Krzyżacy – lektura w epoce
Pozytywizm
- Druga połowa XIX wieku. Żałoba po klęsce powstania styczniowego. Zabory w pełni – rusyfikacja na ziemiach zaboru rosyjskiego, germanizacja na ziemiach zaboru pruskiego. Zaborcy pragną wynarodowić Polaków, najchętniej poprzez odebranie narodowi tradycji, historii, możliwości używania języka narodowego.
- Ośrodkiem polskiej kultury staje się Warszawa.
- Górą proza – powieść, nowela i opowiadanie to główne gatunki, poezja odchodzi nieco w zapomnienie.
- Postulaty zamieszczają pozytywiści w artykułach – rozwija się prasa.
- Temat historyczny – historia narodu, jego dawna świetność staje się ważnym tematem, a najważniejszym pisarzem tej dziedziny – Henryk Sienkiewicz. Ku pokrzepieniu serc – to najważniejsze emocjonalne hasło epoki.
- Powstaje literatura młodzieżowa (W pustyni i w puszczy) a dziecko staje się ważnym tematem literatury.
Ideały pozytywizmu:
PRACA, NAUKA, ORGANICYZM
- Romantyczny ideał walki powstańczej wbrew siłom i racjonalnym możliwościom zwycięstwa Polacy zastępują teraz wołaniem o ideał pracy.
- Praca ma oznaczać pracę na polskiej ziemi, pracę u podstaw – czyli z najbiedniejszymi warstwami, pracę organiczną – czyli nad każdą częścią organizmu, jakim jest społeczeństwo.
- Pozytywiści nawołują o szerzenie nauki i oświaty – wbrew romantykom mają zaufanie do wiedzy, widzą potrzebę oświecania warstw najuboższych.
- Do ważnych postulatów należy też walka o równouprawnienie kobiet i asymilację Żydów.
Krzyżacy a pozytywizm
Krzyżacy to powieść historyczna, osadzona w średniowieczu, co może mieć wspólnego z pozytywizmem?
Otóż ma:
- Sienkiewicz kierował swoje przesłanie do współczesnych sobie rodaków.
- Pisarz pokazuje polskie rycerstwo wobec potężnego zakonu krzyżackiego, pokazuje patriotyzm i zwycięstwa Polaków.
- Poza tym pozytywiści lubili sięgać do historii i popularyzować dzieje własnego narodu – taką metodą obok pracy chcieli walczyć o przetrwanie.
Autor
Henryk Sienkiewicz, najważniejszy polski twórca powieści historycznych jest autorem nagrodzonej Noblem powieści Quo vadis, a także bardzo popularnej w Polsce Trylogii.
Tytuł
Krzyżacy. Wiadomo – popularna nazwa średniowiecznego zakonu rycerskiego. Dokładnie nazywał się Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny w Jerozolimie. Nazwa Krzyżacy wzięła się od krzyża noszonego przez rycerzy zakonu na białych płaszczach. Sprowadzeni do Polaki przez Konrada Mazowieckiego (XIII wiek) szybko ze sprzymierzeńców stali się wrogami, bo pod pozorem szerzenia wiary łupili polskie domostwa i zabierali Polakom ziemię. Sienkiewicz zamieścił nazwę zakonu w tytule powieści, bo prawda o zakonie jest jej głównym tematem.
Geneza
Sienkiewicz chciał zareagować na nasilającą się germanizację na ziemiach zaboru pruskiego. Wpadł na pomysł, by napisać Krzyżaków – powieść stała się przekazem do narodu, który można streścić w zdaniu: nie dali rady pod pretekstem chrystianizacji podbić nas Krzyżacy, tym bardziej nie dadzą rady także Niemcy.
Gatunek
Powieść historyczna, czyli taka, która opowiada o dawnych czasach i wydarzeniach minionych, pokazuje przygody osób fikcyjnych, ale występują w niej też postacie historyczne.
Czas i miejsce akcji
- Akcja powieści toczy się w latach 1399 (śmierć królowej Jadwigi) – 1410 (bitwa pod Grunwaldem).
- Miejsce akcji: m.in. Kraków, Bogdaniec (Wielkopolska), Spychów (Mazury), Szczytno, Grunwald, Malbork.
Krzyżacy – sposób na zapamiętanie treści
Bardzo popularny jest film Krzyżacy, w reżyserii Aleksandra Forda, chociaż już to niemłody obraz, oglądają go pokolenia i tak pomagają sobie w zapamiętaniu treści. Wyobraź sobie, że bierzesz udział w tworzeniu nowej wersji filmowej.
Kogo obsadziłbyś w głównych rolach? Może Maciej Stuhr byłby dobrym Zbyszkiem? Jaki wątek wyeksponujesz?
Nietrudno zgadnąć – głównym bohaterem, wokół którego autor zbudował akcję, jest właśnie Zbyszko z Bogdańca – młody rycerz, szlachetny i odważny. Jak to w powieściach historycznych bywa – taka postać łączy ciąg zdarzeń historycznych i fikcję literacką. Prywatne perypetie Zbyszka splotą się z konfliktem polsko-krzyżackim.
Te prywatne perypetie to:
- Miłość do Danusi – pierwsze spotkanie w tynieckiej karczmie, kiedy to Zbyszko zachwyca się śpiewem dziewczyny, po czym ratuje ją od upadku z ławy.
- Zatarg z posłem krzyżackim – uwięzienie Zbyszka i skazanie go na śmierć.
- Siłą obyczaju – Danusia ratuje Zbyszka od katowskiego miecza, nakładając mu na głowę swoją nałęczkę.
- Wyprawa Zbyszka z chorym wujem Maćkiem do Bogdańca – polowanie, spotkanie i przyjaźń z Jagienką.
- Powrót na dwór – pasowanie na rycerza, ślub z Danusią.
- Porwanie Danusi przez Krzyżaków.
- Wyprawa Juranda po córkę do zamku Krzyżaków.
- Podstęp Krzyżaków, którzy pokazują mu obłąkaną dziewczynę, gniew Juranda, uwięzienie rycerza po walce: jeden Jurand przeciw załodze zamku. Pokonano go dopiero za pomocą sieci.
- Zbyszko zabija w pojedynku Rotgiera.
- Zemsta Zygfryda de Löwe – okrutne okaleczenie Juranda. Krzyżak wydłubuje mu oczy, wyrywa język i ucina dłoń.
- Poszukiwania: porwanej Danusi szuka Zbyszko, Maćko z Jagienką Zbyszka. Zbyszko odbije Zygfrydowi Danusię, lecz chora dziewczyna umrze w drodze do domu.
- Ślub Zbyszka z Jagienką.
- Bitwa pod Grunwaldem.
Trzy ważne pytania
Jakich czasów dotyczy powieść Krzyżacy?
Akcja powieści rozgrywa się w średniowieczu, zaczyna się w chwili śmierci królowej Jadwigi w 1399, a kończy zwycięską bitwą pod Grunwaldem w roku 1410. Są to ważne czasy w polskiej historii – rządy zaczyna dynastia Jagiellonów, Polscy rycerze utożsamiają się już z ojczyzną i pragną przeciwdziałać agresji Krzyżaków, którzy chcą zbudować nad Wisłą silne państwo niemieckie.Bitwa pod Grunwaldem to przełom w stosunkach polsko-krzyżackich –połączone siły polskie i litewskie odnoszą zwycięstwo nad Krzyżakami.
Dlaczego portret rycerstwa polskiego to tak ważny temat powieści?
Dla Polaków w niewoli – najważniejszy. Polska średniowieczna – to byli przede wszystkim polscy rycerze. Ich obyczajowość, prawość, religijność, honor – ich chlubne cnoty. Sienkiewicz stwarza piękny portret rycerstwa, przypomina o ideale rycerskim
– Zawiszy Czarnym znanym z tego, że nigdy nie złamał danego słowa. Świadomość świetnej przeszłości dla społeczeństwa polskiego w XIX wieku to ważna wartość. Dzięki takiemu portretowi przodków powieść nabiera charakteru narodowego, popularyzuje chlubne korzenie, pokazuje zwycięstwo rycerstwa nad silnym wrogiem.
Dziś – dla współczesnego czytelnika – ważny jest też po prostu obraz tradycji i obyczajów rycerstwa polskiego – dzięki Sienkiewiczowi zaglądamy do świata i wartości naszych przodków sprzed 600 lat.
Jak w Krzyżakach została pokazana walka dobra ze złem?
To już temat uniwersalny, ponadnarodowy. Henryk Sienkiewicz jest nie tylko pisarzem-historykiem jest też pisarzem-moralistą.
- Operuje kontrastem, chętnie zestawia sylwetki i czyny dobre i złe, pokazuje okrucieństwo zła, a na koniec pozwala wygrać dobru. Najogólniej mówiąc, zło reprezentują Krzyżacy, dobro polscy rycerze.
- Działania szlachetne – jak obrona słabszych, walka o ojczyznę przeciwstawione są okrucieństwu, kłamstwom, obłudzie i walce grabieżczej.
Jednostki pozytywne to Zbyszko, Jurand, Macko – negatywne – Krzyżacy: Zygfryd de Loewe, Rotgier, czy komtur Kuno Lichtenstein.
- Wymiar etyczny ma gest Juranda w końcu powieści – rycerz tak bardzo skrzywdzony przebacza Zygfrydowi. Krzyżak nie umie unieść takiej wielkoduszności i bezmiaru własnej podłości – popełni samobójstwo.
Jakie obyczaje rycerskie zostały przedstawione w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza?
Krzyżacy Sienkiewicza – serwis pytań
Jakie problemy zostały poruszone w utworze?
Wojna polsko-krzyżacka
Konflikt polsko-krzyżacki rozpoczął się jeszcze przed panowaniem Władysława Jagiełły. Ekspansywny zakon dążył do całkowitego podporządkowania sobie nie tylko ludności nadanej im ziemi chełmińskiej, ale także ziem litewskich i polskich. Poparcie władz Kościoła uniemożliwiało otwartą walkę z zakonem, którzy w imię szerzenia wiary chrześcijańskiej pozwalali sobie na coraz większą śmiałość. Ostatecznie jednak zespolenie Polski i Litwy pozwoliło zgromadzić siły mogące rozprawić się z zakonem.
Obyczajowość rycerska
Pasowanie na rycerza, ślubowanie damie, walka w imię honoru, pojedynki, udział w turniejach, wyprawy wojenne, zdobywanie łupów i jeńców, obrona ojczyzny, troska o podtrzymanie ciągłości rodu, udział w wielkich bitwach – to stałe elementy życia rycerza w XV wieku. Odnaleźć je można w losach Zbyszka, Maćka i Juranda.
Miłość i poświęcenie
Inna jest miłość Zbyszka do Danusi, inna do Jagienki. Danusię pokochał od pierwszego wejrzenia, Jagienka stała się jego partnerką życiową, ponieważ dzielnie wspierała go w najtrudniejszych momentach. Najlepszym jednak przykładem miłości i poświęcenia w jej imię jest Jurand ze Spychowa, który dla swojej córki daje się okaleczyć, pohańbić, upodlić. Również Maćko wielokrotnie daje dowody swojej miłości do Zbyszka (wyjeżdża do Malborka, aby uzyskać przebaczenie dla bratanka, chce oddać za niego życie).
Wymień najważniejsze postacie fikcyjne z Krzyżaków
- Zbyszko z Bogdańca – bratanek Maćka, młody rycerz, od małego przystosowany do walki. Odważny, często wręcz brawurowy, honorowy, żądny sławy. Wraz ze stryjem uczestniczył w walkach księcia Witolda pod Wilnem. Chciał zasłynąć jako wielki rycerz, marzył o tym, aby jego czyny były równie znane jak czyny Zawiszy Czarnego czy Powały z Taczewa.
- Maćko z Bogdańca – stryj Zbyszka, około pięćdziesięcioletni, stary kawaler. Szlachcic, rozsądny, poważny, uczciwy. Zdobył sławę jako odważny i silny rycerz. Jego największym marzeniem była rozbudowa rodzinnego Bogdańca. Chciał, aby Zbyszko wraz z Jagienką osiadł w Bogdańcu i dochował się wielu dzieci.
- Jurand ze Spychowa – rycerz, właściciel Spychowa. Wdowiec, ojciec dwunastoletniej Danusi. Odwieczny wróg Krzyżaków, pragnął zemścić się na nich za śmierć żony. Honorowy, odważny, bardzo silny. Przerażał swoją walecznością i zaciętością.
- Danusia Jurandówna – dwunastoletnia córka Juranda ze Spychowa, wychowanica księżnej Anny Mazowieckiej, była jedną z jej dwórek. Uczuciowa, delikatna, czuła. Bez wahania zdecydowała się pomóc Zbyszkowi, choć wiedziała, że zadeklarowanie swojej chęci poślubienia Zbyszka nie spodoba się ojcu.
- Jagienka – piętnastoletnia córka Zycha ze Zgorzelic, szlachcianka. Straciła matkę, gdy miała dwanaście lat. Wychowywana jak chłopak, doskonale polowała, jeździła konno.
Zych ze Zgorzelic – szlachcic, sąsiad Maćka z Bogdańca, ojciec Jagienki. Wesoły, rezolutny.
Wymień historyczne postacie i zdarzenia z Krzyżaków
- Postacie historyczne to:
- Władysław Jagiełło – król Polski,
- królowa Jadwiga,
- książę Witold,
- książę Janusz,
- księżna mazowiecka Anna Danuta – żona księcia Janusza,
- bracia Konrad i Ulryk von Jungingenowie – wielcy mistrzowie zakonu,
- Kuno Lichtenstein – komtur krzyżacki,
- rycerze polscy: Zawisza Czarny, Zyndram z Maszkowic; Powała z Tczewa.
- Najważniejsze wydarzenia historyczne to:
- śmierć królowej Jadwigi,
- bitwa pod Grunwaldem.
Danusia i Jagienka – charakterystyka porównawcza dwóch bohaterek Krzyżaków Henryka Sienkiewicza.
Porównaj Danusię Jurandównę i Jagienkę ze Zgorzelic
Danusia Jurandówna
- Pochodzenie
Córka Juranda ze Sychowa, znanego rycerza, nie miała rodzeństwa - Wiek
12 lat - Wygląd
Drobna, jasnowłosa, „wiotka jak trzcinka” - Cechy charakteru
Uczuciowa, delikatna, wrażliwa. Posłuszna woli ojca i księżnej. Dobrze ułożona. Obyta na dworze księżnej, wychowywana była na damę. Swoim urokiem potrafiła zdobyć przychylność wielu dorosłych. Okazała swoją miłość i przywiązanie do Zbyszka, kiedy wybawiła go od śmierci. - Miłość do Zbyszka
Początkowo zachowuje się nieco dziecinnie. Nic dziwnego, ma dopiero dwanaście lat. Jest zafascynowana tym, że ktoś okazuje jej szacunek, traktuje ją wyjątkowo. Jednak już przy okazji spotkania w Ciechanowie Danusia zachowuje się dużo bardziej dorośle, wtedy też dopiero zakochuje się w Zbyszku.
Jagienka ze Zgorzelic
- Pochodzenie
Córka Zycha ze Zgorzelic, miała młodsze rodzeństwo. - Wiek
15 lat. - Wygląd
Szczupła, dosyć wysoka, wysportowana, z cerą „jak dojrzałe jabłko”. - Cechy charakteru
Rezolutna, odważna, przebojowa. W czasie nieobecności ojca na nią spadła odpowiedzialność za majątek w Zgorzelicach. Bez wahania wyruszyła na pomoc Zbyszkowi samotnie polującemu na niedźwiedzia. Starała się ukrywać swoją miłość do Zbyszka, potrafiła się pogodzić z tym, że Zbyszko wybrał Danusię. - Miłość do Zbyszka
Jagienka zakochuje się w Zbyszku od pierwszego wejrzenia. Wie, że jej ojciec oraz Maćko nie mieliby nic przeciwko temu związkowi, dlatego przyznaje się do swojego uczucia. Troskliwie opiekuje się okaleczonym Jurandem – to najlepiej świadczy o jej szczerej i prawdziwej miłości do Zbyszka.
Jakie cechy przypiszesz bohaterom takim jak Zbyszko i Jurand. Co ich łączy?
Łączy te postacie fakt, że są rycerzami i ich cechy są zgodne z wymogami kodeksu rycerskiego. Są to więc ludzie honorowi, szlachetni, prawdomówni, pobożni, waleczni.
- Zbyszko to młody rycerz, gwałtowny, dumny, pojedynkuje się, chce bronic honoru damy swego serca. Maćko jest silny, religijny.
- Jurand – to symbol krzywdy i okrucieństwa zadanego bohaterowi przez Krzyżaków. Wykazuje się wielką odwagą – samotnie staje u wrót krzyżackiego zamku, by odebrać córkę. Jest mistrzem walki – Krzyżacy muszą zarzucić na niego sieć, aby pokonać go w walce. Jest wytrzymały na ból – znosi straszliwe okaleczenie. I musi być człowiekiem wielkiego ducha, skoro potrafi dokonać aktu przebaczenia wobec człowieka, który tak go skrzywdził.
Obyczaje rycerstwa ukazane w Krzyżakach – podaj przykłady, określ, jaką spełniają rolę?
Sienkiewicz to niezwykły twórca powieści historycznych – potrafi tak oddać klimat epoki, że od stuleci czytelnicy dają się urzec i czytając książkę przenoszą się w świat minionej epoki. Dzieje się tak między innymi dzięki barwnie, dokładnie nakreślonej obyczajowości dawnych czasów. W przypadku Krzyżaków mamy do czynienia ze średniowieczem światem rycerskim, przestrzenią polskich dworów rycerskich, królewskich i krzyżackich zamków.
Czytelnik poznaje:
- dwór królewski w Krakowie,
- dwory książęce: w Ciechanowie i Płocku,
- siedziby rycerskie: Bogdaniec, Zgorzelice, Spychów,
- zamek krzyżacki w Malborku, Szczytnie.
Najciekawsze obyczaje polskiego rycerstwa.
- Danusia narzuca na głowę Zbyszka białą nałęczkę, czym ratuje go od katowskiego topora – dawny zwyczaj ludowy, który pannie daje pierwszeństwo do narzeczonego przed prawem.
- Rycerskie pojedynki – zwyczaj znany w całej Europie, najczęściej o honor damy serca rycerzy, którzy ślubowali bić się z każdym kto zaprzeczy, że jego dama jest najpiękniejsza w świecie.
- Ślubowanie. Rycerz chętnie ślubował, iż dokona jakiegoś czynu – a dopóki tak się nie stanie, to na przykład nie będzie mógł się ożenić. Zbyszko ślubuje Danusi zdobycie pawich piór, w akcie zemsty za śmierć jej matki zabitej przez Krzyżaków.
- Życie dworskie – rozrywki dwórek księżnej Anny,obyczaje ślubne (ślub Danusi i Zbyszka), przy tym przesądy – np. Danusia miała bukiet z suszonych kwiatów, co uważano za złą wróżbę.
- Życie rycerskie w swoich siedzibach – na przykład polowanie na niedźwiedzia w Bogdańcu.
- Obyczaje polityczne – ochrona posła, narady wojenne, przesłanie przed bitwą mieczy i odpowiedź króla, pieśń Bogurodzica śpiewana podczas ruszania do boju.
Udowodnij, że Sienkiewicz operuje kontrastem w kreacji bohaterów literackich.
Najlepszym przykładem jest zestawienie Danusi i Jagienki. Są to zupełne przeciwieństwa:
- Danusia jest łagodna, spokojna, delikatna, jakby niematerialna. Jagienka jest żywiołowa, energiczna, mocna, bardzo życiowa.
- Różnią się wyglądem – Danuśka jest delikatna i jasna, Jagienka krzepka
i ciemnowłosa. - Danusia uosabia romantyczne marzenie, Jagienka – prawdziwe życie.
Kto spośród bohaterów Krzyżaków jest wzorem chrześcijańskiego rycerza średniowiecznego?
Jurand ze Spychowa. Posiada wszelkie cechy walecznego rycerza, jest silny, waleczny, odważny, honorowy, szlachetny, a do tego – właśnie jako chrześcijanin – potrafi przebaczyć najgorszemu wrogowi – Zygfrydowi sprawcy swojego nieszczęścia.
Czy Krzyżaków możemy określić jako powieść „ku pokrzepieniu serc”?
Tak, Henryk Sienkiewicz napisał Krzyżaków w celu przywrócenia Polakom wiary (po upadku powstania styczniowego) w możliwość odzyskania niepodległości i odbudowania państwa polskiego. Wszystkie powieści Sienkiewicza określane mianem „ku pokrzepieniu serc” (głównie Trylogia) działają na podobnej zasadzie – ukazują ważny, trudny moment w historii państwa polskiego, prezentują pozytywnych bohaterów walczących dla dobra ojczyzny i wreszcie ukazują wielki triumf narodu polskiego. W Krzyżakach tym triumfem jest oczywiście bitwa pod Grunwaldem.
Zbyszko z Bogdańca – średniowieczny rycerz
Pochodzenie:
Młody rycerz, bratanek Maćka z Bogdańca, od małego przystosowany do walki. Wraz ze stryjem uczestniczył w walkach księcia Witolda pod Wilnem.
Cechy charakteru:
Odważny, często wręcz brawurowy, honorowy, żądny sławy. Chciał zasłynąć jak wielki rycerz, marzył o tym, aby jego czyny były równie znane jak czyny Zawiszy Czarnego czy Powały z Taczewa.
Najważniejsze wydarzenia w jego życiu:
1. Ślubowanie złożone w gospodzie tynieckiej.
Zbyszko wraz z Maćkiem przypadkiem spotkali w gospodzie w Tyńcu orszak księżnej Anny Mazowieckiej. Wśród dwórek była młodziutka Danusia Jurandówna. Zbyszek był zauroczony dziewczyną i złożył jej rycerskie ślubowanie. Odtąd Danusia miała być damą jego serca, a on miał bronić jej czci i honoru.
2. Zaatakowanie posła krzyżackiego.
W drodze do Krakowa Zbyszko nierozważnie zaatakował posła krzyżackiego Kunona Lichtensteina. Wprawdzie posłowi nie stała się żadna krzywda, ale za naruszenie godności poselskiej groziła kara śmierci. Na nic się zdały prośby Maćka i księżnej Anny, a nawet wstawiennictwo najwybitniejszych rycerzy – Lichtenstein nie chciał przebaczyć młodemu rycerzykowi. Król Władysław Jagiełło uniósł się honorem i zdecydował o przykładnym ukaraniu młodzika, przez którego został narażony na kpiny i zniewagi ze strony zarozumiałego Krzyżaka. Wydawało się, że dla Zbyszka nie ma już żadnego ratunku.
3. Ocalenie Zbyszka przez Danusię.
Rycerz Powała z Taczewa, szukając sposobu na ocalenie Zbyszka, wykorzystał staropolski zwyczaj. Był on uświęcony tradycją, ale niezbyt popularny. To dlatego tłum zgromadzony na krakowskim rynku z powodu planowanej egzekucji młodego rycerza był zaskoczony zachowaniem Danusi. Danusia, za namową Powały, zarzuciła Zbyszkowi na głowę białą chustę (nałęczkę) i wyrzekła słowa „Mój ci on!”. To oznaczało, że chce za niego wyjść za mąż i swoją niewinnością ręczy za ukochanego.
4. Pasowanie Zbyszka na rycerza i jego potajemny ślub z Danusią.
Zbyszka pasował na rycerza książę Janusz. Zrobił to, gdy młody chłopak dochodził do zdrowia po zranieniu na polowaniu. Wtedy też został zawarty ślub Zbyszka i Danusi.
W jakich motywach może pojawić się ta postać?
Wojna
Konflikt polsko-krzyżacki rozpoczął się jeszcze przed panowaniem Władysława Jagiełły. Zakon dążył do całkowitego podporządkowania sobie nie tylko ludności nadanej mu ziemi chełmińskiej, ale także ziem litewskich i polskich. Poparcie władz Kościoła uniemożliwiało otwartą walkę z zakonem, który w imię szerzenia wiary chrześcijańskiej pozwalał sobie na coraz większą śmiałość. Ostatecznie jednak zespolenie Polski i Litwy pozwoliło zgromadzić siły mogące rozprawić się z zakonem. Krzyżacy opisani w powieści są antypatyczni. Jedyni rycerze zakonni, którzy zasługują na szacunek, to obcokrajowcy przebywający w gościnie u zakonu (rycerz de Fourcy). Natomiast Zygfryd de Löwe, Danweld, Rotgier, Gotfryd bardziej przypominają zwyrodniałych zbójów i psychopatów niż członków chrześcijańskiego zakonu.
Średniowiecze
Epoka rycerzy, wielkich bitew, surowych obyczajów. Zbyszko bierze udział w najsłynniejszej bitwie polskiego średniowiecza – bitwie pod Grunwaldem, na swej drodze spotyka wybitne postacie historyczne: Władysława Jagiełłę, królową Jadwigę, Zawiszę Czarnego. Zbyszko – jak każdy średniowieczny rycerz – wyrusza na wojenne wyprawy, bierze udział w polowaniach, turniejach, wspaniałych ucztach i – jak wielu rycerzy – ślubuje swojej damie, wyzywa przeciwników na pojedynki.
Wzorce zachowań
Wzorzec rycerza – dawnego wojownika średniowiecznej Europy – jest jednym z wyraźniejszych i nadal popularnych wzorców. Rycerz musiał być odważny, wierny swemu panu i ojczyźnie, pobożny, honorowy, litościwy. I taki właśnie stara się być Zbyszko.
Ten wzorzec odnajdziemy w Pieśni o Rolandzie, legendach o królu Arturze, popularnej literaturze i filmie z gatunku fantasy – Władcy Pierścieni, Wiedźminie oraz Królu Arturze.
Pary literackie
Inna jest miłość Zbyszka do Danusi, inna do Jagienki. Danusię pokochał od pierwszego wejrzenia,
Jagienka stała się jego partnerką życiową, ponieważ dzielnie wspierała go w najtrudniejszych momentach. Ale to właśnie ślub złożony Danusi, wybawienie Zbyszka od śmierci, niestrudzone poszukiwania dziewczyny uprowadzonej przez Krzyżaków są najbardziej wyrazistymi scenami miłosnymi w powieści.
Obyczaje
- Ślubowanie – rycerz wybierał damę swojego serca i ślubował jej wierną służbę. Dama ta niekoniecznie musiała w przyszłości zostać jego żoną, zdarzały się przypadki, że rycerz składał ślubowanie przed małżonką swego władcy albo innego ważnego rycerza. Zwyczaj składania ślubów na przełomie XIV i XV wieku nie był jeszcze bardzo powszechny. Przykładem jest ślubowanie Zbyszka, który obiecał Danusi pomszczenie śmierci jej matki poprzez zdobycie kilku pęków pawich piór, jakie nosili na hełmach rycerze zakonu krzyżackiego. Ponadto Zbyszko ślubował, że będzie się pojedynkował z każdym, kto śmie stwierdzić, że Danusia Jurandówna nie jest najpiękniejszą damą na świecie.
- Pojedynki – kiedy panował pokój, pojedynki i turnieje były jedynym sposobem na wykazanie się przez rycerza umiejętnościami i walecznością. Pojedynki były też szansą na wzbogacenie się, ponieważ często zwycięzca zabierał własność pokonanego – konia, zbroję, łupy wojenne. Rycerz wyzwany na pojedynek nie mógł odmówić w nim udziału, ponieważ uznano by go za tchórza.
- Ułaskawienie skazanego – obyczaj, dzięki któremu Zbyszko został uratowany przez Danusię od śmierci, wcale nie był popularny. Zadziwił wszystkich zgromadzonych na krakowskim rynku. Jeśli panna zarzuciła skazańcowi na głowę białą chustę (nałęczkę) i wyrzekła słowa „Mój ci on!” – wówczas oznaczało to, że chce za niego wyjść za mąż i swoją niewinnością ręczy za ukochanego.
Krzyżacy – pytania z gwiazdką
Takie pytania może zadać Ci nauczyciel, jeśli będzie chciał sprawdzić, czy uważnie przeczytałeś lekturę.
- Jaką piosenkę śpiewała Danusia w gospodzie tynieckiej?
„Gdybym ci ja miała skrzydełka jak gąska”
- Kto rywalizował o względy Jagienki w Zgorzelicach?
Cztan z Rogowa i Wilk z Brzozowej
- Jaki prezent ofiarowała Jagienka Zbyszkowi, kiedy wyjeżdżał w poszukiwaniu Danusi?
Sługę – Czecha Hlawę. Futro z wilków.
- Jak miała na imię córeczka królowej Jadwigi?
Elżbieta Bonifacja
- Jak brzmiało rodowe zawołanie Maćka i Zbyszka z Bogdańca?
Grady!
- Jak nazywała się gospoda w Tyńcu?
Pod Lutym Turem
- Ile lat miała Danusia, gdy Krzyżacy zabili jej matkę?
Siedem
- Czy Danusia była pierwszą damą, przed którą ślubowanie złożył Zbyszko?
Nie, w czasie wyprawy z księciem Witoldem ślubował żonie księcia Henryka, Ryngalle.
- Na jakie zwierzę polowała Jagienka, kiedy po raz spotkała Zbyszka i Maćka wracających do Bogdańca?
Polowała na żubra. Ostatecznie zabił go jednak Zbyszko.
Wypracowanie
Danusia i Jagienka – charakterystyka porównawcza dwóch bohaterek Krzyżaków.
Praca domowa
Jakie obyczaje rycerskie zostały przedstawione w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza?
Określ elementy świata przedstawionego w Krzyżakach Henryka Sienkiewicza.
Zobacz:
Obyczaje rycerstwa ukazane w Krzyżakach – podaj przykłady, określ jaką spełniają role?