EPOKI LITERACKIE
W roku 1900, gdy rozpoczynało się nowe stulecie, Europa właśnie z nostalgią żegnała belle epoque, zaś w literaturze polskiej niepodzielnie królowała estetyka młodopolska ze swoją pesymistyczną wizją ludzkiego bytu, ideologią „sztuki dla sztuki”, umiłowaniem przyrody i fascynacją nirwaną jako stanem pozwalającym na wyzbycie się wszelkich pragnień. A jednak mimo iż wedle stosowanej dziś periodyzacji epoka Młodej Polski miała potrwać aż do I wojny światowej, po roku 1900 dają się zauważyć wyraźne zmiany w nastrojach, tendencjach i nurtach
Granice dwudziestolecia wyznaczyły dwa wydarzenia: zakończenie pierwszej wojny światowej i wybuch drugiej. Dzielący je pokój trwał krótko, ale w tym czasie zmieniło się i życie, i literatura. Ale na razie jesteśmy w latach dwudziestych. Najważniejsze wydarzenia Świat: 1920 – poemat 150 milionów Włodzimierza Majakowskiego – Na scenę literacką wkracza futuryzm 1921 – pierwszy tom powieści Droga przez mękę Aleksego Tołstoja (następne – 1926, 1941) arcydzieło epiki powieściowej ukazujące rewolucyjną Rosję.
Lata trzydzieste to całkowita zmiana nastroju. Miejsce optymizmu zajmuje przeczucie nadciągającej katastrofy. Najważniejsze wydarzenia Świat 1930 – Samobójstwo Majakowskiego 1931 – Nocny lot Antoine’a Saint-Exupéry’ego – humanistyczne refleksje o ludzkiej wspólnocie – Film Chaplina Światła wielkiego miasta 1932 – William Faulkner, Światłość w sierpniu – nowoczesne techniki pisarskie: subiektywizm, retrospekcje 1933 – Tomasz Mann, pierwszy tom powieści Józef i jego bracia – czterotomowego dzieła ukończonego po II wojnie światowej; reinterpretacja wątków biblijnych –
Lata wojny i okupacji trudno uznać za odrębną epokę literacką. To raczej „stan wyjątkowy” literatury, który wpłynie na jej późniejszy rozwój. Atmosfera nie sprzyja eksperymentom formalnym – dzieła tego okresu są raczej dokumentami, świadectwami, króluje w nich realizm. Najważniejsze wydarzenia Świat 1939 – powieść Grona gniewu Johna Steinbecka – Victor Fleming kręci Przeminęło z wiatrem 1940 – Komu bije dzwon Ernesta Hemingwaya 1941– słynny film Orsona Wellesa Obywatel Kane –
Koniec wojny to westchnienie ulgi, śmiałe spojrzenie w przyszłość, ale też i rozrachunek z niechlubną przeszłością. Polska, ledwie otrząsnąwszy się z koszmaru okupacji, popada w nową niewolę. Najważniejsze wydarzenia Świat 1946 – powieść Grek Zorba Nikosa Kazandzakisa 1947 – Ukazuje się Doktor Faustus Tomasza Manna – zostaje wydana Dżuma Alberta Camusa – kwintesencja filozofii egzystencjalnej – powstaje Pod wulkanem Malcolma Lowry’ego – pesymistyczny obraz ciemnych stron ludzkiej natury 1948 – Młode lwy Irwina Shawa –
Sarmatyzm To pojęcie absolutnie najistotniejsze, jeśli chodzi o całą kulturę staropolską – nie tylko barokową. Wiek XVII to jednak okres największego rozkwitu zjawiska – dlatego aspekt sarmacki jest szczególnie ważny dla literatury barokowej. Sarmatyzm to pojecie o co najmniej dwóch znaczeniach. Pierwsze odnosi się do sformułowanej już w XVI wieku szczególnej teorii historiozoficznej. W jej myśl – Polacy (a ściśle mówiąc polska szlachta) wywodzą się ze mitycznego ludu Sarmatów – miłujących wolność wyśmienitych wojowników
Jesteśmy w latach prawdziwego przełomu! Rok 1956 to historyczna bomba! Po nim: eksplozja talentów, najważniejsze polskie debiuty, najbardziej nowatorskie pomysły! Najważniejsze wydarzenia Świat 1956 – XX zjazd Komunistycznej Partii Związku Radzieckiego. Referat I sekretarza KPZR Nikity Chruszczowa o zbrodniach stalinowskich. – Antykomunistyczne powstanie na Węgrzech i interwencja wojsk radzieckich – Ilia Erenburg, Odwilż – powieść rozrachunkowa – Albert Camus, Upadek 1957 – Końcówka Samuela Becketta – Jack Kerouac, W drodze 1958 – Charles de
Pojęcia związane z antykiem Poetyka To Arystoteles napisał pierwsze dzieło normatywne, w którym ustalał reguły dotyczące literatury. Powiedział raz na zawsze swoim współczesnym i potomnym, które to są gatunki wysokie, a które niskie, jakie cechy musi posiadać epos, a jakie tragedia, czym są pojęcia katharsis, mimesis czy decorum. Swoje dzieło, słynny pierwszy podręcznik dla literatów, zatytułował Poetyka. Można powiedzieć, że to nauka dotycząca norm i mechanizmów tworzenia literatury, zwłaszcza poezji. Dziś nauka ta ma nieco
Rok 1968 to kolejny przełom, kolejne zamieszki polityczne, zmiana rządu i kolejna fala emigracji. W literaturze do głosu dochodzi nowe pokolenie twórców, zbuntowanych przeciw władzy i systemowi. Najważniejsze wydarzenia Świat: 1968 – Przemiany polityczne w Czechosłowacji i inwazja wojsk Układu Warszawskiego na ten kraj – Walki uliczne między studentami a policją w Paryżu 1969 – Rewolta w Czechosłowacji zakończona. Rozprawa z opozycją. Student Jan Palach dokonuje samospalenia na placu św. Wacława w Pradze. – Amerykanie lądują na Księżycu
W nocy z 13 na 14 grudnia 1981 r. w całym kraju zamilkły telefony. Władze rozpoczęły aresztowania przywódców „Solidarności”. Rano w telewizji zamiast Teleranka widzowie ujrzeli ponurą twarz generała Jaruzelskiego obwieszczającego wprowadzenie w Polsce stanu wojennego. Najważniejsze wydarzenia Świat: 1981 – Ronald Reagan zostaje prezydentem USA. – zamach na życie papieża Jana Pawła II. 1982 – NATO wprowadza sankcje gospodarcze wobec Polski. – Prezydent Ronald Reagan proklamuje „dzień solidarności z
Rok 1989. Zmienia się oblicze świata. Upada berliński mur, przestaje obowiązywać podział Wschód – Zachód. Przed literaturą stają nowe wyzwania. Najważniejsze wydarzenia Świat 1989 – upadek rządów komunistycznych w NRD, Bułgarii, Rumunii, Czechosłowacji i na Węgrzech – początek procesu zjednoczeniowego Niemiec – ajatollah Chomeini, przywódca Iranu, wydaje wyrok śmierci na Salmana Rushidiego, autora Szatańskich wersetów 1991 – wojska sprzymierzone rozpoczynają ataki lotnicze na Irak – rozwiązanie Układu Warszawskiego – Nieudany pucz
Symbol jako środek wyrażania utajonych myśli i emocji towarzyszy człowiekowi od dawien dawna. Nie tylko literatura, ale także architektura, rzeźba, malarstwo, sztuka użytkowa stały się obszarem zaszyfrowanych, wieloznacznych treści. Starogreckie wazy zachowujące idealne proporcje były synonimem greckiej duszy – dostojnej i wyważonej jak sama sztuka. Strzeliste i wysmukłe katedry gotyckie symbolizowały tak upragniony przez człowieka średniowiecza lot duszy do nieba. Pełna zawiłych, tajemniczych znaków jest najstarsza księga wiata – Biblia.
Kryzys powieści? Jest niewątpliwie najbardziej popularnym gatunkiem literackim. W drugiej połowie dziewiętnastego wieku przeżyła chwile największego triumfu. Dzisiaj mówi się, że żyjemy w dobie kryzysu powieści. Na pewno zauważyłeś, że obecnie obszar literatury wypełniają wszelkiego rodzaju dzienniki, pamiętniki, wspomnienia. Szczególnie uprzywilejowaną pozycję zajmują eseje i biografie. Dominują także krótkie formy prozatorskie, takie jak opowiadania czy nowele. Powieść jakby straciła swoje znaczenie. Amerykański krytyk i pisarz John Barth postawił bardzo pesymistyczną
Nowela, zanim otrzymała swą pisemną formę, na początku była utworem funkcjonującym w tradycji ustnej – przeznaczonym do słuchania. Średniowieczni kupcy, którzy podróżowali po egzotycznych krajach i doznawali niezwykłych przygód, opowiadali potem niesamowite historie, obfitujące w obrazy pełne grozy i napięcia. Wypełniały one ludzką rzeczywistość, dodawały jej nieco barw, stąd też człowiek mający potrzebę doświadczenia czegoś niezwykłego w całkowicie zwykłym świecie, nie chciał się z nimi tak szybko rozstać. Wiedział jednak,
Charakterystyczną cechą prozy mówiącej o wydarzeniach II wojny światowej jest rezygnacja z fikcji literackiej. Po cóż zmyślenie, skoro rzeczywistość przerosła wyobraźnię? Medaliony, Opowiadania Borowskiego, Zdążyć przed Panem Bogiem opowiadają o wydarzeniach, które stały się udziałem konkretnych ludzi, ich autorzy starają się przy tym pokazywać to, co typowe, powtarzalne w wojennych losach. Są to jednocześnie dzieła niejednorodne formalnie. Medaliony Zofii Nałkowskiej łączą cechy opowiadania, reportażu, nawet eseju. W Opowiadaniach Tadeusza Borowskiego
Czym charakteryzuje się poezja metafizyczna? Termin „poezja metafizyczna” wydaje się łączyć w sobie i znaczenie filozoficzne, i potoczne. Oznacza bowiem twórczość poetycką o charakterze refleksyjno-intelektualnym, obracającą się głównie w sferze przeżyć religijnych i… erotycznych zarazem. Przedziwne połączenie tych tak odległych, jak mogłoby się wydawać, jakości stało się istotną cechą ówczesnej poezji angielskiej. Oto Sir Walter Ralegh w wierszu Czym jest nasz żywot? porównywał życie ludzkie do spektaklu teatralnego, w którym: Grób nas ukryje przed żarłocznym słońcem, Kiedy
Zwycięstwo klasycyzmu we Francji Uwaga! Atmosfera siedemnastowiecznej Francji różni się od atmosfery barokowej Europy. Gdy w Anglii rozwija się jeszcze poezja metafizyczna, twórczość Miltona, w Hiszpanii Calderona, a we Włoszech Marina – we Francji kwitnie już… klasycyzm! Szybko zdominował i przyćmił twórczość barokową. Szybko też Paryż urasta do potęgi stolicy europejskiej. Krystalizują się tam rządy absolutne. Właśnie we Francji głównym autorytetem, dyktatorem mody i wzorów sztuki, obyczajów staje się dwór królewski Króla Słońce – Ludwika
Anglia na początku XVII w. Początek XVII w. – to ten etap w dziejach literatury, który zdominowały dzieła Szekspira (przypomnijmy, iż to twórca przełomu epok, premiera Hamleta nastąpiła w 1602 r.). Do 1603 r. trwa epoka elżbietańska – rządy Elżbiety I, córki nieszczęsnej Anny Boleyn. Anglia staje się mocarstwem. Londyn będzie wkrótce największym miastem Europy. Powstaje tu pierwszy stały teatr – The Globe! Na jego deskach odbywają się premiery Szekspirowskich dramatów – dzieł oryginalnego twórcy,
Zanim język polski wkroczył do renesansowej literatury – pierwsi humaniści pisali po łacinie. Propagowali ideały humanistyczne, badali kulturę, przejmowali starożytne wzory. Ich twórczość była elitarna – odbiorca musiał szczycić się wykształceniem. Andrzej Krzycki – ważna osobistość w początkach XVI w. w naszej ojczyźnie. Miał nie byle jakie wykształcenie – na uniwersytecie w Bolonii dorobił się tytułu doktora praw. Piastował urzędy, był przednim dworzaninem, erudytą i… kobieciarzem. Innymi słowy wielbił życie wraz z jego przyjemnościami.
Humanizm Erazma z Rotterdamu Niewątpliwie najważniejszym nurtem filozofii renesansowej jest humanizm. Najwybitniejszym jego przedstawicielem był Erazm z Rotterdamu. Urodził się w roku 1467, zmarł w 1536. Młodość spędził w zgromadzeniach zakonnych z kręgu tzw. nowej pobożności, intelektualnego nurtu odnowy katolicyzmu. Później opuścił klasztor i wyruszył do Rzymu, gdzie szybko zyskał sławę. Pod koniec życia stał się wzorem i wyrocznią europejskich humanistów. Jego najsłynniejsze dzieła to rozbudowywany przez całe życie zbiór wybranych przysłów pt. Adagia, ostra satyra Pochwała głupoty
