REJENT MILCZEK
Nazwisko określaj główne cechy charakteru Rejenta – zrównoważenie, milczące usposobienie.
Funkcja
Rejent, czyli odpowiednik dzisiejszego notariusza. Szlachcic, urzędnik dworski. W porównaniu z cześnikiem zajmował niską pozycję w hierarchii urzędniczej. Rejent sporządzał akty notarialne, dokonywał wpisów i wypisów z ksiąg sądowych, zarządzał kancelarią sądową. Funkcja społeczna narzucała mu niejako sposób zachowania – musiał być spokojny, skryty i milczący.
Stan posiadania
Połowa zamku.
Rodzina
Wdowiec, ma syna Wacława (jest dla niego oschły, nieszczery, nie pochwala jego związku z Klarą).
Charakter, zachowanie
Człowiek inteligentny (formułowanie myśli w mowie i piśmie przychodzi mu bez trudu). Dwulicowy, fałszywy (jak twierdzi Cześnik: z diabłem za skórą). Jego pobożność, opanowanie to tylko maska, pod którą kryje się oszust. Wyrachowany, zawzięty, skąpy. Uparty, a nawet czasami okrutny. Chciwy. Udaje człowieka pobożnego, choć nie kieruje się zasadami etyki chrześcijańskiej (potrafi bezwzględnie wykorzystywać innych). Opanowany, spokojny, trudno wyprowadzić go z równowagi. Cichy, grzeczny, kulturalny, sprytny, fałszywie skromny, pobożny (raczej na pokaz), chytry, przebiegły. Mówi powoli, używa zdrobnień (np. „serdeńko”), ale nie brzmią one szczerze.
Charakterystyczne powiedzenia
„Niech się dzieje wola nieba,
Z nią się zawsze zgadzać trzeba.”
„Idź, serdeńko, bo cię trzepnę!”
Wykształcenie
Jest dobrze wykształcony. Potrafi pisać.
Wygląd
Najczęściej czarne, stonowane stroje.
Cechy szlachcica
- Szlachecka zawziętość (pomimo wrodzonego wręcz skąpstwa gotowy był nawet cały swój majątek zastawić, aby pokonać wroga).
- Przywiązanie do domu (spór o zamek).
- Dbałość o gościnę.
- Wybór żony dla syna (jest przekonany, że Wacław usłucha jego woli, gdy to on wybierze mu odpowiednią żonę).
CZEŚNIK RAPTUSIEWICZ
Nazwisko
Raptusiewicz, czyli raptus. Określenie świetnie podsumowujące jego charakter. Człowiek porywczy, gwałtowny (ale nie zły).
Funkcja
Cześnik to dawny dworski urzędnik, którego zadaniem było usługiwanie królowi przy stole (podawał czaszę), czuwał nad piwnicą królewską; z czasem (gdy przy stole zaczęli usługiwać dworzanie) stał się to tylko urząd tytularny (tytuł bez obowiązków). Raptusiewicz to cześnik ziemski (powiatowy) – takich cześników było wielu, ważniejsi byli dwaj cześnicy: koronny i litewski – pełnił urząd w sądzie powiatowym. W hierarchii urzędniczej zajmował wysokie miejsce.
Stan posiadania
Połowa zamku. Sprawia pozory zamożności dzięki majątkowi Klary.
Rodzina
Stary kawaler. Prawny opiekun swojej bratanicy – Klary.
Charakter, zachowanie
Szybko wpada w złość, denerwuje się, irytuje, wybucha. To pieniacz i raptus. Najpierw zrobi – potem pomyśli. Mówi szybko, głośno, gestykuluje przy tym. Gdy nie może dojść do głosu, po prostu uderza w stół. Najlepszą formą rozwiązywania konfliktów jest dla niego chwycenie za broń. Szanuje staropolskie obyczaje, jest uprzejmy i nieśmiały w stosunku do kobiet. Szczery, prostolinijny i bardzo gościnny (gości Papkina, Podstolinę, Dyndalskiego). Choć jest porywczy, nie chce urazić przyjaciela – nie wierzy w opowieści Papkina o jego bohaterskich czynach i niesamowitych przygodach, ale udaje, że daje wiarę opowieściom.
Charakterystyczne powiedzenia
„Mocium panie” – używa tego powiedzonka często, gdy brakuje mu słów.
Wykształcenie
Nie potrafi nawet dobrze pisać.
Wygląd
Jak na szlachcica przystało, ubiera się modnie (żupan, szkarłatne barwy). Nosi okulary.
Cechy szlachcica
- Gościnność (nawet wróg mógł czuć się, odwiedzając go, bezpiecznie; walczy ze sobą, gdy Milczek odwiedza go, ale nie „częstuje go szabelką”).
- Przywiązanie do majątku, domu.
W jakich motywach mogą pojawić się jeszcze bohaterowie Zemsty?
Miłość
Syn Rejenta Milczka pała miłością do Klary Raptusiewicz. Jego uczucie jest odwzajemnione. Miłość młodych przedstawicieli dwóch zwaśnionych rodzin łączy skłóconych.
Dom
Dwaj szlachcice sąsiedzi toczą długotrwały spór o dom, a właściwie zamek. Z polecenia Rejenta robotnicy budują mur, który ma odgrodzić część jego posiadłości od tej Raptusiewicza. To zaostrza toczący się od lat spór między sąsiadami. Historia kończy się dobrze, więc i dzieje zamku potoczą się pewnie pomyślnie, na pewno nie popadnie w ruinę.
Rycerstwo
Szlachcice Milczek i Raptusiewicz są spadkobiercami rycerzy. Przywiązani do domu, honorowi. Skłonni do walki (każdy na swój sposób – Cześnik otwartej, Rejent podstępnej).
Obyczaje i tradycje
Obaj bohaterowie (choć różni z usposobienia) hołdują tradycji, np. starej, polskiej, szlacheckiej gościnności. Zgodnie z powiedzeniem: „Gość w dom – Bóg w dom”.
Źródła kultury
Bohaterowie Zemsty są przedstawicielami kultury szlacheckiej. A to jedno ze źródeł współczesnej kultury polskiej.
Do zapamiętania!
Kultura szlachecka
Korzenie współczesnej kultury sięgają przede wszystkim antyku, kultury judaistycznej oraz tradycji słowiańskiej. Ukształtowała ją także epoka średniowiecza i związana z nią kultura rycerska i szlachecka. Elementy kultury szlacheckiej to m.in. patriotyzm (kiedy ojczyzna była w potrzebie, szlachcic bez wahania stawiał się na rozkaz i walczył odważnie), kult domu i tradycji (szlachcic lubił czuć się gospodarzem, podejmować gości, cieszyć się rodzinnym szczęściem, jego żona musiała być gospodarna, zaradna, a dzieci posłuszne jego woli), przekonanie o wyjątkowości Polaków.
Sarmatyzm
Ideologia szlachty polskiej od XVII do poł. XVIII w. nacechowana konserwatyzmem, megalomanią narodową i stanową; kult wad narodowych.
Sarmata
Polak, wyznawca sarmatyzmu, zachowujący staroświeckie obyczaje – szlachetny, rubaszny, prostolinijny, krewki. Wywodził swoje pochodzenie od starożytnego plemienia. Był przywiązany do ideałów wolności szlachetnej, dumny, przekonany o wyższości szlachty nad innymi stanami (choć nie najlepiej wykształcony i najbardziej pracowity, to i tak uważał się za najlepszego, najinteligentniejszego, nieprzeciętnego, zdolnego do wielkich czynów człowieka).
Szlachcic w innych lekturach
Pan Wołodyjowski
Bohater Trylogii Henryka Sienkiewicza. Mały rycerz o wielkim sercu i wielkich umiejętnościach walki i dowodzenia. Pierwsza szabla Rzeczypospolitej. Dzielny obrońca ojczyzny. Początkowo niespełniony kochanek, odrzucany przez wszystkie panny. Potem – szczęśliwy mąż ślicznej, sympatycznej i energicznej Basi.
Onufry Zagłoba
Typowy spadkobierca sarmackiego rodu. Wierny przyjaciel. Dobry, ale i leniwy z natury. Szczerze kocha ojczyznę, ale unika otwartej walki. Ceni wolność i jest przekonany o wyższości swego stanu nad innymi. Nie stroni od uciech życia (jedzenie, picie).
Andrzej Kmicic
Kolejny szlachcic z powieści Sienkiewicza. To szlachcic zawadiaka z romantyczną duszą. Zakochany w Oleńce. Młody, przystojny, odważny żołnierz, zadziorny wręcz.
Bardzo się zmienia – z zabijaki, awanturnika staje się szlachetnym, honorowym patriotą, gotowym poświęcić życie dla ojczyzny. Uosabia wiele cech szlachcica – dodatnich i ujemnych. Jest wierny wobec przyjaciół, bezwzględny wobec zdrajców ojczyzny.
Maćko i Zbyszko z Bogdańca
Bohaterowie Krzyżaków Henryka Sienkiewicza. Przedstawiciele drobnej szlachty, „szaraków”.
- Maćko (szlachcic herbu Tępa Podkowa), to stateczny i uczciwy stryj Zbyszka. Jest silnym, dojrzałym, doświadczonym w bojach mężczyzną. Ceni tradycję, bardzo przywiązany do rodzinnego Bogdańca.
- Zbyszko natomiast to młody rycerz, bratanek Maćka. Jest silny, odważny, przejęty zasadami rycerskimi. Doświadczenia życiowe zmieniają go w dojrzałego, poważnego i rozsądnego rycerza. Początkowo jednak jest naiwny, nierozważny, porywczy i zapalczywy.
Bohater Pamiętników Jana Chryzostoma Paska
Jan Chryzostom Pasek to pamiętnikarz, przedstawiciel szlachty sarmackiej. Opisał swoje życie w Pamiętnikach. A żył jak typowy Sarmata – szlachcic, którego młodość upłynęła na służbie wojskowej, wiek średni na gospodarstwie i polowaniach.
Jego pamiętniki były źródłem dla Sienkiewicza.
Zobacz:
Klara i Podstolina – dwa typy kobiece z Zemsty Aleksandra Fredry (charakterystyka porównawcza).