Ta powieść to protest pisarza przeciw pruskiej akcji germanizacyjnej. Postępowanie Krzyżaków ukazane zostało zatem w niezwykle negatywnym świetle.
Autor
Henryk Sienkiewicz, pseudonim Litwos (1846-1916), jeden z najpopularniejszych polskich pisarzy pozytywistycznych, autor głośnych powieści historycznych, między innymi Trylogii (Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski) i Quo vadis. W 1905 roku otrzymał Nagrodę Nobla.
Bohaterowie Sienkiewicza stali się ważnym punktem odniesienia dla pisarzy późniejszych epok, podobnie jak propagowane przez niego wzorce literackie i ideały. To Sienkiewicz kształtował w dużej mierze gusta czytelnicze, model patriotyzmu, a nawet model kobiecości i miłości. Jedni czytali go z zachwytem, inni (jak Gombrowicz) choć doceniali jego rolę, zaznaczali, że tworzył raczej „pierwszorzędną literaturę trzeciorzędną”, kulturę masową, nie literaturę wysoką.
W jakiej epoce tworzył Sienkiewicz?
Pozytywizm.
- Druga połowa XIX wieku. Żałoba po klęsce powstania styczniowego. Zabory – rusyfikacja na ziemiach zaboru rosyjskiego, germanizacja na ziemiach zaboru pruskiego. Zaborcy pragną wynarodowić Polaków, najchętniej poprzez odebranie narodowi tradycji, historii, możliwości używania języka narodowego.
- Ośrodkiem polskiej kultury staje się Warszawa.
Ideały epoki:
- praca, nauka. Romantyczny ideał walki powstańczej wbrew siłom i racjonalnym możliwościom zwycięstwa Polacy zastępują teraz wołaniem o ideał pracy. Praca ma oznaczać: pracę na polskiej ziemi; pracę u podstaw – czyli z najbiedniejszymi warstwami; pracę organiczną – czyli nad każdą częścią organizmu, jakim jest społeczeństwo. Pozytywiści nawołują o szerzenie nauki i oświaty – wbrew romantykom mają zaufanie do wiedzy, widzą potrzebę oświecania warstw najuboższych.
- Górą proza – powieść, nowela i opowiadanie to główne gatunki, poezja odchodzi nieco w zapomnienie. Postulaty zamieszczają pozytywiści w artykułach – rozwija się prasa. Temat historyczny – historia narodu, jego dawna świetność staje się ważnym tematem, a najważniejszym pisarzem tej tematyki – Sienkiewicz. Ku pokrzepieniu serc – to najważniejsze emocjonalne hasło epoki. Realizuje je Henryk Sienkiewicz.
- Do ważnych postulatów należy też walka o równouprawnienie kobiet i Żydów.
- Powstaje literatura młodzieżowa („W pustyni i w puszczy”), a dziecko staje się ważnym tematem literatury.
Krzyżacy a pozytywizm
Krzyżacy Henryk Sienkiewicza to powieść historyczna, osadzona w średniowieczu. Co zatem może mieć wspólnego z pozytywizmem? Otóż ma: Sienkiewiczowskie przesłanie, kierowane do współczesnych sobie rodaków. Pisarz pokazuje polskie rycerstwo wobec potężnego zakonu krzyżackiego, pokazuje patriotyzm i zwycięstwo Polaków. Poza tym pozytywiści lubili sięgać do historii i popularyzować dzieje własnego narodu – taką metodą obok pracy chcieli walczyć o przetrwanie. Sienkiewicz chciał zareagować na nasilającą się germanizację na ziemiach zaboru pruskiego. Wpadł na pomysł, by napisać powieść. Stała się ona przekazem do narodu, który można streścić w zdaniu: nie dali rady pod pretekstem chrystianizacji podbić nas Krzyżacy, tym bardziej nie dadzą rady Niemcy.
Tytuł
Krzyżacy. Popularna nazwa średniowiecznego zakonu rycerskiego. Dokładnie nazywał się Zakon Szpitala Najświętszej Marii Panny w Jerozolimie. Nazwa Krzyżacy wzięła się od krzyża noszonego przez rycerzy zakonu na białych płaszczach. Sprowadzeni do Polaki przez Konrada Mazowieckiego (XIII wiek) szybko ze sprzymierzeńców stali się wrogami, bo pod pozorem szerzenia wiary łupili polskie domostwa i zabierali Polakom ziemie. Sienkiewicz zamieścił nazwę zakonu w tytule powieści, bo prawda o zakonie jest jej głównym tematem.
Powieść tę Sienkiewicz pisał w odcinkach! Ukazywała się w latach 1897-1900 w „Słowie”, „Tygodniku Ilustrowanym” i kilku dziennikach jako protest przeciw germanizacji w zaborze pruskim. W całości powieść została wydana w 1900 roku. W 1960 roku została zekranizowana (film w reżyserii Aleksandra Forda).
Jakich czasów dotyczy powieść?
Średniowiecza. Akcja powieści toczy się w latach 1399 (śmierć królowej Jadwigi) – 1410 (bitwa pod Grunwaldem). Miejsce akcji: m.in. Kraków, Bogdaniec (Wielkopolska), Spychów (Mazury), Szczytno, Grunwald, Malbork.
Są to ważne czasy w polskiej historii – rządy zaczyna dynastia Jagiellonów, polscy rycerze utożsamiają się już z ojczyzną i pragną przeciwdziałać agresji Krzyżaków, którzy chcą zbudować nad Wisłą silne państwo niemieckie. Bitwa pod Grunwaldem to przełom w stosunkach polsko-krzyżackich – połączone siły polskie i litewskie odnoszą zwycięstwo nad Krzyżakami.
Uwaga! Akcja trwa tylko rok – 1399-1400! Czas po śmierci Danusi oraz bitwa pod Grunwaldem wchodzą już w zakres fabuły.
Gatunek
Powieść historyczna, czyli taka, która opowiada o dawnych czasach i wydarzeniach minionych, pokazuje przygody osób fikcyjnych, ale występują w niej też postacie historyczne.
Dla epoki pozytywizmu powieść historyczna była typowym gatunkiem, gdyż pozytywiści bardzo wierzyli w sprawdzalną i możliwą do zdobycia wiedzę. Powieściopisarze obficie czerpali z dokumentów i historycznych źródeł. Prócz tego, że powieści miewały walory literackie i trzymały w napięciu czytelnika (na przykład dzięki wątkom sensacyjnym), dawały też wiedzę o odległych niekiedy epokach, wiedzę historyczną.
Cechy tego gatunku:
- Świat przedstawiony utworu został umieszczony w epoce historycznej, czyli innej niż współczesna autorowi. Opisane wydarzenia mają ścisły związek z historią. Akcja Krzyżaków toczy się w końcu XIV i na początku XV wieku (Sienkiewicz żył w latach 1846-1916, więc powieść pisał prawie pięćset lat po opisywanych w niej zdarzeniach).
- Czas, choć historyczny, jest uporządkowany, akcja powieści toczy się zgodnie z czasem historycznym i po kolei. Akcja powieści rozpoczyna się w 1399 roku, trwa rok, później następuje przeskok w czasie – do roku 1410 (bitwa pod Grunwaldem), a w „Epilogu” autor wspomina jeszcze rok 1466 – odzyskanie Pomorza przez Polskę po zakończonej wojnie trzynastoletniej.
- W zdarzenia fikcyjne (fikcję literacką) wplecione są ważne zdarzenia historyczne. Główni bohaterowie „Krzyżaków” (postacie fikcyjne) znajdują się w środku zdarzeń historycznych – przeżywają śmierć królowej Jadwigi, wrogie stosunki z Krzyżakami, biorą udział w bitwie pod Grunwaldem. Na tym tle historycznym toczą się ich prywatne losy. Do wydarzeń historycznych, o których jest mowa w powieści, należą: narodziny córki Jagiełły (22 czerwca 1399), śmierć królowej (17 lipca 1399), bitwa pod Grunwaldem (15 lipca 1410), pokój toruński po wojnie trzynastoletniej (1466), kiedy to Polska odzyskała Pomorze, Malbork i Elbląg (Epilog).
- W powieści przedstawione zostają realia danej epoki (wygląd, ubiór bohaterów, przedmioty, zwyczaje średniowieczne, wygląd miast, np. bogatego Krakowa).
- W powieści występują postacie historyczne, choć nie odgrywają one wielkiej roli w samej akcji.
- Obok postaci historycznych, czyli prawdziwych, występują postacie fikcyjne, których losy wkomponowane są w tok wydarzeń historycznych. Jak w każdej powieści występuje wiele wątków (tu wątek miłości Zbyszka i Danusi, wątek walki Juranda z Krzyżakami, wątek miłości Jagienki do Zbyszka).
- W powieści pojawiają się znane miejsca historyczne, przedstawione realistycznie, zgodnie z prawdą historyczną. Do miejsc takich należą: miasta Królestwa Polskiego, np. Kraków, Tyniec, Ciechanów, Sieradz, Płock; miejsca walk – Grunwald; siedziby krzyżackie, np. Szczytno, Malbork.
- Narrator wszechwiedzący, zazwyczaj trzecioosobowy, o dużej wiedzy historycznej. Autor korzysta z materiałów źródłowych. Narrator przedstawia znane sobie i Polakom fakty z historii w sposób subiektywny – nierzadko komentuje zdarzenia, stojąc po stronie polskiej. Sienkiewicz prowadził długotrwałe studia nad historią przełomu XIV i XV wieku. Autor korzystał z opracowań takich jak Dzieje Polski Jana Długosza oraz Jadwiga i Jagiełło Karola Szajnochy.
- W niektórych powieściach obecna archaizacja, której zadaniem było uwiarygodnianie relacji. Powieść Krzyżacy nie jest napisana polszczyzną współczesną Sienkiewiczowi, ale nie jest to też język polski używany w średniowieczu. Sienkiewicz w usta swoich bohaterów wkładał słowa albo konstrukcje zdań stylizowane na archaiczne, wykorzystał także gwarę górali podhalańskich.
Pojawiają się:- cytaty, przysłowia z języka łacińskiego;
- pojedyncze słowa z epoki staropolskiej (np. knecht – pachołek, zali – czy, kasztel – zamek);
- dawna odmiana wyrazów (np. w Prusiech, cichaj, Maćków, utrudzon);
- wzorowane na łacinie zdania (z orzeczeniem na końcu zdania);
- dawne powiedzenia, frazeologizmy (np. tak mi dopomóż Bóg i Święty Krzyż).
Dlaczego portret rycerstwa polskiego to tak ważny temat powieści?
Dla Polaków w niewoli – najważniejszy. Polska średniowieczna – to byli przede wszystkim polscy rycerze. Ich obyczajowość, prawość, religijność, honor – ich chlubne cnoty. Sienkiewicz stwarza piękny portret rycerstwa, przypomina o ideale rycerskim – Zawiszy Czarnym znanym z tego, że nigdy nie złamał danego słowa. Świadomość świetnej przeszłości dla społeczeństwa polskiego w XIX wieku to ważna wartość.
Dzięki takiemu portretowi przodków powieść nabiera charakteru narodowego, popularyzuje chlubne korzenie, pokazuje zwycięstwo rycerstwa nad silnym wrogiem.
Dziś, dla współczesnego czytelnika, ważny jest też obraz tradycji i obyczajów rycerstwa polskiego – dzięki Sienkiewiczowi zaglądamy do świata i wartości naszych przodków sprzed sześciuset lat.
Jak w Krzyżakach została pokazana walka dobra ze złem?
To już temat uniwersalny, ponadnarodowy. Henryk Sienkiewicz jest nie tylko pisarzem-historykiem, jest też pisarzem-moralistą. Operuje kontrastem, chętnie zestawia sylwetki i czyny dobre i złe, pokazuje okrucieństwo zła, a na koniec pozwala wygrać dobru. Najogólniej mówiąc, zło reprezentują Krzyżacy, dobro polscy rycerze. Działania szlachetne, jak obrona słabszych, walka o ojczyznę, przeciwstawione są okrucieństwu, kłamstwom, obłudzie i walce grabieżczej. Postaci pozytywne to Zbyszko, Jurand, Maćko. Negatywne to Krzyżacy, między innymi Zygfryd de Loewe, Rotgier, komtur Kuno Lichtenstein. Wymiar etyczny ma gest Juranda w końcu powieści – rycerz tak bardzo skrzywdzony przebacza Zygfrydowi. Krzyżak nie umie unieść takiej wielkoduszności i bezmiaru własnej podłości – popełni samobójstwo.
Krzyżacy to powieść „ku pokrzepieniu serc”
Henryk Sienkiewicz napisał Krzyżaków w celu przywrócenia Polakom wiary (po upadku powstania styczniowego) w możliwość odzyskania niepodległości i odbudowania państwa polskiego. Wszystkie powieści Sienkiewicza określane mianem „ku pokrzepieniu serc” (głównie „Trylogia”) działają na podobnej zasadzie – ukazują ważny, trudny moment w historii państwa polskiego, prezentują pozytywnych bohaterów walczących dla dobra ojczyzny i wreszcie ukazują wielki triumf narodu polskiego. W Krzyżakach tym triumfem jest, oczywiście, bitwa pod Grunwaldem.
Jakie obyczaje rycerskie zostały przedstawione w Krzyżakach?
- Ślubowanie – rycerz wybierał damę swojego serca i ślubował jej wierną służbę. Dama ta niekoniecznie musiała w przyszłości zostać jego żoną, zdarzały się przypadki, że rycerz składał ślubowanie przed małżonką swego władcy albo innego ważnego rycerza. Zwyczaj składania ślubów na przełomie XIV i XV wieku nie był jeszcze bardzo powszechny. Najlepszy dowód, że Maćko z Bogdańca traktuje śluby Zbyszka jako młodzieńczy wybryk, fanaberię, której nie trzeba brać poważnie. Zbyszko obiecał Danusi pomszczenie śmierci jej matki poprzez zdobycie kilku pęków pawich piór. Takie pęki nosili na hełmach rycerze zakonu krzyżackiego i to tylko ci znaczniejsi. A więc ich zdobycie wiązało się z zabiciem kilku Krzyżaków. Poza tym Zbyszko ślubował też, że będzie się potykał z każdym, kto śmie stwierdzić, że Danusia Jurandówna nie jest najpiękniejszą damą na świecie. A ponieważ wielu rycerzy, zwłaszcza obcego pochodzenia, również składało podobne śluby swoim damom, więc powód do pojedynku, czyli potykania się na udeptanej ziemi, znaleźć można było sporo i niezmiernie łatwo.
- Pojedynki – kiedy panował pokój, pojedynki i turnieje były jedynym sposobem na wykazanie się przez rycerza umiejętnościami i walecznością. Pojedynki były też szansą na wzbogacenie się, ponieważ często zwycięzca zabierał od pokonanego jego własność – konia, zbroję, łupy wojenne. Rycerz wyzwany na pojedynek nie mógł odmówić w nim udziału, ponieważ uznano by go za tchórza. Chyba że wyzywający nie był jeszcze pasowany na rycerza, wówczas jego pasowanemu i bardziej zasłużonemu przeciwnikowi nie godziło się walczyć z nierównym sobie. Od uczestnictwa w pojedynkach mogli także uchylić się rycerze zakonni. Inne określenia pojedynków – walka na udeptanej ziemi, potykanie się, sąd Boży.
- Ułaskawienie skazanego – obyczaj, dzięki któremu Zbyszko został uratowany od śmierci, wcale nie był popularny. Zadziwił wszystkich zgromadzonych na krakowskim rynku. Jeśli skazańcowi panna zarzuciła na głowę białą chustę (nałęczkę) i wyrzekła słowa: „Mój ci on!”, wówczas oznaczało to, że chce za niego wyjść za mąż i swoją niewinnością (panny były przecież dziewicami) ręczy za ukochanego.
- Życie dworskie – rozrywki dwórek księżnej Anny, obyczaje ślubne (ślub Danusi i Zbyszka), przy tym przesądy – np. Danusia miała bukiet z suszonych kwiatów, co uważano za złą wróżbę.
- Życie rycerzy w ich siedzibach – na przykład polowanie na niedźwiedzia w Bogdańcu.
- Obyczaje polityczne – ochrona posła, narady wojenne, przesłanie przed bitwą mieczy i odpowiedź króla, pieśń „Bogurodzica” śpiewana podczas ruszania do boju.
Jakie problemy zostały poruszone w utworze?
- Wojna polsko-krzyżacka
Konflikt polsko-krzyżacki rozpoczął się jeszcze przed panowaniem Władysława Jagiełły. Ekspansywny zakon dążył do całkowitego podporządkowania sobie nie tylko ludności nadanej im ziemi chełmińskiej, ale także ziem litewskich i polskich. Poparcie władz Kościoła uniemożliwiało otwartą walkę z rycerzami zakonnymi, którzy w imię szerzenia wiary chrześcijańskiej pozwalali sobie na coraz większą śmiałość. Ostatecznie jednak zespolenie Polski i Litwy pozwoliło zgromadzić siły mogące rozprawić się z zakonem.
- Obyczajowość rycerska
Pasowanie na rycerza, ślubowanie damie, walka w imię honoru, pojedynki, udział w turniejach, wyprawy wojenne, zdobywanie łupów i jeńców, obrona ojczyzny, troska o podtrzymanie ciągłości rodu, udział w wielkich bitwach – to stałe elementy życia rycerza w XV wieku. Odnaleźć je można w losach Zbyszka, Maćka i Juranda.
- Miłość i poświęcenie
Inna jest miłość Zbyszka do Danusi, inna do Jagienki. Danusię pokochał od pierwszego wejrzenia, Jagienka stała się jego partnerką życiową, ponieważ dzielnie wspierała go w najtrudniejszych momentach. Najlepszym jednak przykładem miłości i poświęcenia w jej imię jest Jurand ze Spychowa, który dla swojej córki daje się okaleczyć, pohańbić, upodlić. Również Maćko wielokrotnie daje dowody swojej miłości do Zbyszka (wyjeżdża do Malborka, aby uzyskać przebaczenie dla bratanka, chce oddać za niego życie).
Plan wydarzeń powieści
- Pojawienie się w gospodzie w Tyńcu Maćka i Zbyszka wracających z wyprawy wojennej.
- Przybycie do gospody księżnej Anny Mazowieckiej z orszakiem dworskim.
- Ślubowanie Zbyszka.
- Próba zaatakowania posła krzyżackiego przez Zbyszka.
- Uwięzienie Zbyszka.
- Próby ocalenia Zbyszka przez Maćka, księżną Annę i znanych rycerzy.
- Śmierć królowej.
- Ocalenie Zbyszka przez Danusię.
- Spotkanie Zbyszka z Jurandem.
- Choroba Maćka, podróż do Bogdańca.
- Nieodwzajemniona miłość Jagienki do Zbyszka.
- Polowanie na niedźwiedzia.
- Wyjazd Zbyszka na Mazowsze do Danusi.
- Polowanie, wypadek Zbyszka.
- Przekazanie Danusi wiadomości o chorobie ojca.
- Pasowanie Zbyszka na rycerza i jego potajemny ślub z Danusią.
- Odkrycie podstępu Krzyżaków.
- Upokorzenie Juranda w Szczytnie.
- Gniew Juranda, straszliwa walka z Krzyżakami.
- Pojedynek Zbyszka z Rotgierem.
- Poszukiwanie Danusi przez Zbyszka.
- Okrutna zemsta Zygfryda na Jurandzie za śmierć Rotgiera.
- Podróż Maćka i Jagienki w poszukiwaniu Zbyszka i Danusi.
- Znalezienie okaleczonego Juranda przez Jagienkę i jej towarzyszy podróży.
- Opieka Jagienki nad okaleczonym Jurandem.
- Walka Zbyszka z Krzyżakami na Żmudzi.
- Odbicie Danusi więzionej przez Zygfryda.
- Przebaczenie Zygfrydowi przez Juranda.
- Samobójstwo Zygfryda.
- Śmierć Danusi w drodze do Spychowa.
- Spotkanie Zbyszka i Jagienki u księżnej mazowieckiej.
- Wyjazd Zbyszka z poselstwem polskim do Malborka.
- Śmierć Juranda.
- Powrót Maćka i Jagienki do Spychowa.
- Udział Zbyszka w walkach Żmudzi z zakonem krzyżackim.
- Wypełnienie ślubowania złożonego Danusi.
- Powrót Zbyszka do Bogdańca.
- Ślub Zbyszka i Jagienki.
- Zmiana we władzach zakonu krzyżackiego – wielkim mistrzem Ulrich von Jungingen.
- Przygotowania do wojny.
- Bitwa pod Grunwaldem.
- Pojedynek Maćka z Lichtensteinem.
- Powrót Zbyszka i Maćka do Bogdańca.
Bohaterowie Krzyżaków
Główny bohater
Głównym bohaterem, wokół którego autor zbudował akcję, jest Zbyszko z Bogdańca – młody rycerz, szlachetny i odważny. Jak to w powieściach historycznych bywa, taka postać łączy ciąg zdarzeń historycznych i fikcję literacką. Prywatne perypetie Zbyszka splotą się z konfliktem polsko-krzyżackim.
Postacie historyczne:
- król Władysław Jagiełło – wielki książę litewski, po ślubie z Jadwigą – król Polski. Przygotował kraj do ostatecznej wojny z zakonem krzyżackim i wspólnie z księciem Witoldem zwyciężył pod Grunwaldem. W powieści przedstawiony jako bogobojny, odpowiedzialny, inteligentny, a nawet przebiegły. Zdarzało się, że unosił się gniewem, zwłaszcza gdy ktoś wytykał mu pogańskie pochodzenie lub brak znajomości obyczajów. Ofiarą właśnie takiego gniewu padł Zbyszko.
- królowa Jadwiga – żona Władysława Jagiełły, otaczana czcią, uważana wręcz za świętą. Z jej zdaniem liczył się nie tylko król, ale i wszyscy jego doradcy, a także możni z całej Europy. Popierana przez papieża. Jej śmierć była dla narodu polskiego wielką tragedią.
- książę litewski Witold – bronił Litwy przed Krzyżakami, wspomógł Jagiełłę w wojnie z Krzyżakami.
- książę mazowiecki Janusz oraz księżna mazowiecka Anna Danuta – córka Kiejstuta, księcia litewskiego, została żoną księcia Janusza Mazowieckiego. Opiekunowie Danusi po śmierci jej matki.
- Zawisza Czarny z Garbowa – jeden z najsłynniejszych rycerzy w Europie, „zwierciadło cnót rycerskich”, z jego zdaniem liczyli się wszyscy rycerze, także Krzyżacy.
- inni rycerze polscy, między innymi Zyndram z Maszkowic; Powała z Tczewa.
- Konrad von Jungingen – wielki mistrz krzyżacki, przeciwnik wojny zakonu z Polską.
- Ulrich von Jungingen – brat i następca Konrada. Porywczy, gwałtowny, przekonany o wielkiej potędze zakonu. Dążył do wojny z Polską, zginął w bitwie pod Grunwaldem.
- Kuno Lichtenstein – komtur krzyżacki, poseł, którego zaatakował Zbyszko, potem wielki komtur krzyżacki.
Postacie fikcyjne:
- Zbyszko z Bogdańca – bratanek Maćka, młody rycerz, od dziecka przygotowywany do walki. Odważny, często wręcz brawurowy, honorowy, żądny sławy. Wraz ze stryjem uczestniczył w walkach księcia Witolda pod Wilnem. Chciał zasłynąć jako wielki rycerz, marzył o tym, aby jego czyny były równie znane jak Zawiszy Czarnego czy Powały z Taczewa.
- Maćko z Bogdańca – stryj Zbyszka, około pięćdziesięcioletni, stary kawaler. Szlachcic, rozsądny, poważny, uczciwy. Zdobył sławę jako odważny i silny rycerz. Jego największym marzeniem była rozbudowa rodzinnego Bogdańca. Chciał, aby Zbyszko wraz z Jagienką osiadł w Bogdańcu i dochował się wielu dzieci.
- Jurand ze Spychowa – rycerz, właściciel Spychowa. Wdowiec, ojciec dwunastoletniej Danusi. Odwieczny wróg Krzyżaków, pragnął zemścić się na nich za zabicie żony. Honorowy, odważny, bardzo silny. Przerażał swoją walecznością i zaciętością.
- Danusia Jurandówna – dwunastoletnia córka Juranda ze Spychowa, wychowanica księżnej Anny Mazowieckiej, była jedną z jej dwórek. Uczuciowa, delikatna, czuła. Bez wahania zdecydowała się pomóc Zbyszkowi, choć wiedziała, że zadeklarowanie swojej chęci poślubienia Zbyszka nie spodoba się ojcu.
- Jagienka – piętnastoletnia córka Zycha ze Zgorzelic, szlachcianka. Straciła matkę, gdy miała dwanaście lat. Wychowywana jak chłopak, doskonale polowała, jeździła konno.
- Zych ze Zgorzelic – szlachcic, sąsiad Maćka z Bogdańca, ojciec Jagienki. Wesoły, rezolutny.
Najważniejsze wydarzenia historyczne
- Śmierć królowej Jadwigi
- Bitwa pod Grunwaldem
Zestawienie dwóch postaci: Danusi i Jagienki
Jak można scharakteryzować Danusię Jurandównę?
- Była córką Juranda ze Spychowa, znanego rycerza, nie miała rodzeństwa. W powieści poznajemy ją jako dwunastolatkę, drobną, jasnowłosą, „wiotką jak trzcinka”.
- Jej cechy charakteru to uczuciowość, delikatność, wrażliwość. Była posłuszna woli ojca i księżnej. Dobrze ułożona. Obyta na dworze księżnej, wychowywana na damę. Swoim urokiem potrafiła zdobyć przychylność wielu dorosłych. Okazała swoją miłość i przywiązanie do Zbyszka, kiedy wybawiła go od śmierci.
- W powieści obserwujemy rozwój jej uczucia do Zbyszka. Początkowo zachowuje się nieco dziecinnie. Nic dziwnego, ma dopiero dwanaście lat. Jest zafascynowana tym, że ktoś okazuje jej szacunek, traktuje ją wyjątkowo. Jednak potem, przy okazji spotkania w Ciechanowie Danusia zachowuje się dużo bardziej dorośle, wtedy też dopiero zakochuje się w Zbyszku.
Jak można opisać Jagienkę ze Zgorzelic?
- Była córką Zycha ze Zgorzelic, miała młodsze rodzeństwo. Poznajemy ją jako piętnastolatkę. Jest dosyć wysoka, silna, sprawna, z cerą „jak dojrzałe jabłko”.
- Można ją określić jako rezolutną, odważną, przebojową. W czasie nieobecności ojca na nią spadła odpowiedzialność za majątek w Zgorzelicach. Zakochuje się w Zbyszku od pierwszego wejrzenia. Bez wahania wyrusza na pomoc Zbyszkowi samotnie polującemu na niedźwiedzia. Wie, że jej ojciec oraz Maćko nie mieliby nic przeciwko temu związkowi, dlatego przyznaje się do swojego uczucia. Jednak gdy dowiaduje się, że wybrał Danusię, potrafi się z tym pogodzić. Ma dobre serce. Troskliwie opiekuje się okaleczonym Jurandem – to najlepiej świadczy o jej szczerej i prawdziwej miłości do Zbyszka.
Na jakiej zasadzie zestawiono w powieści Danusię i Jagienkę?
- Na zasadzie kontrastu. Danusia jest delikatna, eteryczna, dziecinna.
- Jagienka jest silną, krzepką i starszą nieco od Danusi polską szlachcianką.
Danusia wychowała się na dworze książęcym, Jagienka właściwie na łonie przyrody, wśród polowań i zajęć gospodarskich, Danusię wychowywano na damę, Jagienkę kształcono do zajęć gospodarskich, a ona szczególnie upodobała sobie w dodatku męskie zajęcia.
Danusia i Jagienka – charakterystyka porównawcza dwóch bohaterek Krzyżaków Henryka Sienkiewicza.
Jakie cechy można przypisać bohaterom, takim jak Zbyszko, Macko, Jurand. Co ich łączy?
Postacie te łączy fakt, że są rycerzami i ich cechy są zgodne z wymogami kodeksu rycerskiego.
Są to więc ludzie honorowi, szlachetni, prawdomówni, pobożni, waleczni. Zbyszko to młody rycerz, gwałtowny, dumny, pojedynkuje się, chce bronić honoru damy swego serca. Maćko jest silny, religijny. Jurand – to symbol krzywdy i okrucieństwa zadanego bohaterowi przez Krzyżaków. Wykazuje się wielką odwagą – samotnie staje u wrót krzyżackiego zamku, by odebrać córkę. Jest mistrzem walki – Krzyżacy muszą zarzucić na niego sieć, aby pokonać go w walce. Jest wytrzymały na ból – znosi straszliwe okaleczenie. I musi być człowiekiem wielkiego ducha, skoro potrafi dokonać aktu przebaczenia wobec człowieka, który tak go skrzywdził.
Rycerstwo – wzór rycerza
Uwaga – tradycja rycerska to nie tylko polska, ale prawdziwie europejska. Wzór rycerza średniowiecznego znamy doskonale – to tytułowy bohater Pieśni o Rolandzie”. Wcześniejsi to rycerze antyczni – bohaterowie Iliady: Achilles, Hektor, Odys… Późniejsi: szlachta sarmacka w Polsce, muszkieterowie francuscy.
Naszych rycerzy uwiecznił na kartach swoich powieści Sienkiewicz, w Krzyżakach dał obraz rycerstwa średniowiecznego, a w „Trylogii” siedemnastowiecznego.
Co warto pamiętać?
Koniecznie kodeks rycerski.
RYCERZ musi być:
- honorowy, zawsze dotrzymuje danego słowa
- prawy i szlachetny
- odważny – brzydzi się tchórzostwem
- nigdy nie kłamie
- zawsze broni słabszych, szanuje kobiety i walczy o ich honor.
Obyczaje rycerskie
- aby być rycerzem, trzeba urodzić się w rycerskim rodzie lub wielkimi zasługami osiągnąć zgodę władcy na wstąpienie w stan rycerski
- aby zostać rycerzem, trzeba być pasowanym na rycerza
- jeśli rycerz ma damę swego serca, musi broni jej honoru i pojedynkować się o nią
- rzemiosłem rycerza jest walka – w imię Boga, dla władcy, dla damy swojego serca, w obronie swych poddanych
- powszechnie znane obyczaje rycerskie to pasowanie na rycerza, pojedynki, rzucenie rękawicy jako wezwanie do pojedynku, ślubowanie, turnieje rycerskie.
Matura ustna
Krzyżacy to ważna lektura. Przyda się do wielu tematów, choćby:
- powieść historyczna
- tradycja i obyczaje
- obyczajowość rycerska
- średniowiecze
- władca (Władysław Jagiełło)
- córka (Danusia, Jagienka), ojciec (Jurand)
- miłość
Zobacz:
Jak kochał średniowieczny rycerz? Model miłości w kulturze wieków średnich.