentalna.
Zobacz:
Przedstaw założenia, twórców i przykłady naturalizmu w europejskiej literaturze II poł. XIX wieku.