Klasycyzm to jednak nie tylko kontynuacje. Powstał w tym nurcie jeden z najbardziej charakterystycznych i oryginalnych gatunków literackich oświecenia: powiastka filozoficzna.
- Powiastka filozoficzna jako odrębny gatunek literacki powstała we Francji w osiemnastym wieku i z powodzeniem była uprawiana przez najświetniejszych pisarzy francuskiego oświecenia, szczególnie przez Diderota i Woltera.
- Mimo że pisana jest prozą i dużo obszerniejsza – może kojarzyć się z bajką. Każdy z tych gatunków to swoista przypowieść, w której zdarzenia – w powiastce najczęściej sensacyjne lub fantastyczne – i bohaterowie nie są ważni ze względu na samych siebie, lecz wskazują na głębsze, ukryte przesłanie filozoficzno-moralne.
- Jest to utwór, w którym świat przedstawiony ma na celu ilustrację określonej tezy filozoficznej, światopoglądowej czy moralnej, sama zaś fabuła ma charakter jedynie pretekstowy.
- Swą niebywałą popularność w oświeceniu zawdzięcza powiastka środkom, jakimi się posługuje, to jest fantastycznym baśniowym, często sensacyjnym motywom fabularnym, które są swego rodzaju kamuflażem literackim, maską służącą krytyce nie aż tak bezpośredniej i szyderczej, a tym samym pozwalającą uchronić pisarza przed ewentualnymi, przykrymi następstwami.
- Powiastki mogą bronić poglądu filozoficznego lub go ośmieszać, mogą krytykować stosunki społeczne. Dlaczego nie robią tego wprost? Otóż jest to gatunek swoich czasów. Początek XVIII wieku to we Francji okres monarchii absolutnej, a ta nie dopuszczała do głosu żadnej krytyki. Powiastka zatem to rodzaj artystycznej ucieczki. Kostiumu, pozwalającego na wyrażenie treści, których nie można było wyrazić inaczej.
- Twórcą gatunku jest Wolter. Napisał wiele powiastek filozoficznych ale najbardziej znaną jest Kandyd, czyli Optymizm.
- Żywot powiastki filozoficznej był krótki. Jej kariera skończyła się wraz z oświeceniem. Próżno by szukać tego gatunku w literaturze romantycznej. Nie przyniosła go też żadna z kolejnych epok. Pojawiła się w XX wieku. Powiastką filozoficzną jest Mały Książę Antoine’a Saint-Exupéry’ego. Z typowego dla tego gatunku sposobu widzenia rzeczywistości – zgodnie z którym ważny jest nie zewnętrzny kształt zdarzeń, lecz ich sens uniwersalny – wyrasta cały bogaty nurt powieści paraboli, do którego należą Dżuma Camusa czy Proces i Zamek Kafki.
Zobacz:
Co wiesz na temat Woltera? Wymień jego najsłynniejsze dzieła
Kandyd Woltera jako przykład powiastki filozoficznej i Kandyd jako typ bohatera.
Doświadczenia Kandyda jako sposób dyskusji o poglądach filozoficznych.