Dydaktyzm bajek wpisany jest w istotę gatunku.
W alegorycznym kostiumie – w formie przypowieści o zwierzętach, rzadziej przedmiotach lub roślinach – przekazuje ukryte, ale nietrudne do odczytania prawdy o ludziach i zasadach, którymi rządzi się świat.
Przesłania bajek Krasickiego rzadko bywają optymistyczne (Wół minister), ale w oczach wnikliwego obserwatora rzeczywistość nie przedstawiała się zbyt różowo.
Jakie wady zarzucał współczesnym?
- Motyw prawa powraca w różnych kontekstach. Krasicki pokazuje, że nie dla wszystkich jest ono jednakowe.
- W utworze Dwa psy kundel pyta mopsa, dlaczego on marznie, gdy tamten śpi w ciepłej izbie, i w odpowiedzi słyszy: „ty służysz, ja bawię”.
- Niesprawiedliwości, upokorzeń i biedy doświadczają z reguły ci, którzy najwięcej pracują (Wino i woda, Chleb i szabla) lub mają odwagę mówić prawdę.
- W bajce Malarze jednakowo utalentowani Piotr i Jan żyją w różnych warunkach, bo „Piotr malował podobne, Jan piękniejsze twarze”.
- Oprócz wielkich problemów Krasickiego interesuje także obyczajowość.
- W zawoalowany sposób ukazuje przywary swojego środowiska: pychę i nadmierną pewność siebie, które często prowadzą do zguby, oraz godną politowania, żałosną służalczość (Chart i kotka).
- W niektórych bajkach Krasicki łamie antyczną zasadę i jako bohaterów wprowadza do nich ludzi. Zawsze są to postacie charakterystyczne. Ważne nie ze względu na cechy indywidualne, lecz symbolizujące pewien typ człowieka. W ten sposób powstają „portrety zbiorowe”:
- fałszywej pobożności (bajka Dewotka, której rozmodlona bohaterka łaja niesprawiedliwie swoją służącą, kończy konkluzja: „Uchowaj, Panie Boże, takiej pobożności!”),
- powierzchownych wyznawców systemów filozoficznych (w bajce Filozof pozorny materialista, chorując, porzuca swoją naukę: „Nie tylko w Pana Boga – i w upiry wierzył”),
- a także… głupców, którym mądrzejsi nie powinni powierzać odpowiedzialnych zadań!
I ten winien, co kijem bezpieczeństwo mierzył,
I ten, co bezpieczeństwo głupiemu powierzył
czytamy w bajce Kulawy i ślepy.
- W bajkach Krasickiego zawarta jest nie tylko krytyka, lecz również gorzka refleksja nad słabą naturą człowieka, niedoskonałością świata oraz toczącą się ciągle między ludźmi walką i grą pozorów. Dzięki takiemu spojrzeniu żartobliwe na pierwszy rzut oka utwory znalazły się wśród dzieł ponadczasowych i uniwersalnych – można je odnieść do ludzi z różnych epok i środowisk.
Zobacz:
Czym jest bajka jako gatunek? Omów kompozycję bajek Ignacego Krasickiego.