Kondycja człowieka i jego miejsce w świecie w świetle mitologii greckiej i Biblii – porównaj, przywołując odpowiednie fragmenty.
Komentarz
Tematy porównawcze często dotyczą sposobów ujmowania różnych zjawisk w mitach i księgach biblijnych. Klasyczny, bardzo stary temat, z którym przyszło się zmierzyć wielu pokoleniom licealistów, to próba porównania kosmogonii mitycznej i biblijnej. Ten dotyczy jednak kondycji człowieka i przez to jest bardziej złożony. W tamtym przypadku bazowałeś na micie o powstaniu świata z Chaosu oraz na Księdze Genesis; w tym wypadku fragmenty pierwszej księgi Biblii (dotyczące stworzenia człowieka) także będą bardzo ważne, lecz niewystarczające. Postaraj się znaleźć inne fragmenty tekstów, w których mowa o kondycji człowieka – może któryś z psalmów, fragmenty ewangelii czy opowieści o zawarciu przymierza Boga z Narodem Wybranym?
Forma pracy
Jak w każdej charakterystyce porównawczej staraj się nie dzielić pracy na dwie części, przedstawiając kondycję człowieka według Biblii i według mitologii greckiej. Jeśli to dla Ciebie trudne, nie przejmuj się. Twoja praca i tak może być dobra, jeśli tylko będziesz pamiętał, że dużo zależy od wniosków. Nie może to być kilka ogólnikowych zdań, lecz ważna część pracy.
Ważne fragmenty
- opowieść o stworzeniu pierwszych ludzi,
- opowieść o wygnaniu Adama i Ewy z raju,
- Psalm 8,
- modlitwa Pańska,
- ofiara Chrystusa,
- mit o Prometeuszu,
Uwaga
I człowiek mitologiczny, i biblijny zostali obdarowani przez swych stwórców duszą. To sprawiło, że w hierarchii bytów byli ponad innymi istotami żywymi.
Prometeusz
Ważna postać nie tylko w kulturze antycznej, ale i współczesnej. Stworzenie człowieka i opieka nad nim przybliża go do Boga; jego ofiara – do Chrystusa.
Od jego imienia utworzono pojęcie prometeizm.
Wzbogać swoją pracę
Bardzo ważne będą rozważania na temat wolnej woli, fatum, przeznaczenia, klątwy bogów ciążącej nad danym rodem. Jaki wpływ na kształt życia ludzi ma każdy z nich? Przywołaj takie postacie, jak: Edyp, Antygona, Hektor, Jonasz. Oczywiście, możesz podać własne przykłady.
Jak zacząć?
Ostrym zarysowaniem problemu – kondycja człowieka w świetle mitologii greckiej i Biblii wygląda przecież zupełnie inaczej.
Przykład:
Pan Bóg przemawia do człowieka nie tylko słowami. O Jego miłości do ludzi świadczą także czyny – jak choćby obdarowanie go wolną wolą. Zaś ludzie (nie tylko biblijni bohaterowie!) na dobroć Boga czasem odpowiadają złem. Przykład? Adam i Ewa, pierwsi ludzie, którym Stwórca pozwolił mieszkać w rajskim ogrodzie i panować nad całym światem, odpowiadają za to dobro grzechem pierworodnym. Bywa tak, że Bóg zabiega o to, by ludzie nie odwracali się od niego, nie karze ich bez ostrzeżenia, zawsze daje szansę poprawy. Greckie bóstwa nie są aż tak łaskawe. Znajdują perwersyjną prawie przyjemność w wymyślaniu okrutnych i wyrafinowanych mąk – dość przypomnieć sobie pośmiertne losy Syzyfa i Tantala. Karzą surowo, ale o nagrodach nigdy nie ma mowy. Czy Grecy kochali swoje bóstwa? To raczej niemożliwe; na pewno się ich bali i starali się nie zaniedbać składania ofiar. Na miłosierdzie mieszkańców Olimpu raczej nie mogli liczyć.
Co w rozwinięciu?
Stworzenie świata i człowieka
Według mitologii greckiej świat powstał z Chaosu. Dalsze losy świata to ciągłe walki o władzę – krwawe i okrutne, w których na porządku dziennym było ojcobójstwo i dzieciobójstwo. Stworzenie człowieka? Tym bogowie nie zawracali sobie głowy. Człowiek powstał dopiero dzięki tytanowi Prometeuszowi, który pierwszych ludzi ulepił z gliny zmieszanej ze łzami. I choć ludzie ci otrzymali także dusze z tchnienia ognia niebieskiego, materia, z której zostali stworzeni, wiele mówi o ich przyszłym losie, którego ważną częścią na pewno będą cierpienia, smutek i trud.
Ludzie bez opieki Prometeusza pozostaliby bezradnymi istotami. To on wykradł dla nich ogień z rydwanu boga słońca Heliosa, nauczył ich przyrządzać gotowane na ogniu posiłki, polować, odróżniać rośliny jadalne od niejadalnych – uczynił życie ludzi łatwiejszym. Wymyślił podstęp, dzięki któremu ludzie nie musieli ofiarowywać bogom mięsa, lecz jedynie kości przykryte warstwą tłuszczu.
Greccy bogowie wcale nie ucieszyli się z powstania człowieka – przeciwnie, byli zazdrośni o jego rosnącą siłę i wściekli na dobrego tytana Prometeusza. Dosłownie i w przenośni patrzyli na ludzi z góry…
W Księdze Rodzaju stworzenie człowieka jest ukazane jako ukoronowanie, punkt kulminacyjny całego aktu twórczego. Bardzo ważny jest także fakt, że człowiek został stworzony na obraz i podobieństwo Boga. Człowiek miał rozmnażać się i czynić sobie ziemię poddaną; od samego początku Bóg zakładał, że będzie to istota wyjątkowa.
A wreszcie rzekł Bóg: „Uczyńmy człowieka na Nasz obraz, podobnego Nam. Niech panuje nad rybami morskimi, nad ptactwem powietrznym, nad bydłem, nad ziemią i nad wszystkimi zwierzętami pełzającymi po ziemi”. (…) Po czym Bóg im błogosławił, mówiąc do nich: „Bądźcie płodni i rozmnażajcie się, abyście zaludnili ziemię i uczynili ją sobie poddaną. (…) A Bóg widział, że wszystko, co uczynił, było bardzo dobre. (Rdz 1,26,28,31)
Wnioski
Już na starcie pozycja człowieka biblijnego jest nieporównywalnie lepsza od pozycji człowieka mitologicznego. Ma swój udział w nadawaniu kształtu światu – może nadawać nazwy roślinom i zwierzętom. Zostaje mu dana władza nad światem. Nobilituje go też fakt, że jest podobny do Boga.
Ludzie stworzeni przez Prometeusza wyglądają na tym tle blado – choćby dlatego, że Prometeusz nie był bogiem, lecz „jedynie” tytanem. Życie na ziemi było trudem i wyzwaniem – na początku nie było mowy o czynieniu jej sobie poddaną, mówiono raczej o przystosowaniu się, o walce z żywiołami. Wiemy, że stworzeni przez Prometeusza ludzie radzili sobie bardzo słabo. Bóg postrzegał człowieka jako ukoronowanie aktu stworzenia, bogowie greccy – jako kaprys niepokornego tytana.
Dalsze losy człowieka
Jeszcze przed stworzeniem człowieka na świecie istniało zło – domena szatana, zbuntowanego anioła. Mający wolną wolę człowiek mógł je jednak odrzucić. Inaczej było w mitologii greckiej – zło, nieszczęścia, choroby zesłali bogowie, aby utrudnić ludziom życie. Przyniosła je Pandora, stworzona przez nich kobieta – uwięzione były w niepozornie wyglądającej puszce.
Dalej losy ludzi wyglądały podobnie – w ich życiu zagościły cierpienie, głód, ciężka praca.
Do mężczyzny zaś [Bóg] rzekł: „Ponieważ posłuchałeś swej żony i zjadłeś z drzewa, co do którego dałem ci rozkaz w słowach: Nie będziesz z niego jeść –
przeklęta niech będzie ziemia z twego powodu:
w trudzie będziesz zdobywał (…) pożywienie dla siebie
po wszystkie dni swego życia.
Cierń i oset będzie ci ona rodziła,
a przecież pokarmem twym są płody roli.
W pocie więc oblicza twego
będziesz musiał zdobywać pożywienie (…). (Rdz 3,17–19)
Relacje człowieka z Bogiem (bogami)
Bóg obiecuje człowiekowi zbawienie – ukoronowaniem tego dzieła jest męka Chrystusa, którego ofiara i zmartwychwstanie odkupiły grzechy świata.
W mitologii nie ma mowy o żadnych obietnicach. Bogowie, w przeciwieństwie do Jahwe i Chrystusa, nigdy nie wybaczają tym, którzy ich obrazili bądź w czymkolwiek im zawinili, choćby zaniedbując składanie ofiar. W religii chrześcijańskiej dużą rolę odgrywa miłość człowieka do Boga i Boga do człowieka – przykazanie miłości nakazuje kochać Boga ze wszystkich swoich sił, nakazuje też kochać bliźniego. Bogom greckim nie zależy na miłości człowieka. Sami nie byliby w stanie go pokochać. Zależy im tylko na posłuszeństwie, okazywaniu czci.
Godność człowieka
Nie można powiedzieć, by człowiek mitologiczny był pozbawiony godności. Opiera się ona jednak na wysokim stanowisku, które piastuje (król, kapłan, wódz itd.) czy niezwykłych umiejętnościach, biegłości w czymś (np. Dedal). Tylko nieliczni bohaterowie mogą poszczycić się boskim pochodzeniem – to półbogowie zwani też herosami (dzieci boga i śmiertelnika). W religii chrześcijańskiej każdy człowiek nosi w sobie boski pierwiastek.
Pochwałą godności człowieka i wielkości Stwórcy jest Psalm 8:
(…) Uczyniłeś go niewiele mniejszym od istot niebieskich,
chwałą i czcią go uwieńczyłeś.
Obdarzyłeś go władzą nad dziełami rąk Twoich;
złożyłeś wszystko pod jego stopy:
owce i bydło wszelakie,
a nadto i polne stada,
ptactwo powietrzne oraz ryby morskie,
wszystko, co szlaki mórz przemierza.
Jak zakończyć?
W wypadku tematów porównawczych zawsze sprawdza się podsumowanie, czyli najzwyczajniejszy ze zwyczajnych sposób na zakończenie.
Przykład
W tekstach biblijnych człowiek jest istotą wyjątkową – stworzoną na obraz i podobieństwo Boga, otoczoną Jego opieką. Mówimy przecież o przymierzu między Nim a ludźmi. Człowiekowi mitologicznemu można zaś tylko współczuć – towarzyszy mu cały czas strach przed karą lub zemstą bogów. To jedna z głównych motywacji jego czynów.
Stare i Nowe Przymierze
Stary i Nowy Testament są też nazywane Starym i Nowym Przymierzem. Skąd te nazwy? Bóg chce zawrzeć z człowiekiem pakt – obie strony tego paktu obiecują coś sobie i dla obu ten pakt powinien być korzystny. Bóg spełnia swoje przyrzeczenia, natomiast ludzie mają kłopoty z dochowaniem wierności swemu Stwórcy. Mimo to Bóg daje im kolejne szanse…
Kulminacyjnym punktem aktu stwórczego Boga jest stworzenie człowieka i zapewnienie mu idealnych warunków bytowania. W rajskim ogrodzie pierwsi ludzie nie muszą troszczyć się o jedzenie ani odzież, nie grożą im też żadne niebezpieczeństwa, np. ze strony dzikich zwierząt.
Historia ludzkości to jednocześnie historia zbawienia – człowiek ukazany jest jako słaby, skłonny do grzechu, ale jednocześnie w pewien sposób wielki, zdolny do imponujących czynów (w Biblii nie brak takich bohaterów – to np. Mojżesz, Jozue, Judyta). Człowiek potrzebuje opieki Boga i Jego zbawczej inicjatywy.
Kary i nagrody
- Bóg, nawet gdy słusznie chce ukarać nieposłuszny ród ludzki, najpierw ostrzega (np. przez proroków), ma nadzieję na jego nawrócenie, daje szansę. Gdy to nie pomaga – stara się ocalić z katastrofy sprawiedliwych – tak np. z potopu ocalał Noe i jego rodzina.
- Bogowie greccy natomiast karzą bez ostrzeżenia i bywają bardzo okrutni, nawet wobec tych, którzy byli im kiedyś bliscy – przykładem są losy Syzyfa.
Zobacz:
Dobro i zło – jakie jest ich pochodzenie i miejsce w konstrukcji świata według Biblii i mitologii.