Czym jest pycha?
To przekonanie, że jest się lepszym niż inni, wywyższanie się nad swoje otoczenie, brak obiektywizmu w ocenianiu samego siebie. Pycha to inaczej zarozumiałość, często wiąże się z pogardą i lekceważeniem innych ludzi. Człowiek pyszny jest egoistą, myśli jedynie o zaspokojeniu własnych pragnień. Nie potrafi być samotnikiem, on potrzebuje otoczenia, które będzie się nim zachwycać, wymaga publiczności. Człowiek pyszny nie przyjmuje słów krytyki, jakiekolwiek niepowodzenie przeżywa ogromnie, jak największą klęskę. Albo przeciwnie – w ogóle nie przyjmuje go do wiadomości.
Jaka jest różnica między pychą a dumą?
Duma to świadomość własnej wartości, ale nie wywyższanie się ponad innych. Człowiek dumny nie pozwoli, aby go obrażano, będzie bronił swoich poglądów. Ale nie gardzi innymi, liczy się ze zdaniem otoczenia. W byciu dumnym ze swej rodziny, ojczyzny, własnych sukcesów nie ma niczego złego. To naturalne, że cieszymy się, kiedy coś nam się uda.
Co to znaczy być pokornym?
To cierpliwie znosić wszystko, co przynosi los, nie buntować się, nie przeciwstawiać, nie protestować. Nie mieć dużych wymagań, cieszyć się z drobnych rzeczy, nie wywyższać się nad innych. Pokora nie jest łatwa – to postawa optymizmu niezależnie od tego, co przyniesie los. Pokorne życie to rezygnacja z wielkich celów, niedążenie do sukcesu, skupianie się na codzienności, a nie na śmiałych planach.
Jaka jest różnica między pokorą a upokorzeniem?
Pokora to zachowanie dobrowolne, sposób na życie. Upokorzenie to zmuszenie człowieka do pewnych zachowań, upodlenie go, udowodnienie mu, że jest gorszy od innych, wytknięcie mu jego słabych stron. Upokorzenie na ogół następuje, kiedy człowiek znajduje się w sytuacji bez wyjścia, a jego protest, próba obrony czy przeciwstawienia się mogłyby przynieść jeszcze gorszy efekt.
Upokorzony jest:
- Uczeń, którego nauczyciel publicznie ośmiesza, wytykając mu jego słabości, na które nie ma wpływu (na przykład wadę wymowy, kłopoty w rodzinie, ubóstwo).
- Kolega prześladowany przez rówieśników za brak pieniędzy, słabość fizyczną, nieśmiałość.
- Więzień katowany przez strażników czy współwięźniów.
- Człowiek prześladowany z powodu swojego wyznania czy przekonań politycznych.
Dlaczego uważamy, że pycha jest zła, a pokora dobra?
Przywykliśmy tak uważać, ponieważ nasza moralność i kultura wywodzi się w dużej mierze z moralności chrześcijańskiej. Według Pisma Świętego pycha jest jednym z siedmiu grzechów głównych popełnianych przez ludzi. Chrześcijanin powinien być pokorny – cierpliwie znosić swój los, nie wymagać za wiele od życia, dobrowolnie rezygnować z dóbr doczesnych, wybierać ubóstwo i czystość, zarówno duchową, jak i cielesną. Niełatwo sprostać tym wymaganiom, dlatego nad chrześcijanami czuwają ich przewodnicy duchowi, czyli duszpasterze. To oni w czasie nabożeństw głoszą Słowo Boże i nauczają, jak należy żyć zgodnie z zasadami Chrystusa. Pokorny chrześcijanin z godnością znosi wszystkie wyroki boskie, nie buntuje się, nie wywyższa ponad innych, nie śmie równać się z Bogiem. Dzięki temu zasługuje na zbawienie i życie wieczne. We współczesnym świecie, w pogoni za sukcesem, pieniędzmi, sławą, trudno dostrzec realizację tej chrześcijańskiej pokory. Na pierwszych stronach gazet opisywane są osoby, którym zdecydowanie bliższa jest postawa pychy niż pokory. Pokorni rzadko są bohaterami światowych historii. Być bogatym, sławnym, pięknym, odważnym w głoszeniu swoich, niejednokrotnie kontrowersyjnych, poglądów to jest styl człowieka sukcesu. I takim ludziom dziś zazdrościmy, na nich się wzorujemy. Z roku na rok pycha coraz mniej nam przeszkadza.
Bohaterowie pyszni i dumni
Zwróćmy uwagę! Większość bohaterów, których cechuje pycha czy duma, ponosi klęskę. Zostają ukarani za nadmierne ambicje.
Makbet
Władca z Szekspirowskiego dramatu. Zabójstwo króla Dunkana, ponieważ chciał zasiąść na tronie. Uległ namowom bezwzględnej żony i dążył do władzy za wszelką cenę. Jedna zbrodnia pociągnęła za sobą następne. Makbet zdobył władzę, i aby jej nie stracić, zamordował przyjaciela Banka, prześladował wszystkich, którzy w jakikolwiek sposób budzili jego podejrzenia. Makbet, dawny rycerz bez skazy, starał się przedstawić swoje zbrodnie jako czyny godne uznania. W finale dramatu poniósł klęskę, niepohamowaną żądzę władzy przypłacił życiem.
Hamlet
To postać trudna do jednoznacznego scharakteryzowania. Był z pewnością dumny, przekonany o swojej wyjątkowości, ale jednocześnie brakowało mu wytrwałości, był rozchwiany, słaby psychicznie. Chciał wyjaśnić zagadkę śmierci ojca, ukarać zbrodniarzy. Jednak gdy zorientował się, że dążąc do ujawnienia prawdy, musiałby wystąpić przeciwko członkom własnej rodziny, nie wiedział, jak postąpić.
Roland
Rycerz, bohater średniowiecznej legendy. Ponad wszystko cenił honor. Wolał zginąć, niż okryć się hańbą. Był zbyt dumny, aby wezwać pomoc. Wraz ze swoimi rycerzami zginął na polu walki.
Balladyna
Główna bohaterka dramatu Juliusza Słowackiego. Okrutna, chorobliwie ambitna prosta dziewczyna, która za wszelką cenę chciała zostać królową. Zabiła siostrę, a później wszystkich tych, którzy stanęli na jej drodze. Zginęła rażona piorunem. Romantyczny odpowiednik Szekspirowskiego Makbeta.
Kreon
(Antygona) – był przekonany o swojej nieomylności, mimo iż rządził w sposób nadzwyczaj surowy, nie licząc się z ludzkimi uczuciami i prawami boskimi. Uparty i dumny, nie chciał zmienić swojego postępowania. Poniósł klęskę – z jego winy umarli wszyscy ci, których kochał.
Narcyz
(mitologia grecka) – symbol pychy i samouwielbienia. Był tak zachwycony swoim wyglądem, że za karę został zamieniony w kwiat.
Niobe
(mitologia grecka) – żona Amfiona, króla Teb. Była tak dumna z dzieci (7 synów i 7 córek), że uważała się za bardziej godną od Latony, matki Apollina i Artemidy. Tym wywołała gniew bogini. Bogowie zabili na oczach matki strzałami z łuku wszystkie jej dzieci. Zrozpaczoną Niobe Zeus przemienił w kamień.
Dedal (mitologia grecka)
– był dumny z tego, że udało mu się wyrwać naturze tajemnice latania. I za swoją dumę oraz przeciwstawienie się prawom natury został surowo ukarany – stracił ukochanego syna.
Budowniczowie wieży Babel (Biblia)
– chcieli zbudować tak wysoką wieżę, aby szczyt sięgał nieba. Bóg za karę pomieszał im języki, sprawił, że nie mogli się porozumieć.
Król z Małego Księcia
To przykład pysznego króla w literaturze. Był królem, chociaż nie miał żadnych poddanych. Smutny i samotny, całe dnie spędzał na swojej planecie, wydając rozkazy, których nie miał kto wypełnić.
Pojęcia związane z pychą
Sarmatyzm – jesteśmy lepsi od innych
Sarmatyzmem nazywamy obyczajowość i kulturę szlachty w Polsce od schyłku XVI w. do końca XVIII w. Szlachta uważała, że wywodzi się z legendarnej starożytnej Sarmacji, co daje jej szczególną pozycję i uprawnienia w stosunku do innych klas społecznych, zwłaszcza chłopów. Idealizowała ziemiańsko–patriarchalny styl życia. Z niechęcią odnosiła się do wszelkich nowości i cudzoziemskich wzorów. Lubowała się w przepychu, wystawności, nieumiarkowaniu w jedzeniu, piciu, strojach. Pychę Sarmatów najlepiej charakteryzuje ówczesne powiedzenie „szlachcic na zagrodzie równy wojewodzie”.
Totalitaryzm – system pychy i upokorzonych
System totalitarny wykształcił się w Europie w wieku XX w Niemczech (Adolf Hitler), ZSRR (Józef Stalin) i w Azji (Korea Północna – Kim Ir Sen, Chiny – Mao Tse–tung). Cechował się zniewoleniem, upokorzeniem obywateli państwa i kultem przywódcy. W państwie totalitarnym kontrolowane były wszystkie dziedziny życia obywateli, wprowadzona była cenzura, ostre represje wobec przeciwników politycznych. Funkcjonowanie systemu totalitarnego przedstawił George Orwell w Folwarku zwierzęcym i Roku 1984.
Bohaterowie pokorni
Hiob
Biblijny wzór cnoty i pokory. Został wystawiony na ciężką próbę, stracił rodzinę, bogactwo, zdrowie. Mimo to z pokorą przyjmował wszystkie nieszczęścia. I za swoją pokorę został nagrodzony – Bóg na nowo dał mu wszystko to, co Hiob utracił.
Wyznawcy chrześcijaństwa
Pokora to jedno z ważniejszych założeń chrześcijaństwa. Pierwsi chrześcijanie przedstawieni w Quo vadis z pokorą umierali na arenie w Rzymie. Cierpieli niewinnie, z woli szalonego cezara.
Jurand
(Krzyżacy) – po śmierci żony okrutnie mścił się na Krzyżakach. Słynął z niezwykłej odwagi i waleczności. Kiedy Krzyżacy porwali jego córkę, nie miał wyjścia – musiał się przed nimi upokorzyć. Założył pokutniczy wór i pozwolił, aby z niego szydzono. Wszystko po to, aby ratować córkę. Do końca życia już pozostał pokorny, pogodzony z losem. Przebaczył swemu największemu wrogowi – Zygfrydowi de Löwe.
Bohater opowiadania Stary człowiek przy moście
Wojna całkowicie zmieniła życie starego człowieka. Musiał opuścić ukochane zwierzęta, wyruszyć na tułaczkę. Nie martwił się o siebie, bał się jednak, jak w wojennej zawierusze poradzą sobie jego podopieczni.
Santiago
(Stary człowiek i morze) – był pechowcem. A jednak nie poddawał się, cierpliwie czekał, kiedy uśmiechnie się do niego los.
Santiago
(Alchemik) – aby znaleźć skarb, musiał nauczyć się słuchać głosu natury. W długiej podróży do egipskich piramid uczył się cierpliwości i pokory.
Ksiądz Robak
Po zabójstwie stolnika Jacek Soplica musiał uciekać z kraju. Wstąpił do zakonu bernardynów, został politycznym emisariuszem. Kiedy powrócił na Litwę, nikt go nie poznał – z pysznego, pewnego siebie zabijaki stał się cichym, pokornym mnichem – Księdzem Robakiem.
Józef Skawiński
Polski emigrant, który po klęsce powstania listopadowego musiał opuścić kraj. Przez wiele lat podróżował, szukając spokojnego miejsca. Niestety, nie miał szczęścia. Z pokorą przyjmował surowe wyroki losu.
Gdzie jeszcze możesz szukać oznak pokory?
W wierszach księdza Jana Twardowskiego – ksiądz–poeta uczy, jak cieszyć się otaczającym światem, jak pomagać ludziom, dzielić się radością i z uśmiechem przyjmować najsurowsze nawet wyroki losu.
W pozytywistycznych nowelach – bohaterowie nowel Marii Konopnickiej (Nasza szkapa), Henryka Sienkiewicza (Janko Muzykant, Z pamiętnika poznańskiego nauczyciela), Bolesława Prusa (Antek) z pokorą przyjmują swój los. Ubodzy, niewykształceni, nie oczekiwali wiele od życia.
Człowiek współczesny – pyszny czy pokorny?
- Chce przezwyciężać swoje kompleksy.
- Chce być asertywny, umieć bronić swojego zdania.
- Chce odnieść sukces.
- Chce być lepszy niż jego otoczenie.
- Chce być bogaty.
- Chce zajść dalej niż jego rodzice, dziadkowie.
- Często już jako nastolatek ma ukierunkowane poglądy, zaczyna pracować na przyszły sukces.
- Chce być człowiekiem światowym.
Oczywiście, to nie są cechy charakteryzujące wszystkich ludzi. Wokół nas jest wiele osób nieśmiałych, niepotrafiących skonkretyzować swoich pragnień lub po prostu bojących się wyrazić je. O nich nie możemy powiedzieć, że są pyszni. Wręcz przeciwnie, cechuje ich pokora. Ale wypunktowane wyżej cechy to hasła, wg których starają się wychować Was rodzice, życząc Wam, abyście byli jak najlepsi, abyście odnieśli sukces. Te same hasła głoszone są w mediach, reklamach, show-biznesie. Współczesny świat jest światem ludzi sukcesu. Czyli więcej ma wspólnego z dumą i pychą niż pokorą.
Lekcja pokory dla władców
Zapamiętaj dwa wiersze. Obaj poeci – Jan Kochanowski i Czesław Miłosz, mimo że dzieli ich kilkaset lat – poruszają ten sam temat: władza i odpowiedzialność z niej wynikająca. Przestrzegają sprawujących władzę przed pychą, wywyższaniem się, poczuciem bezkarności.
Jan Kochanowski, Pieśń XIV
Wy, którzy pospolitą rzeczą władacie,
A ludzką sprawiedliwość w ręku trzymacie,
Wy, mówię, którym ludzi paść poruczono
I zwierzchności nad stadem bożym zwierzono:
Miejcie to przed oczyma zawżdy swojemi,
Żeście miejsce zasiedli boże na ziemi,
Z którego macie nie tak swe własne rzeczy
Jako wszytek ludzki mieć rodzaj na pieczy.
(…)
Czesław Miłosz, Który skrzywdziłeś
Który skrzywdziłeś człowieka prostego
Śmiechem nad krzywdą jego wybuchając,
Gromadę błaznów koło siebie mając
Na pomieszanie dobrego i złego
(…)
Nie bądź bezpieczny. Poeta pamięta.
Wypracowanie na egzaminie
Charakterystyka
Trudna pokora, niedobra pycha – przedstaw bohaterów literackich reprezentujących takie postawy życiowe.
W temacie nie zostało określone, ilu bohaterów masz przedstawić. Możesz wybrać dwie skrajnie różne postacie, np. rybaka Santiago – wzór pokory – i pyszną Balladynę. Wówczas będziesz pisać charakterystykę porównawczą. Możesz też scharakteryzować więcej osób. Poszukaj podobnych zachowań, łączących bohaterów spod znaku pychy. Podobnie przedstaw postacie pokorne.
Krótkie formy wypowiedzi
Dedykacja
Swojemu przyjacielowi chcesz podarować tomik wierszy księdza Twardowskiego. Ułóż treść dedykacji, w której nawiążesz do pokory wyrażającej się w wielu wierszach poety.
W dedykacji możesz posłużyć się cytatem z wiersza. Napisz, dlaczego akurat ten tomik wybrałeś. Swojemu przyjacielowi życz pomyślności.
Ogłoszenie
Zredaguj treść humorystycznego ogłoszenia, w którym zawrzesz informację o tym, że chcesz sprzedać nadmiar pychy lub pokory.
Ogłoszenie ma być napisane z humorem, ale nie może w nim zabraknąć niezbędnych elementów: wiadomości o tym, co jest oferowane do sprzedania oraz jak można skontaktować się ze sprzedającym.
Zobacz: