MATURA
Klasycyzm, sentymentalizm, rokoko – scharakteryzuj główne kierunki w literaturze i kulturze oświecenia. Zacznij: W Polsce dominował klasycyzm, którego głównym ośrodkiem był dwór Stanisława Augusta Poniatowskiego, sentymentalizm i rokoko odgrywały dużo mniejszą rolę. Rozwiń: Scharakteryzuj każdy prąd. Klasycyzm: zaufanie do rozumu i nauki, jasność i czystość języka, przestrzeganie zasad poetyki (Boileau, Dmochowski), życie zgodne z prawami natury, realizowanie hasła nauki poprzez zabawę, dominuje liryka pośrednia. Tematy: polityka i reformy, obyczajowość (nowy ideał człowieka oświecenia, krytyka Sarmatów),
Przedstaw cechy oświeceniowej komedii politycznej (na wybranym przykładzie). Zacznij: Najłatwiej będzie Ci wykonać to polecenie, jeśli wybierzesz Powrót posła Juliana Ursyna Niemcewicza. Jego wystawienie było wydarzeniem kulturalnym i politycznym. Zadania utworu: ośmieszenie konserwatywnych i niechętnych reformom Sarmatów, kosmopolitów i zwolenników francuszczyzny, propagowanie ideału Sarmaty oświeconego i reform Sejmu Wielkiego. Rozwiń: Akcja tej komedii jest prosta, schematyczna, postacie ukazane są na zasadzie kontrastu (czarne i białe charaktery) i choć fabuła dotyczy starań o rękę ładnej i mądrej dziewczyny, na
Dokonaj analizy wybranego utworu – manifestu światopoglądowego polskiego romantyzmu. Zacznij: Ballada Romantyczność to utwór z cyklu Ballad i romansów z pierwszego tomu Poezji Adama Mickiewicza. Datę ukazania się tego zbioru uważa się za rozpoczynającą romantyzm w Polsce. Romantyczność to utwór o charakterze programowym. Rozwiń: W tej balladzie można dopatrzyć się manifestu romantycznego sposobu widzenia świata, stojącego w opozycji do sentymentalizmu. W utworze mamy także do czynienia z bliską romantykom platońską koncepcją miłości rozumianej jako nierozerwalny związek dwojga dusz.
Wyjaśnij, jak definiowano rolę poety i poezji w wybranych utworach literackich epoki romantyzmu? Zacznij: Romantyzm to epoka, w której rola poezji była ogromna. Wiele ważnych utworów romantyków polskich poświęconych jest zadaniom poezji i poety. Duże było także znaczenie współzawodnictwa poetów – np. pojedynek improwizacyjny Mickiewicza i Słowackiego. Rozwiń: Wiele fragmentów poświęconych jest poezji w jednym z najważniejszych utworów polskiego romantyzmu – III cz. Dziadów Adama Mickiewicza. Ten temat pojawia się choćby w Małej i Wielkiej Improwizacji. Konrad to
Ukaż model miłości romantycznej oraz polemikę z nim w wybranych tekstach epoki. Zacznij: Model miłości romantycznej w dużej mierze został ukształtowany przez Cierpienia młodego Wertera Goethego. To miłość, która nie ma szans na spełnienie ze względu na konwencje społeczne i przeszkody nie do pokonania. Miłość silna, przeżywana bardzo emocjonalnie – rozstanie z ukochaną kończy się próbą samobójczą lub okrutną zemstą na tych, którzy doprowadzili do upadku związku. Rozwiń: Na swoje
Wymień cechy powieści poetyckiej. Powieść poetycka to jeden z najważniejszych gatunków wczesnego romantyzmu (potem stracił na znaczeniu, ustępując miejsca np. dramatowi). Ten gatunek został stworzony przez Waltera Scotta, ale popularność zawdzięcza Byronowi, którego powieści zostały przetłumaczone na wiele języków. Początkowo używano tylko miana „powieść”; nazwa „powieść poetycka” pojawiła się później, gdy zaistniała potrzeba odróżnienia jej od „zwyczajnej” powieści pisanej prozą. Cechy powieści poetyckiej W powieści poetyckiej zdarzenia nie są ułożone chronologicznie.
Bajronizm, wallenrodyzm, prometeizm, mesjanizm – wyjaśnij pojęcia, odwołując się do wybranych utworów literackich. Bajronizm to jedna z tendencji literatury romantyzmu europejskiego, ukształtowana przez twórczość i owiane legendą życie Byrona, który wykreował własny mit. Bohater bajroniczny to samotnik, nieszczęśliwy, dumny, tajemniczy, skłócony ze społeczeństwem i z samym sobą, często mający na sumieniu jakąś zbrodnię, postać niejednoznaczna moralnie. Mesjanizm to koncepcja, której powstanie na polskim gruncie wiązane jest z osobą Adama Mickiewicza. Elementy
Wymień cechy dramatu romantycznego. Zacznij: W epoce romantyzmu dramat był jednym z najważniejszych gatunków. Zrywał radykalnie z koncepcjami zawartymi w Poetyce Arystotelesa; romantycy skłaniali się raczej ku modelowi dramatu szekspirowskiego – choć nie ma mowy o kalkowaniu. Rozwiń: Dramat romantyczny odrzucił zasadę trzech jedności – np. akcja Kordiana rozgrywa się w Watykanie, w szpitalu wariatów, na szczycie Mont Blanc czy na progu sypialni cara i bynajmniej nie dzieje się to wszystko od wschodu do zachodu słońca. Podobnie
Przedstaw stosunek do przeszłości i tradycji szlacheckiej w twórczości polskich romantyków. Zacznij: Stosunek ten jest niejednoznaczny, różnie przedstawiany przez poszczególnych twórców. Rozwiń: Z dość ostrą krytyką sarmatyzmu mamy do czynienia w Grobie Agamemnona Juliusza Słowackiego; poeta jest „smutny i sam pełen winy”, bo jest Polakiem. Stamtąd pochodzą słynne słowa: Pawiem narodów byłaś i papugą, A teraz jesteś służebnicą cudzą. Gorzko ukazuje także środowisko szlacheckie Antoni Malczewski w Marii – wszystko zależy od woli apodyktycznych magnatów,
Cyprian Kamil Norwid – omów twórczość poety. Zacznij: Twórczość Cypriana Kamila Norwida przez jemu współczesnych była uważana za trudną, niezrozumiałą i dziwaczną. Tak naprawdę docenił jego dzieła dopiero Zenon Przesmycki (Miriam). Sam Norwid przewidywał (Klaskaniem mając obrzękłe prawice…), że zrozumie go dopiero „późny wnuk”. Rozwiń: Wydawać by się mogło, że Norwid nie ma nic wspólnego z romantyzmem i jest na wskroś współczesnym twórcą. Jego twórczość bardzo różniła się od typowych wzorców romantycznej poetyki.
Ukaż wpływ twórczości romantyków na postawy bohaterów innych epok. Zacznij: Romantyczne widzenie świata i romantyczny kult martyrologii do tej pory są obecne w świadomości wielu Polaków – podobnie jak kult wieszczów (który nie oznacza, że jesteśmy znawcami ich twórczości) i przekonanie o wyjątkowej roli Polski wśród innych krajów europejskich. Rozwiń: W bardzo wielu dziełach możemy znaleźć nawiązania do kultury romantyzmu, tudzież sposoby kreowania bohaterów na romantycznych. Zauważ, że tak wykreowani bohaterowie to na ogół
Pokaż, w jaki sposób Adam Mickiewicz wykorzystuje wzorce ludowe na przykładzie wybranej ballady. Zacznij: Ballada to krótki, wierszowany utwór nawiązujący do ludowych wątków, korzystający z ludowych wzorców wersyfikacyjnych i stylistycznych. W Polsce wzorcem tego gatunku stały się ballady z cyklu Ballad i romansów Adama Mickiewicza; stamtąd właśnie pochodzą Lilie. Rozwiń: Pełny tytuł utworu brzmi: Lilije. Ballada (z pieśni gminnej). Historia o niewiernej żonie, która zabiła męża, pochodzi z autentycznej pieśni ludowej. W pieśni zaczynającej się od słów Stała
Werteryzm – przedstaw przykłady bohaterów werterowskich w literaturze polskiego romantyzmu. Zacznij: Werteryzm to moda literacka i obyczajowa zapoczątkowana przez wydanie Cierpień młodego Wertera Johanna Wolfganga Goethego, jednego z ulubionych dzieł ówczesnych młodych ludzi, zaliczanych do „książek zbójeckich”. To także moda na niebiesko-żółty strój (tak ubierał się Werter) oraz fala… samobójstw młodych Europejczyków. Rozwiń: Werteryzm to przesadna nieraz emocjonalność i swoiste upodobanie do nieszczęśliwej miłości, która – najczęściej z powodu sztywnych konwencji
Orientalizm – wskaż elementy orientalistyczne w wybranych utworach polskich romantyków. Zacznij: Zainteresowanie kulturą Wschodu miało związek z orientalnymi podróżami, które odbywali polscy romantycy (np. Adam Mickiewicz i Juliusz Słowacki) i z chęcią znalezienia alternatywnych wzorców wobec kultury Zachodu. Duży wpływ na rozwój orientalnej mody miała także twórczość François Chateaubrianda, George’a Byrona i Alphonse’a Lamartine’a oraz rozwój orientalistyki jako odrębnej nauki. Rozwiń: W Polsce, wzorem Byrona, często nawiązywano do Orientu arabskiego. Był on doskonałym tłem
Powstanie listopadowe w twórczości polskich romantyków. Zacznij: Powstanie listopadowe to dość ważny temat w twórczości polskich romantyków. Utwory zagrzewające do walki i męstwa pisali np. Seweryn Goszczyński, uczestnik ataku spiskowców na Belweder (Pobudka) i Juliusz Słowacki – żarliwy Hymn (Bogurodzico! Dziewico!). Rozwiń: Wnikliwą analizę przyczyn klęski powstania zawiera Kordian – najważniejszy chyba utwór poruszający tę tematykę. Jednym z powodów są nieudolni, niezaangażowani przywódcy, jak sentymentalny i zakopany w papierach Joachim Lelewel czy nieprzyjaciel chłopów generał Chłopicki.
Wymień podstawowe cechy poematu dygresyjnego. Zacznij: Poemat dygresyjny to gatunek poezji epickiej, którego twórcą był George Byron. Te utwory stały się wzorem dla twórców z innych krajów. Rozwiń: Poemat dygresyjny cechuje luźna, fragmentaryczna budowa. Narrator przedstawia tajniki warsztatu poetyckiego i nie ukrywa fikcyjnego charakteru akcji, która często jest tylko pretekstem do snucia refleksji na tematy społeczno–polityczne, kulturalne, filozoficzne i osobistych rozrachunków. W Beniowskim Słowacki pisze o roli i znaczeniu języka, konflikcie z Mickiewiczem, charakteryzuje środowisko emigrantów, mniej
Księgi narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego Adama Mickiewicza – ich znaczenie w życiu polskich emigrantów. Zacznij: To dzieło, wydane w formie przypominającej modlitewnik, było adresowane do emigrantów, którzy po klęsce powstania listopadowego wyjechali do Francji. Miało im przynieść otuchę i nadzieję. Rozwiń: Księgi…były ułożone w formie wersetów prozy biblijnej i przedstawiały dzieje Polski interpretowane w duchu mesjanizmu narodowego – otuchę miała więc przynieść nadzieja na zmartwychwstanie. W pierwszej księdze Polska ukazywana jest jako naród wybrany przez
Scharakteryzuj walkę klasyków z romantykami. Zacznij: Polemiki i spory między obozami klasyków i romantyków przypadają na lata 20. XIX w. Zaatakowali broniący swoich praw i miejsca w literaturze klasycy (Jan Śniadecki, Kajetan Koźmian). Po stronie romantyków stanął Maurycy Mochnacki. Rozwiń: W 1818 r. Kazimierz Brodziński opublikował rozprawę O klasyczności i romantyczności, w której chwalił zainteresowanie romantyków dawnymi dziejami narodu, ale sprzeciwiał się poetyce grozy i fantastyce. Ta nieśmiała, częściowa akceptacja wywołała bardzo ostrą reakcję Jana Śniadeckiego, który
Jakie nawiązania do dramatu szekspirowskiego znajdziesz w Balladynie Juliusza Słowackiego? Zacznij: Balladyna to dramat napisany w 1834 r. w Genewie, a wydany w 1939 r. w Paryżu. Miała być jednym z ogniw sześcioczęściowego cyklu o legendarnych dziejach Polski, jednak projekt nie został ukończony. Rozwiń: Twórczość Szekspira inspirowała wielu romantyków – widoczne to jest np. w konstrukcji fabuły Balladyny, gdzie wzorem Szekspira obejmuje Słowacki rozległy czas wydarzeń i wiele wątków. W dramacie Słowackiego można dostrzec liczne wątki rodem ze Snu nocy letniej: mieszanie
Wymień kilku epigonów romantyzmu. Zacznij: Umowna data końca romantyzmu (1863) nie oznaczała wcale definitywnego zerwania z poetyką właściwą tej epoce. Była ona nadal żywa zwłaszcza w poezji. Po powstaniu styczniowym nadal tworzyli Seweryn Goszczyński i Józef Bogdan Zaleski. Rozwiń: W pełni sił twórczych pozostawali poeci debiutujący po 1840 r. – Cyprian Kamil Norwid (zupełnie odrębna osobowość artystyczna) i Kornel Ujejski. Epigonem romantyzmu był w pewnym sensie także pozytywistyczny poeta Adam Asnyk – w wierszach miłosnych i filozoficznych wykorzystywał
