Jakie cele stawiano literaturze w antyku, dlaczego uważamy antyk za źródło norm?
Dla nas antyk – jego kultura literacka – to okres od czasu zapisania pierwszych dzieł po upadek Rzymu. Ogrom czasu, ale też źródło późniejszej europejskiej kultury. Co więcej, przez szereg lat najwyższy autorytet i wyznacznik norm dla twórców literatury. To antyczni poeci i pisarze ustalali założenia, według których należy tworzyć literaturę, wyznaczali jej cele, oceniali artystów. Dlatego antyk stał się źródłem norm – czego najważniejszym dowodem jest Poetyka Arystotelesa – dzieło z założenia normatywne, poświęcone literaturze, jej zadaniom, cechom, jakie powinna spełniać, i podziałowi na gatunki oraz rodzaje literackie.
Przez szereg lat Poetyka była głównym podręcznikiem twórców, a ci, którzy głosili nowatorskie tezy, też się do niej odnosili, niejako z niej wyrastali… Zresztą od czasów Arystotelesa tak wiele nie zmieniono, a pewnych ustaleń – takich jak mimetyczna rola literatury, podział na rodzaje literackie, szacunek dla klasycznej harmonii – nikt nie podważył po dziś dzień. Co więcej, przez stulecia cyklicznie pojawiał się w twórczości ludzi kolejnych epok nawrót do klasycyzmu, co oznacza właśnie ponowne uznanie klasycznych norm, celu naśladowania świata w literaturze (mistrzem tu będzie żywy po dziś dzień realizm), wreszcie uprawianie klasycznych gatunków. Poeci tacy jak Czesław Miłosz, w części wierszy Zbigniew Herbert wierni są klasycyzmowi.
Jakie zadania stawiano literaturze w antyku?
- naśladować naturę (kategoria mimesis)
- wyrażać piękno
- ukazywać harmonię świata
- w przypadku tragedii – wywoływać w widzu katharsis
- dostosowywać styl do tematu (kategoria decorum)
- przynosić sławę artyście
Jak miał pisać twórca?
Musiał dostosowywać styl do tematu. Nie mógł pisać o sprawach wzniosłych i poważnych stylem lekkim czy żartobliwym – do nich potrzebny był patos. Za najwyższy gatunek uznawano tragedię (nie mogły się znaleźć w niej żadne sceny humorystyczne!), a miarą artysty była umiejętność posługiwania się stylem wysokim.
Najważniejsze dzieła normatywne:
- Poetyka Arystotelesa
- List do Pizonów Horacego
Zapamiętaj pojęcia:
- Mimesis – sztuka jest naśladowaniem świata. Pamiętaj – nurt przeciwny, ujmujący sztukę jako wyraz uczuć artysty, też pojawia się w antyku i zwany jest nurtem dionizyjskim, w przeciwieństwie do apollińskiego, w duchu mimesis.
- Katharsis – tragedia prowadzi do duchowego oczyszczenia widza. Następuje ono przez doznanie uczucia litości i trwogi – litość czujemy, patrząc na bohatera, którego dotyka niezawinione nieszczęście, a trwogę na widok postaci dotkniętej nieszczęściem – podobnej do nas samych.
- Decorum – zasada odpowiedniości stylu do tematu.
Zobacz:
Antyk jako źródło inspiracji twórców następnych epok. Omów na wybranych przykładach