Posts From Zbyszek
MAŁY REALIZM – pojęcie z zakresu literatury współczesnej, a konkretnie prozy. Oznacza tendencję w literaturze XX wieku, która wyraża się w opisywaniu przeciętnych ludzi i przeciętnych zjawisk, „małych” tematów społeczno-obyczajowych, życia marginesowych środowisk. Tendencja ta unika uogólnień, koncepcji filozoficznych, czyli ujęć uniwersalnych. Można spotkać określenie małego realizmu jako „realizmu bez ambicji” lub podejmującego „małe sprawy małych ludzi” i ocenę raczej negatywną. Tymczasem był to nurt, który poprzez ukazanie doświadczenia jednostkowego
MANICHEIZM – jest to koncepcja religijno-filozoficzna, która zakłada istnienie dwóch równorzędnych pierwiastków, sił panujących we wszechświecie: Dobra i Zła, czyli Boga i Szatana, gdyż po stronie Dobra stoją: światło i duch, a po stronie Zła ciemność i materia. Moce te są w odwiecznym konflikcie, obie są równie silne i oddziałują na świat. Nazwa – manicheizm – pochodzi od twórcy systemu – Maniego. Mani (lub Manicheusz) żył w Persji ok. 216-276
MARINIZM – inaczej → konceptyzm. Bardzo ważny kierunek w poezji barokowej, zapoczątkowany przez poetę włoskiego Giambattistę Marina. Maniera twórcza tego poety określiła poezję epoki baroku; znalazła wielu naśladowców (m.in. w Polsce: Jana Andrzeja Morsztyna). Była to poezja światowych rozkoszy, zmysłowej miłości. Cechy charakterystyczne marinizmu to wyszukane, pomysłowe i zaskakujące środki poetyckie, tematyka miłosno-dworska, obecność konceptu, poetycka gra słów. Główne założenie marinizmu brzmi: zaskoczyć, zaszokować odbiorcę niezwykłym pomysłem w dziedzinie tematu
MChAT (Moskowskij Chudożestwiennyj Akademiczeskij Tieatr) – skrót znaczeniowy znany w dziedzinie historii teatru, oznacza słynny Teatr Artystyczny w Moskwie, prowadzony przez reformatora teatru Konstantina Stanisławskiego. W dobie przełomu wieków XIX i XX MChAT był ośrodkiem nowej myśli teatralnej i jej scenicznej realizacji.
MECENAT – opieka nad artystami, finansowanie rozwoju sztuk, kształcenie i wspomaganie młodych „talentów” przez osoby prywatne, dwory i różne społeczne instytucje. Zjawisko mecenatu stało się szczególnie modne w dobie renesansu, a pochodzi od Rzymianina Mecenasa, który żył w I w p.n.e. i otaczał opieką poetów – w tym Horacego i Wergiliusza.
MESJANIZM – pojęcie charakterystyczne dla ideologii polskiego romantyzmu, preferowane przez twórców tej epoki, którzy głosili, że wybrane jednostki lub narody mają do spełnienia na ziemi szczególną misję. Pojęcie pochodzi oczywiście od Mesjasza – Zbawiciela – Chrystusa. Oczekiwanie na Zbawiciela było istotne zwłaszcza w Polsce, dla której zbawienie oznaczało wyzwolenie spod niewoli zaborców. Stąd mesjanizm jest pojęciem-kluczem dla zrozumienia wymowy wielkich utworów romantyzmu polskiego. Możemy poszukiwać w nich mesjanizmu jednostkowego –
MESMERYZM – modna w XIX wieku teoria, przywołana przez Aleksandra Fredrę w Ślubach panieńskich, jako jedna z definicji miłości. Koncepcja ta opiera się o pomysł, że na świecie istnieje „uniwersalny fluid”, który emanowany jest przez człowieka i jako „substancja” oddziałuje na drugą istotę. Twórcą tej teorii był Mesmer, lekarz, który zdobył sobie wielu zwolenników. Inaczej zwano mesmeryzm „magnetyzmem” lub „przyrodzoną skłonnością serc”. W późniejszym czasie skrytykowano i obalono koncepcję rzekomego
METAFIZYKA – („coś, co następuje po fizyce”) – a zatem nienaukowy, pomijający doświadczenia i twierdzenia nauk ścisłych, matematycznych, a nawet historycznych, sposób ujmowania i wyjaśniania rzeczywistości. Jest to sposób nieracjonalny, duchowy, uznający za metody poznania świata intuicję, instynkt, przeczucie. Tematem metafizyki będzie kwestia duszy, życia po śmierci, istnienia, przemijalności, duchowej istoty świata. Zdobywać będzie metafizyka przewagę nad metodami naukowymi w epokach takich jak: barok, romantyzm, dekadentyzm. Metafizyka Termin stworzony przez
MILIEU – sposób prezentowania postaci przez opis przedmiotów, którymi się otacza, osób, z którymi poprzestaje, pokoju, w którym mieszka – słowem środowiska bohatera (środowisko w jęz. francuskim = milieu). Jest to swoiste „wykorzystanie” w powieści przysłowia „pokaż mi swój pokój, a powiem ci kim jesteś”. Poprzez opis otoczenia charakteryzował swoje postacie Balzac w Ojcu Goriot – np. bardzo szczegółowo opisany jest pensjonat pani Vauquer i opis ten od razu sugeruje
MIMESIS – kategoria pochodząca z założeń estetyki starożytnej, oznacza naśladowanie rzeczywistości w sztuce, czyli wymóg, aby dzieło sztuki było odwzorowaniem rzeczywistości. Stąd wszystkie prądy literackie, które postulują „prawdziwość”, a przynajmniej prawdopodobieństwo istnienia świata przedstawionego w dziele (np. realizm), nazywamy kierunkami mimetycznymi. Z kolei prądy, które głoszą odstępstwo od naśladowania rzeczywistości, od jej imitowania występują przeciwko mimesis. Teorię mimesis rozwinął i dokładnie omówił Arystoteles (Poetyka). Jest kilka sposobów naśladowania rzeczywistości: Twórca
MISTERIUM – gatunek dramatyczny, uprawiany w epoce średniowiecza, przedstawiający widowiska o tematyce zaczerpniętej ze Starego i Nowego Testamentu, Dziejów Apostolskich, z żywotów świętych. Od XIV wieku wystawiane poza kościołami w czasie świąt religijnych, takich jak Boże Narodzenie, Wielki Post, Wielkanoc, były bardzo popularne.
MISTYCYZM – jest to prąd myślowy, postawa, która zakłada możliwość duchowego kontaktu z bóstwem, np. w formie widzenia, snu, intuicji, cudu, objawienia. Mistycyzm to także wiara w to, że każda rzecz i każda sprawa ma swoją duchową, tajemniczą i niepoznawalną stronę. Jest to sfera ponadzmysłowa, odrzucająca wszelkie założenia racjonalne i występująca w wielu religiach. W kulturze polskiej mistycyzm miał wielkie znaczenie w epoce romantyzmu, która doznanie mistyczne (np. dialog z
MIT – jest to „opowieść – własność” danej społeczności, opowieść, która nie jest jednorazowa, lecz przekazywana z pokolenia na pokolenie, organizuje i wyraża wierzenia tej społeczności, zwłaszcza oddaje wyobrażenia początków istnienia ziemi, powstawania kosmosu, człowieka, bogów i ludzi. Treść mitów tkwi w świadomości każdego człowieka należącego do danego społeczeństwa, w pewnym sensie określa jego światopogląd i mentalność. Każda kultura ma swoje mity – szczególnie rozwinięta jest mitologia starożytnych, którą my,
MITOLOGIA – zapis mitów danej społeczności lub zestaw wszystkich mitów, które danej kultury dotyczą. Przykładem może być mitologia starożytnych Greków lub Egipcjan, Rzymian itd.
MITOLOGIZACJA – są to zabiegi, które czyni autor w swoim utworze, aby upodobnić go do mitu. Może to być mitologizacja jakiejś postaci – np. przedstawienie pracy kowala w taki sposób, że przypomina mit o Hefajstosie (czyni tak Stefan Żeromski w Ludziach bezdomnych) lub upodobnienie akcji do jakiegoś mitu – np. w Chłopach Władysława Reymonta losy Borynów kojarzą się z mitem o pięknej Helenie i wojnie trojańskiej. Słowo „mitologizacja” można spotkać
MONIZM PRZYRODNICZY – jest to pojęcie z zakresu filozofii pozytywnej, jedno z głównych haseł określających myśl tej epoki. Założenie monizmu przyrodniczego brzmi, iż świat natury i ludzi to jedno, i że dlatego do obserwacji człowieka i wnioskowania na tematy socjologiczne, społeczne, człowieka dotyczące można stosować metody nauk przyrodniczych, np. obserwację, doświadczenie, badanie reakcji na bodźce itp.
MONOLOG – samodzielna, ciągła wypowiedź jednej osoby. Słynny jest w literaturze polskiej monolog Kordiana na górze Mont Blanc, monologiem jest Wielka Improwizacja Konrada w III części Dziadów, słynny monolog w literaturze światowej to: „Być albo nie być” tytułowego Hamleta, bohatera tragedii Szekspira. Wśród monologów różnego rodzaju wyróżnia się „monolog wewnętrzny”, który stał się innowacją powieści XX wieku, a w przypadku powieści – strumienia świadomości, główną jej materią. Monolog wewnętrzny jest
MORALITET – gatunek średniowieczny, bardzo popularny w tej epoce, należący do rodzaju utworów dydaktycznych, czyli pouczających. W moralitecie występowały postacie alegoryczne, np. uosobione Dobro, Zło, Cnota, Grzech itd. Ich wygląd był kwestią umowną, tradycyjną, więc widzowie natychmiast rozpoznawali „treść” postaci. Owi „bohaterowie” toczyli spór o duszę człowieka, ukazywali grożące mu pokusy i wartości cnót. Z kolei człowiek w moralitecie był to z reguły – Everyman, czyli abstrakcyjny reprezentant ludzkości.
NADREALIZM – inaczej surrealizm. Jest to nowatorski kierunek w literaturze i sztuce XX wieku, który rozkwitł i ukształtował się po I wojnie światowej. W procesie rozwoju literatury i filozofii bywały dotąd różne prądy odbiegające od realizmu np. → irracjonalizm lub → fantastyka. Nadrealizm jest czymś jeszcze innym. Nakazuje sztuce ukazywać głębsze pokłady psychiki ludzkiej, sięgać do podświadomości, ujawniać zjawy senne, tworzyć obrazy wyjęte z półsnu, poezję halucynacyjną. W tej koncepcji
NATURA – stała się jednym z pojęć hasłowych klasycyzmu. Twórcy tego prądu, zwracając się ku osiągnięciom starożytnych, przejęli pogląd Arystotelesa dotyczący natury jako wartości stałej, posiadającej odwieczne, powtarzalne prawa, niezachwiany, odwieczny porządek, jako centrum istniejącego świata. Natura w tym ujęciu stała się pewnym punktem odniesienia i miarą wartości: np. podstawowe prawa człowieka i jego dążenie do szczęścia uznawano za zgodne z naturą. Teoretykiem „natury” był słynny myśliciel francuski Jean Jaques
