Ignacy Krasicki biografia
Książę, biskup warmiński – jest niewątpliwie polskim przykładem umysłu oświeconego, twórcy utalentowanego i wykształconego, obdarzonego wyrafinowanym smakiem i intelektem. Zwano go księciem poetów, był faworytem króla (a właściwie królów, bo po rozbiorach chętnie goszczono go na dworze Fryderyka Wielkiego).
- Urodził się w Dubiecku nad Sanem, miał czterech braci (wszyscy prócz jednego wybrali stan duchowny). Ignacy w trzydziestym szóstym roku życia został biskupem warmińskim, bywalcem dworu i ważną postacią w Rzeczypospolitej. Był autorytetem, ale nigdy nie dorobił się fortuny, przeciwnie – tkwił w długach, prawdopodobnie dlatego, iż cenił uciechy życia, mimo szaty duchownej.
- Uwielbiał cenne księgi i wykwintne trunki, dbał o zaopatrzenie swoich piwnic. Na stoły sprowadzał egzotyczne delikatesy, wykwintne słodycze i owoce. Wśród licznych rozrywek pasjonowało go też ogrodnictwo, łożył zatem artysta–biskup na swoją pasję. Jak widać, nie jest nudną, posągową postacią, być może dlatego, że cenił śmiech, obdarzony był poczuciem humoru, umiał dowcipem szermować.
- Odwoływał się do wielkich filozofów: do Horacego, Erazma z Rotterdamu, Woltera, uznawał za autorytet Jana Kochanowskiego. Nie był politykiem, nie był wojującym patriotą, nie bardzo też wierzył w skuteczność reform Sejmu Wielkiego. To, co powiedział o kraju, królu, wadach szlachty – było głosem obserwatora, nie czynnego uczestnika, słowem mędrca patrzącego z boku.
- Kiedy przyszły rozbiory, uznał się za poddanego króla Prus i wygodnie żył w Heiselbergu. Zmarł w Berlinie, w 1801 roku.
Dorobek twórczy
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
– pierwsza nowożytna powieść polska.
- Powieść o dojrzewaniu – podejmuje temat edukacji, ale i dojrzewania do poglądów, postawy życiowej.
- Satyra na społeczeństwo polskie i sposób wychowania młodzieży.
- Postulat życia w zgodzie z naturą.
- Napisana jest w pierwszej osobie. To jakby autobiografia Doświadczyńskiego – szlachcica, który opowiada o swojej młodości, nauce, wojażach po Europie, licznych przygodach, wreszcie powrocie do kraju.
Bajki
Wstęp do bajek, Ptaszki w klatce, Szczur i kot, Malarze, Filozof, Jagnię i wilcy, Lew i zwierzęta, Dewotka.
- Temat:
człowiek. Jego natura, prawa, czyny. Świat bajek odtwarza świat ludzki, ozdobiony refleksją filozoficzną autora.
- Postacie:
- zwierzęta (wilk, lis),
- ludzie (malarze),
- różne typy ludzkie (ślepy, kulawy)
- Cel: napisać prawdę o świecie człowieka, o okrucieństwie, prawie siły, obłudzie, chciwości, zaobserwować pewne prawidłowości – jak o przyjaźni, sposobach postępowania itd.
- Artyzm bajek – w krótkim utworze zobrazować zgrabną scenkę i jeszcze zamknąć ją celną pointą!
Satyry
Do króla, Pijaństwo, Żona modna, Świat zepsuty.
- Gatunek – ma jasno określony cel – poddać krytyce, ośmieszeniu wady ludzi, grup społecznych, instytucji. Pokazuje zazwyczaj jakąś historię, z której wynika morał.
- Tematy satyr:
- obyczaje (Żona modna),
- polityka (Do króla),
- natura ludzka (Świat zepsuty),
- ludzkie ułomności: pijaństwo, cynizm, rozrzutność, obłuda (Pijaństwo).
- Postacie: zawsze typy ludzkie, charakterystyczne w nowych czasach: modnisia, pijak, obłudnik, rozrzutnik, hipokryta.
- Postulowane wartości: szczerość, prawda, cnota, tradycja, umiar, moralność.
- Sens – poeta zawsze staje po stronie moralności, ukazuje zalety prostoty, wstrzemięźliwości, prawdy, rozwagi, szczerości. Typy negatywne – wyszydza. W ratowaniu morale społecznego widzi nadzieję dla narodu.
Wiek XVIII dał naszej kulturze dwa hymny
Pierwszy – Krasickiego Hymn do miłości ojczyzny, drugi Józefa Wybickiego – Pieśń Legionów Polskich we Włoszech, który po dziś dzień jest hymnem narodowym.
- Hymn Krasickiego jest ukoronowaniem patriotycznej myśli oświecenia.
- Kolportowano go w formie ulotki, publikowano w prasie.
- Jest wzorem liryki patriotycznej.
- Podejmuje antyczną i renesansową tematykę powinności obywatelskich.
- Za najwyższą z cnot ustala miłość ojczyzny.
- Zapowiada romantyczne ujęcia miłości ojczyzny utraconej – pęta, niewola, blizny, śmierć za ojczyznę.
Poematy heroikomiczne
- Myszeida,
- Monachomachia,
- Antymonachomachia
- Temat: krytyka wad kleru (Monachomachia).
- Postacie – dwa skłócone zakony, pomiędzy którymi dochodzi do bitwy, lecz godzi ich wspólna namiętność do dobrych trunków.
- Cel: wyszydzić opilstwo, obżarstwo, wygodnictwo tych duchownych, którzy zapomnieli o swoich prawdziwych obowiązkach.
- Cel Antymonachomachii: rzekomo odwołać Monachomachię, lecz naprawdę pogłębić krytykę.
Myszeida, Monachomachia i Antymonachomachia Ignacego Krasickiego
Zapamiętaj
W literaturze jest to okres utworów krótkich; panuje bajka, satyra, na arenę literacką wkracza powieść. Spośród powieści do zapamiętania dwa tytuły:
- Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki Ignacego Krasickiego (ta ważniejsza)
- Rękopis znaleziony w Saragossie Jana Potockiego (ta jest mniej znana, ale stała się kanwą filmu).
Istotną rolę odegrała też komedia:
- obyczajowa (do zapamiętania Franciszka Zabłockiego Fircyk w zalotach),
- polityczna (Juliana Ursyna Niemcewicza Powrót posła).
Najważniejsza literatura tego okresu wyszła spod pióra Ignacego Krasickiego
O satyrze
Jest to gatunek stworzony specjalnie po to, by ośmieszać, piętnować pewne zjawiska, cechy i postawy ludzi. Większy wiersz – piętnujący i wyśmiewający ludzkie wady lub zjawiska. Autor satyry prezentuje przedmiot ośmieszenia, czasem przejaskrawia jego cechy, nie musi natomiast zamieszczać w utworze recept na poprawę tej sytuacji.
O bajce
Krótki utwór, wierszowany, zawierający scenkę lub historyjkę oraz wynikający z niej morał, sąd, pouczenie. Bajka jest gatunkiem starym – w antyku tworzył bajki Ezop, w renesansowej Polsce Biernat z Lublina, w oświeceniowej Francji – La Fontaine. Najmodniejsza była bajka zwierzęca – tzn. taka, której bohaterami są zwierzęta, choć tak naprawdę prezentują cechy i losy ludzi.
Cechy bajki
- świat przedstawiony – zredukowany do najważniejszych elementów
- paraboliczność fabuły oparcie obrazu na kontraście (dobro – zło)
- alegoryczność postaci (np. lis – chytrość)
Rodzaje bajek
- bajka narracyjna – wierszowana historia o prostej fabule;
- bajka epigramatyczna – zwięzła, bez rozbudowanej narracji, oparta na pomyśle, zamknięta puentą, dowcipna. Tę uprawiał na gruncie polskim i właściwie stworzył – Ignacy Krasicki.
Z jaką palinodią spotyka się czytelnik lektur oświeceniowych?
Czym jest palinodia?
Klasyczna palinodia to utwór odwołujący wypowiedziane w innym, wcześniejszym utworze zarzuty. W oświeceniu polskim użył tego gatunku I. Krasicki, który wobec krytyki, a nawet skandalu wywołanego Monachomachią napisał Antymonachomachię. Nie była to jednakże prawdziwa palinodia, lecz odwołanie ironiczne, tym bardziej podkreślające poglądy autora.
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki
- Krasicki nadał swej powieści formę pamiętników Mikołaja Doświadczyńskiego, który podróżując, zbiera doświadczenia i dużo się dzięki nim uczy.
- Księga pierwsza zawiera ostrą krytykę edukacji szlacheckiej, stylu życia sarmackiej prowincji, stolicy, a pośrednio rkładu systemu społecznego i państwowego
Rzeczypospolitej.
- Uwaga – utopia. Tak jak Wolter Eldorado, Morus wyspę Utopię, a Swift krainę koni, Krasicki wymyślił Nipu – kraj idealny.
Zobacz:
Przedstaw Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki jako pierwszą polską powieść nowożytną.