Filozoficzne inspiracje poezji Horacego.
Nakreśl na początku w kilku słowach biografię twórcy. Horacy (po łac. Quintus Horatius Flaccus) żył w latach 65-8 p.n.e. i był najsławniejszym poetą lirycznym Rzymu. Mimo że urodził się jako syn wyzwolonego niewolnika, zdobył wykształcenie godne senatora – uczył się w Rzymie i w Atenach. To właśnie jego erudycja zadecydowała, że możemy odczytać w pozostawionych przez niego wierszach głębokie przemyślenia, znajomość filozofii myślicieli greckich – epikurejczyków i stoików.
Inspiracje epikurejskie i stoickie w poezji Horacego
- Założeniem starożytnej filozofii moralnej było poszukiwanie szczęścia. Epikurejczycy uważali, że drogą do szczęścia jest przyjemność. Nie pojmowali jej czysto hedonistycznie jako wyuzdania i użycia. Podstawową przyjemność daje człowiekowi spokój. Żeby go osiągnąć, nie należy gonić za uciechami, ale wybierać takie radości życia, które nie pociągną za sobą cierpień, lecz wręcz złagodzą i ukoją wszelaki ból istnienia. Bo przyjemność i spokój to przede wszystkim bezbolesność.duchu więc epikurejskim wypowie poeta swoją pieśń-modlitwę:
.
O co poeta prosi Apollina,
O co się modli, lejąc ze swej czary
Świeży moszcz winny? […]
Spraw, niech się cieszę tym, co mam. Niech zdrowie
Zawsze mi służy, niech myśl się nie łamie.
Starość, gdy przyjdzie, niech będzie łagodna
I pełna pieśni.
(„Quid dedicatum poscit Apollinem”)Cytowany utwór jest tylko połowicznie epikurejski. Poeta zwraca się w modlitwie do Apollina. Epikurejczycy zaś twierdzili, że bogowie albo nie istnieją, albo nie interesują się ludzkimi sprawami, zbyt zajęci własną szczęśliwością. Zawracanie głowy bóstwu jest więc nieepikurejskie, natomiast sama prośba wykazuje wyraźne nawiązanie do starożytnej filozofii. Podmiot pragnie małego prostego szczęścia, bo rozumie, że wielkie przyjemności (np. ogromne bogactwo) wiodą również do wielkich cierpień (rozpacz z powodu utraty dóbr).
- Podkreślmy inny ważny motyw filozofii epikurejskiej inspirującej twórczość Horacego. Stoicy uważali, iż dobrze jest przewidywać mogące nam się zdarzyć zmartwienia i troski. Jeżeli wyobrazimy sobie całe zło, które może się nam zdarzyć, nie zaskoczy nas ono i nie sprawi tyle bólu. Epikurejczycy wyśmiewali ten pogląd stoików. Twierdzili, że czyniąc tak, będziemy roztrząsać troski, które nigdy nam, być może, się nie zdarzą. W opozycji postawili swoje mądre wezwanie carpe diem (łac. używaj dnia, chwytaj dzień!) – nawoływali, by radować się dniem dzisiejszym i nie zaprzątać sobie głowy jutrem, które przecież w ogóle może nie nadejść.Znamy to wezwanie z horacjańskiej pieśni Tu ne quaesieris:
Nie pytaj, po co wiedzieć, jaki mnie, jaki tobie
Kres od bogów pisany […]
Bądź mądry, wino cedź, powściągaj długie nadzieje
W chwilowej. Nawet teraz, gdy mówimy, czas biegnie
Zawistny. Korzystaj z dnia. Jutro jeszcze dniem nie jest.
Filozofia stoicka i epikurejska tylko pozornie są sprzeczne.
W istocie było między nimi wiele podobieństw. Jedna i druga szkoła szukała szczęścia; epikurejczycy za pomocą bezbolesności i przyjemności, stoicy za pomocą cnoty. Cnotę porównywali stoicy do rozumu. Rozum zaś pojmowali nie jako władzę intelektualną, lecz jako siłę charakteru, umiejętność panowania nad sobą. Ich ideałem był pozbawiony wszelkich uczuć i pożądań mędrzec. Mędrzec stał ponad tłumem i gardził wszystkim, co nie miało punktów wspólnych z rozumem-cnotą.
Posłuchajmy słów Horacego:
Gardzę pospólstwem, gawiedź odpycham.
Panny, młodzieńcy, do Muz kapłana,
Zbliżcie się w ciszy, niech zabrzmi
Pieśń nowa – niesłychana.
O czym będzie zapowiadana „pieśń nowa”? W podobnych do epikurejczyków tonach zaleci podmiot ideę poprzestawania na małym – unikania wielkich bogactw, rozgłosu, sławy. Dlaczego?
Kto poprzestaje na małym, temu
Nie grozi morza pienista fala…
Czym więc różni się tu wezwanie stoickie od epikurejskiego?
Stoik poprzestaje na małym, by nie poddawać się władzy kapryśnego losu, który raz daje, raz odbiera („pienista fala” symbolizuje w wierszu zwodniczą Fortunę). Epikurejczyk miarkuje swoje pożądania, bo wielkie pragnienia mogą mu odebrać spokój i sprawić ból.
Jak widać, wątki epikurejskie są bliskie motywom stoickim, stąd zarówno jedne, jak i drugie mogły inspirować poezję Horacego.
Zobacz:
„Nie wszystek umrę”… Zaprezentuj wizję poety i poezji, jaką przedstawia Horacy w swych utworach.
Dialog poezji i filozofii. Przedstaw i nazwij obecne w Pieśniach Horacego elementy filozoficzne.