Akcja powieści rozgrywa się w ciągu trzech miesięcy, od grudnia 1819 do lutego 1820 roku, w Paryżu, głównie w skromnym pensjonacie pani Vauquer i w salonach bogatych arystokratek.
Dwaj najważniejsi bohaterowie Ojca Goriot to:
Bohater tytułowy – czyli ojciec Goriot
Jan Joachim Goriot dorobił się majątku, wykorzystując wahania cen i brak towaru na rynku, a tym samym wzbogacił się kosztem innych. Mniej szczęśliwie toczyło się życie rodzinne bohatera – po siedmiu latach małżeństwa umarła jego ukochana żona, pozostawiając dwie córeczki. Goriot wręcz ubóstwiał dziewczynki – rozpieszczał je, spełniał wszystkie ich zachcianki i w istocie – demoralizował. Wydał je bogato za mąż (Anastazję za arystokratę, Delfinę za bankiera) i przez dwa lata mieszkał raz u jednej, raz u drugiej. To ze względu na córki, które krępował fakt, że ich ojciec jest wytwórcą makaronu, Goriot w pełni sił wycofał się z interesów. Z czasem, wobec nieprzychylności zięciów, poszukał sobie miejsca w pensjonacie. Zmieniał pokoje na coraz tańsze i uboższe. Córki interesowały się starym ojcem tylko wtedy, kiedy miały potrzeby finansowe. By zaspokoić ich zachcianki, starzec gotów był zrezygnować z każdej rzeczy, zastawić własną rentę. W końcowych scenach powieści Goriot umiera, odtrącony i opuszczony przez córki, którym oddał wszystko. Opiekują się nim dwaj biedni studenci – Rastignac i Bianchon.
Eugeniusz de Rastignac
– uważany często za najważniejszego bohatera powieści – jego losy rozgrywają się na oczach czytelnika, podczas gdy najważniejsze wydarzenia swojego życia ojciec Goriot czy Vautrin mają już za sobą.
- Eugeniusz de Rastignac, syn zubożałej rodziny szlacheckiej z południowej Francji przybył do Paryża na studia w roku 1818 i zamieszkał w pensjonacie pani Vauquer. Rodzina zapewniła mu skromną sumę na utrzymanie, pragnąc wykształcić najstarszego syna i otworzyć mu drogę do kariery.
- Wykorzystując swój najcenniejszy atut: dobre urodzenie, Rastignac składa wizytę swojej dalekiej kuzynce, wicehrabinie de Beauséant, zajmującej jedno z pierwszych miejsc w hierarchii towarzyskiej. Łaskawie przyjęty przez kuzynkę, Rastignac od razu zdobywa jej względy. Wicehrabina „wyszukuje” mu w Paryżu protektorkę: kobietę młodą, wytworną, bogatą i… akurat porzuconą przez kochanka.
- Eugeniusz idzie za radą wicehrabiny i w ten sposób rozpoczyna się jego romans z baronową Delfiną de Nucingen (z domu Goriot). Eugeniusz zna największe pragnienie swojej „ukochanej” – żona bankiera i córka handlarza mąki zazdrości swojej siostrze (Anastazji, która wyszła za mąż za arystokratę) bywania w arystokratycznych salonach. Delfina liczy na to, że Eugeniusz, ubogi lecz dobrze urodzony, krewny największych znakomitości ówczesnego świata, wyświadczy jej tę przysługę i wprowadzi do salonu wicehrabiny de Beauséant. W zamian oferuje swojemu kochankowi, który mieszka w tanim, zaniedbanym pensjonacie, ładnie umeblowane, wytworne mieszkanko.
- Resztki złudzeń młodzieńca rozwiewają się w ostatnich scenach powieści. Żadna z sióstr (czyli ani Anastazja, ani Delfina) nie przybyła do ojca w godzinie jego śmierci. Wolały bawić się na balu. Nie pojawiły się również na jego pogrzebie, który Eugeniusz (szczerze współczujący starcowi i opiekujący się nim do ostatnich chwil) wraz z kolegą, studentem medycyny Bianchonem, opłacił resztką swoich oszczędności. Stojąc nad grobem Goriota, spoglądając na Paryż o zachodzie słońca Eugeniusz de Rastignac rzuca miastu dumne wyzwanie: „Teraz się spróbujemy”. Jest to ostatnia scena powieści.
- Dalsza historia Rastignaca rozgrywa się już poza powieścią, w dalszych częściach olbrzymiego dzieła Honoriusza Balzaka – Komedii ludzkiej. W tej powieści Rastignac przebył okres przygotowania do zawrotnej kariery. Później zdobędzie wysokie stanowiska i godności, majątek i wspaniałą pozycję w społeczeństwie. Zuchwały „pojedynek” z Paryżem zakończy się zwycięstwem Eugeniusza de Rastignac.
Zobacz:
Obraz społeczeństwa francuskiego w Ojcu Goriot Honoriusza Balzaka