Czym jest komedia?
Komedia to jeden z najstarszych gatunków dramatu, znany już w starożytności. Nazwą tą określa się utwory o pogodnej tematyce i wartkiej akcji, która kończy się pomyślnie dla bohaterów. Komedia ośmiesza ludzkie wady i słabostki. Odrzuca też charakterystyczny dla tragedii patos, wysoki styl i rygorystycznie zwartą akcję.
Utwór oparty jest na akcji, która zostaje wyrażona w dialogach i monologach, jest to tekst główny. W dramacie są również komentarze, wskazówki i opisy sytuacji na scenie, czyli didaskalia, które stanowią tekst poboczny.
Utwór dzieli się na akty i sceny.
Akt to zamknięta tematycznie część dramatu. Utwór Fredry podzielony jest na cztery akty.
Scena to część aktu wyodrębniona ze względu na występowanie określonej liczby osób.
Jakie wyróżniamy typy komedii?
Wyróżniamy:
- komedię charakteru – gdzie zostały umiejętnie uwypuklone negatywne cechy charakterów występujących postaci,
- komedię intrygi – która przedstawia działania bohaterów i zabawne konsekwencje z nimi związane,
- komedię satyryczną – która zawiera elementy charakterystyczne zarówno dla komedii charakterów, jak i komedii intrygi.
Jakie wyróżniamy rodzaje komizmu?
Wyróżniamy trzy rodzaje komizmu:
- komizm sytuacji – czyli zabawne, rozśmieszające zestawienie sytuacji;
- komizm językowy – dowcip, zabawny sposób mówienia, ważne jest nie tylko, co mówi bohater, ale i jak mówi swoją kwestię;
- komizm postaci – wyposażenie bohatera w cechy wywołujące śmiech, cechy dotyczą zachowania i wypowiedzi.
W których momentach utworu można wyróżnić rodzaje komizmu?
Komizm sytuacji:
- scena spotkania Cześnika z Rejentem (wstęp do końcowej zgody), która opiewa szlachecką cnotę gościnności, zdolną przezwyciężyć nawet nienawiść do wroga:
CZEŚNIK
Nie wódź minie na pokuszenie
Ojców moich wielki Boże,
Wszak gdy wstąpił w progi moje,
Włos mu z głowy spaść nie może.
- dyktowanie listu Dyndalskiemu przez Cześnika:
DYNDALSKI
Czyta
Bardzo proszę, mocium panie, Mocium panie, me wezwanie,
Mocium panie, wziąć w sposobie,
Mocium…
CZEŚNIK
Wyrywa i drze papier
Niech cię czarci chwycą
Z taką pustą mózgownicą!
„Mocium panie” – cymbał pisze!
- niemal wszystkie sceny, w których występuje Papkin, a szczególnie pisanie testamentu:
Papkin
Ten testament wręczę tobie:
Racz posłuchać, jakby matka,
I zapłakać na mym grobie
(czyta łzy często ocierając)
Ja Józef Papkin, syn mego ojca Jana Papkina…
(czule)
Jana, Jan mu było
(czyta)
Będąc zupełnie zdrów na ciele i umyśle,
Ale nie mogąc wiedzieć kiedy umrę…
Oczywiście
Bo jestem otruty przez Rejenta Milczka w lamce wina…
W lampce wina
robię ten testament, czyli ostatnie rozporządzenie mojego ruchomego i nieruchomego majątku. Nieruchomym rozporządzać nie mogę, bo żadnego nie mam…
- przesłuchiwanie murarzy przez Rejenta i tworzenie fałszywych zeznań:
REJENT
Mieć więc ranę tyle znaczy,
Co mieć ciało skaleczone:
Że zaś raną jest drapnięcie,
Więc zapewnić możem święcie,
Że jesteście skaleczeni,
Przez to chleba pozbawieni.
- zrzucenie Papkina ze schodów, co spowodowało jedynie nieład w wyglądzie bohatera
Komizm językowy
Bohaterowie Fredry posługują się językiem zróżnicowanym stylistycznie, który odpowiada ich charakterom:
- Język Rejenta – jest pełen barokowego upiększania, z licznymi słowami łacińskimi i składnią charakterystyczną dla oratorskiego języka czasów saskich.
Sekatury – gorzkie znoje
W nieustannej alternacie
Składam kornie ciebie gwoli
Przy Najwyższym Majestacie;
Bo ja tylko, moje dziecię,
Do fortunnej twojej doli
Aspiruję jeszcze w świecie.
- Język Cześnika i Dyndalskiego – zwykły język niewykształconej szlachty, pełen porzekadeł typu „mocium panie” i nieporadności w wyrażaniu myśli.
- Język Papkina – przesadny, szczególnie w przemówieniach lub zwrotach do dam. Bohater tworzy neologizmy, wykorzystuje rozbudowane epitety:
O królowo wszechpiękności!
Ornamencie człowieczeństwa!
Powiedz: „W ogień skocz, Papkinie” –
A Twój Papkin w ogniu zginie.
Fredro stosuje też zabawną pantomimę zamiast wypowiedzi.
Komizm postaci:
- Cześnik i Rejent są postaciami podstępnymi, a jednocześnie naiwnymi.
- Papkin jest zarozumiały, a jednocześnie tchórzliwy. Przez cały utwór obserwujemy rozbieżność między tym, co Papkin robi, a tym, co mówi.
- Plany Cześnika względem Podstoliny wykazują jego wyrachowanie, a jego nieśmiałość wobec kobiet i jednoczesne oznaki podstarzałości wywołują sytuację komiczną.
Scharakteryzuj głównych bohaterów Zemsty.
- Cześnik Raptusiewicz – człowiek w średnim wieku. Typowy polski Sarmata, awanturnik, zawadiaka z dużą fantazją. Mieszka w części zamku należącej do Klary i jest jej opiekunem. Nie posiada zbyt dużego własnego majątku, więc opieka nad Klarą jest dla niego dobrodziejstwem. Dlatego w momencie gdy opieka może się skończyć (Klara zamierza wyjść za mąż), Cześnik stara się ożenić, by „nie zostać całkiem w nędzy”. Dzięki majątkowi bratanicy Cześnik udaje człowieka zamożnego, bywa zarozumiały: „Pozna szlachcic po festynie, / jak się panu w kaszę dmucha! Hola, ciury! Hej, dworzanie!” – woła do nieistniejących dworzan.
- Klara – synowica Cześnika. Dysponuje znacznym majątkiem i niewątpliwie odznacza się urodą. Charakteryzuje się poczuciem humoru i trzeźwo patrzy na świat. Obce są jej szaleńcze porywy serca, kocha Wacława i z rozmysłem planuje małżeństwo. Nie brak jej przy tym kobiecego sprytu, nie zwodzą jej komplementy i deklaracje przypadkowego adoratora – Papkina. Mimo wszystko jest naiwną dziewczyną. Uczciwość i zdrowy rozsądek nie pozwalają jej zgodzić się na ślub w tajemnicy („Gdzie mnie zechcesz, znajdziesz wszędzie / Zawsze twoją – prócz w niesławie”).
- Papkin – fircyk, samochwała i zuchwalec, w rzeczywistości tchórz, obiekt kpin i żartów. Zakłamany i pazerny na bogactwa. Mówi językiem poetyckim, składa deklaracje, ale nie dotrzymuje obietnic. Cały majątek, jaki posiada, to szabla Artemizy, kolekcja motyli i gitara. Pośredniczy w sporze pomiędzy Cześnikiem a Rejentem. Zaleca się do Klary, która drwi z niego słowami: „Krokodyla daj mi luby”. Papkin ma o sobie wysokie mniemanie, mówi o sobie:
„Jestem Papkin – lew Północy,
Rotmistrz sławny i kawaler – (…)
Mądry w radzie, dzielny w boju,
Dusza wojny, wróg pokoju”.
- Rejent Milczek – posiada połowę zamku. Jest skryty, obłudny i świętoszkowaty. Często mówi o Bogu i Jego woli („Niech się dzieje wola nieba, z nią się zawsze zgadzać trzeba”), lecz postępuje dokładnie wbrew zaleceniom wiary. Pozornie cichy i uległy, a w istocie wyznacza egoistyczne cele i nie przebiera w środkach, aby je osiągnąć. Dąży do celu po trupach (fałszuje zeznania świadków, jest bezwzględny wobec syna).
Cześnik i Rejent to przeciwne sobie charaktery. Są skłóceni na śmierć i życie. Ich intrygi, kłótnie i awantury stanowią oś akcji, wokół której budowane są inne sceny i epizody.
- Wacław – syn Rejenta. Kształcony w Warszawie, gdzie wdał się w romans z Podstoliną. Jest mężczyzną nowoczesnym, uwodzicielskim, szarmanckim, z pozoru nieśmiałym. Kocha Klarę i ma względem niej coraz śmielsze zamiary, co ona z wdziękiem mu wypomina: „Czemuż twoja miłość inna / Coraz nową postać bierze?”. W miarę rozwoju wypadków nie czeka biernie na zrządzenie losu, lecz pewny miłości dziewczyny walczy o realizację swojego szczęścia.
- Podstolina – wdowa po trzech mężach. Planuje kolejne zamążpójście, aby zapewnić sobie dobrą przyszłość finansową. Wspomina też romans z Wacławem. Zrywa zaręczyny z Cześnikiem, aby decyzją Rejenta wyjść za Wacława. Kobieta uwodzicielska, atrakcyjna, wyrachowana kokietka.
Podsumowanie
Komedia to jeden z podstawowych gatunków dramatu, obejmujący utwory o wesołym, zabawnym nastroju, lekkiej tematyce, o żywej i pełnej zabawnych perypetii akcji. Tekst główny to dialogi i monologi, a tekst poboczny to didaskalia. Utwór dzieli się na akty i sceny. Wyróżniamy trzy rodzaje komedii: charakterów, intrygi i satyryczną. Utwór Aleksandra Fredry jest doskonałym przykładem komedii satyrycznej. Bohaterami są postacie wyposażone w cechy charakteru często negatywne, które w połączeniu z zaskakującymi sytuacjami i językiem zróżnicowanym stylistycznie tworzą zabawny efekt.
Praca domowa
Klara i Podstolina – dwa typy kobiece z Zemsty Aleksandra Fredry (charakterystyka porównawcza).
Napisz recenzję adaptacji Zemsty Aleksandra Fredry w reżyserii Andrzeja Wajdy.
Zobacz:
Cześnik i Sędzia – dwaj szlachcice. (charakterystyka porównawcza)