MATURA
Ukaż elementy struktury mitycznej w Chłopach Władysława Reymonta. Zacznij: Władysław Reymont podczas pracy nad Chłopami dokonał naukowego wręcz odkrycia, jakiego mogło mu zazdrościć wielu etnografów. Doszedł mianowicie do wniosku, że życie i światopogląd współczesnego mu chłopa jest bardzo bliski przedstawicielom kultur prymitywnych, regulowanych świadomością mitologiczną. Rozwiń: Życie mieszkańców Lipiec regulowane jest przez czas cykliczny – pory roku i odpowiadające im zdarzenia. To zresztą odzwierciedla się w samej czterotomowej strukturze powieści. Losy jednostek we
Omów koncepcje artysty w wybranych manifestach i utworach poetyckich (polskich i obcych) modernizmu. Zacznij: Formułowanie nowych idei sztuki i artysty było (zaraz po piciu absyntu) ulubionym zajęciem modernistów. Schyłek wieku to epoka, w której takich koncepcji powstało naprawdę niemało. Rozwiń: Przedstaw kilka koncepcji artysty, wskaż utwory, w których są one zawarte: Artysta nadczłowiek – „pan panów”. To, rzecz jasna, treść Confiteora Stanisława Przybyszewskiego. Artysta jest zdaniem pisarza jednostką wyjątkową, posiadającą rozległe uprawnienia moralne
Wyjaśnij teorię Czystej Formy Stanisława Ignacego Witkiewicza. Zacznij: Teoria Czystej Formy wiąże się z przekonaniami filozoficznymi Witkacego – że sztuka to jedyny (oprócz filozofii) we współczesnym świecie obszar metafizycznych przeżyć. Kiedyś rolę tę mogła pełnić np. czarna magia, której praktykowania zaprzestano. Czysta forma to koncepcja sztuki przecząca zasadom realizmu, naturalizmu oraz prawdopodobieństwa życiowego i psychologicznego. Rozwiń: Istota dzieła artystycznego według Witkacego zawiera się w jego formie – kombinacji słów, gestów itd. tworzących „jedność
Scharakteryzuj środowisko „bruLionu”. Zacznij: BruLion to czasopismo wydawane od 1986 r. półoficjalnie. Rozkwit pisma i szczytowe osiągnięcia skupionych wokół niego poetów to początek lat 90. XX w. Poruszano tematykę społeczno-polityczną, pisano o kulturze alternatywnej, uprawiano szeroko rozumianą publicystykę. Od 1993 r. pismo zaczęło być wydawane w Warszawie (wcześniej związane było z Krakowem). Rozwiń: Wyróżniamy 3 fazy rozwoju. W pierwszej skupiano się głównie na literaturze; wtedy z pismem byli związani Wiktor Woroszylski, Jan Józef Szczepański i Jarosław Marek Rymkiewicz. W drugiej
Jaka była rola paryskiej Kultury w życiu Polaków? Zacznij: Paryska Kultura przez lata była pismem, które przemycane przez granicę traktowane było jak cenna relikwia, zaspokajało głód dobrej, nowoczesnej literatury i kształtowało światopogląd Polaków. Kultura była uważana za jedno z ważniejszych w życiu kulturalnym kraju pism. Rozwiń: Ten miesięcznik (a początkowo kwartalnik) wydawany był na początku w Rzymie (od lipca 1947 r.), zaś od 1955 r. miał siedzibę w Maisons-Lafitte koło Paryża. Jego redaktorem naczelnym aż do śmierci
Podaj przykłady współczesnych antyutopii. Zacznij: Antyutopia to utwór odsłaniający klęskę ideową twórców utopii i „życiową” jej mieszkańców. Rzekomo perfekcyjnie działający system zostaje ukazany jako rodzaj świetnie zorganizowanej tyranii, której celem jest zniewolenie człowieka i zrobienie mu wody z mózgu. Jedną z pierwszych antyutopii było dzieło Eugeniusza Zamiatina My (1920). Antyutopie najczęściej odczytywane są jako powieści polityczne. Rozwiń: Najbardziej znane antyutopie to Nowy wspaniały świat Aldousa Huxleya i Rok 1984 George’a Orwella. W pierwszej z nich społeczeństwo
Jak ukazana jest totalitarna Moskwa w Mistrzu i Małgorzacie Michaiła Bułhakowa? Zacznij: Powieść powstawała w latach 1928-1939, zaś została wydana już po śmierci autora, w połowie lat 60. Akcja powieści toczy się we współczesnej pisarzowi Moskwie (lata 30.), choć nie tylko tam. Powieść łączy bowiem trzy wątki: realistyczny, fantastyczny i historyczny. Rozwiń: Moskwa ukazana zostaje jako miasto paradoksów i absurdów, bardzo nieprzyjazne artystom. Kultura „dekadenckiego” Zachodu jest oficjalnie potępiona przez władzę, ale mieszkańcy tęsknią
Wymień podstawowe cechy dzieł postmodernistycznych. Zacznij: Przyjmuje się, że modernizm jest reprezentowany przez pisarzy tworzących w pierwszej połowie XX w., takich jak Franz Kafka, James Joyce, Thomas S. Eliot, William Faulkner. W latach 60. pojawiają się postmoderniści, np. John Barth. Za prekursorów postmodernizmu uważani są Władimir Nabokow i Samuel Beckett. Rozwiń: Twórcy postmodernistyczni odwołują się często do parodii, pastiszu, stylizacji. Uprawiają wyrafinowane gry literackie z czytelnikiem – im większe oczytanie odbiorcy dzieła literackiego, tym
Zacznij: Powieść została wydana w 1979 r. i jest swego rodzaju podsumowaniem przeżyć autora – jako literata i jako człowieka – w państwie totalitarnym. Czas akcji jest niejasny; pojawiają się różne daty – 1979, 1980, 1999. Mieszkańcy Warszawy nie mają dostępu do kalendarza – dostęp do niego ma tylko władza i Urząd Bezpieczeństwa. Rozwiń: Warszawa to brudne, zaniedbane, szare i nijakie miasto. Tylko podczas oficjalnych uroczystości nadawany jest mu kolor – to biało-czerwone flagi. Nad miastem góruje
Zacznij: Parabola jest gatunkiem literatury moralistyczno-dydaktycznej, w której przedstawione wydarzenia są ważne nie przez swe cechy jednostkowe, lecz jako przykład uniwersalnych prawideł rządzących światem i ludźmi, postaw, zachowań. Obok warstwy dosłownej istnieje warstwa ukryta, czekająca na rozszyfrowanie. Rozwiń: Dżuma może być alegorią zła – symbolizować wojnę i system totalitarny czy szerzej każdą formę przemocy. Zło czeka w ukryciu, by w sprzyjającym momencie zaatakować. Jest stale obecne i stanowi zagrożenie, z
Na czym polega wyzwanie rzucone tradycyjnemu dramatowi w „Kartotece” Tadeusza Różewicza? Zacznij: Kartoteka to uporządkowany zbiór kart ewidencyjnych czy informacyjnych na luźnych kartkach ułożonych według danego systemu umieszczonych w pudle czy szufladzie. Dramat Różewicza to niepowiązane ze sobą sceny z życia bohatera, ułożone niechronologicznie. Można by je poprzestawiać bez większej szkody dla wymowy i treści sztuki. Rozwiń: Zdarzenia nie są powiązane związkiem przyczynowo-skutkowym (jak w tradycyjnym dramacie). Luźna konstrukcja podkreśla wewnętrzny rozkład osobowości bohatera.
Scharakteryzuj pokolenie Współczesności. Zacznij: „Współczesność” to tytuł pisma, wokół którego skupiła się grupa poetów – „zwiastunów” odwilży. To pismo było jedynym właściwie elementem scalającym grupę. Poeci, tacy jak Jerzy Harasymowicz, Miron Białoszewski, Stanisław Grochowiak czy Zbigniew Herbert, ów indywidualizm i odrębne drogi artystyczne podkreślali. Podobnie jak w wypadku Skamandrytów, nie było raczej mowy o wspólnym programie. Rozwiń: W 51. numerze Życia Literackiego z 1955 r. miała miejsce „prapremiera 5 poetów”, wprowadzonych przez wielkich, uznanych twórców
Przedstaw Przedwiośnie Stefana Żeromskiego jako powieść otwartych pytań. Zacznij: Powieść powstała w momencie, kiedy jeszcze formowało się państwo polskie. Wynika z obserwacji sytuacji społecznej i politycznej Polski. Rozwiń: Pytania zadawane w powieści dotyczą kwestii wyboru drogi życiowej przez Cezarego Barykę, głównego bohatera. Choć w ostatniej scenie dołącza do maszerujących na Belweder, nie oznacza to, że dokonał już wyboru drogi życiowej. Pytania dotyczą także polityki wewnętrznej i zewnętrznej, która zostanie wybrana przez władze kraju. Przełomową sytuację –
Zacznij: Awangarda Krakowska (zwana pierwszą) to konkurencyjna wobec Skamandra grupa poetycka. Główną postacią i założycielem czasopisma Zwrotnica, wokół którego skupili się poeci tego kręgu, był Tadeusz Peiper, autor manifestów Nowe usta i Tędy. Warto wymienić także Juliana Przybosia, Jana Brzękowskiego i Adama Ważyka. Główne cechy to zasada ekonomii języka, traktowanie wiersza jako całość (rezygnacja z podziału na strofy), nowe tematy w poezji (3 M – miasto–masa–maszyna). Rozwiń: Druga Awangarda dzieli
Scharakteryzuj międzywojenną poezję ekspresjonistyczną. Zacznij: Właściwości typowe dla ekspresjonizmu odnajdujemy już w twórczości artystów młodopolskich: Jana Kasprowicza, Stanisława Przybyszewskiego, Wacława Berenta czy Tadeusza Micińskiego. Żaden z nich nie korzystał jednak z tego terminu. Rozwiń: Program polskiego ekspresjonizmu został sformułowany na łamach Zdroju, poznańskiego czasopisma ukazującego się w latach 1917-920 i 1922. Początkowo współpracowali z nim twórcy związani z Młodą Polską – dużą rolę odegrał zwłaszcza Stanisław Przybyszewski. Później coraz większe znaczenie uzyskiwali młodzi twórcy, tacy jak Emil
Na czym polega mitologizacja rzeczywistości w prozie Brunona Schulza? Zacznij: Proza Brunona Schulza (który zdążył opublikować tylko dwie książki: Sklepy cynamonowe i Sanatorium pod klepsydrą) to nowa interpretacja, wydawałoby się banalnej, rzeczywistości niewielkiego, wielokulturowego miasta Drohobycza. Rozwiń: Dużą rolę odgrywa czas dzieciństwa – ukazywany jako bardzo ważny etap w życiu człowieka. Ważne są także sny i praca wyobraźni. Czas, tak jak w mitach, ma charakter kolisty. Linearna struktura czasu odgrywa
Przedstaw tendencje do heroizacji i deheroizacji bohatera w literaturze czasów II wojny (Tadeusz Borowski, Hanna Krall i inni). Zacznij: Powstanie warszawskie to ciągle temat niewyczerpany, zjawisko, na które można spojrzeć z różnych punktów widzenia. Podobnie jak na życie podczas II wojny światowej, które ukazują pisarze będący żołnierzami, więźniami lagrów czy w końcu zwykłymi cywilami. Rozwiń: Pamiętnik z powstania warszawskiego Mirona Białoszewskiego wprowadził zupełnie nową tonację mówienia o wojnie i okupacji. Białoszewski nie brał bezpośredniego udziału
Przedstaw podstawowe założenia realizmu magicznego na podstawie wybranej powieści. Zacznij: Powieściami realizmu magicznego nazywa się głównie powieści iberoamerykańskie powstałe w latach 60. i 70. XX w. Rozwiń: W obrębie świata przedstawionego współistnieją realizm i fantastyka (np. dokładny, realistyczny opis narodzin dziecka ze świńskim ogonem w Stu latach samotności Gabriela Garcii Márqueza). Czas często ma charakter kolisty – jak w mitach, zaś równolegle z czasem mitycznym rozwija się chronologia zdarzeń. Mitologizacja czasu i przestrzeni ułatwia uniwersalizację przedstawionych problemów
97. Wyjaśnij pojęcie teatru absurdu i podaj jego przykłady. Zacznij: Najczęstsza odmiana teatru absurdu to różne formy dramatu groteskowego. Występujące postacie są jak marionetki – miotają się w sytuacjach bez celu i wyjścia, absurdalnych, a jednak naznaczonych tragizmem. Rozwiń: Świat ukazywany jest pozornie realistycznie, ale tak naprawdę nie mógłby zaistnieć. W teatrze absurdu sporo jest elementów zaskoczenia, bo łączy on komizm z tragizmem, surrealizm, oniryczną wyobraźnię, czarny humor i elementy purnonsensu. Ten teatr jest swego rodzaju
98. Omów moralistykę i przesłanie wybranych utworów Zbigniewa Herberta. Zacznij: Zbigniew Herbert obok Czesława Miłosza to jeden z największych autorytetów poetyckich. Herbert to poeta-moralista, który głosi wiarę w możliwość (i konieczność) zachowania godności w każdej sytuacji, wartości humanistyczne, honor i postępowanie zgodne z własnym sumieniem). Rozwiń: Odkrywa wartości już zapomniane – poszukuje ich w antyku i w tradycji biblijnej. Próbuje ocalić wartości, które zasługują na ocalenie. Ważne są dla niego imponderabilia – niepodważalne, podstawowe wartości, takie jak honor,
