Czesław Miłosz
Piosenka o końcu świata
W dzień końca świata
Pszczoła krąży nad kwiatem nasturcji,
Rybak naprawia błyszczącą sieć.
Skaczą w morze wesołe delfiny,
Młode wróble czepiają się rynny
I wąż ma złotą skórę, jak powinien mieć.
W dzień końca świata
Kobiety idą polem pod parasolkami,
Pijak zasypia na brzegu trawnika,
Nawołują na ulicy sprzedawcy warzywa
I łódka z żółtym żaglem do wyspy podpływa,
Dźwięk skrzypiec w powietrzu trwa
I noc gwiaździstą odmyka.
A którzy czekali błyskawic i gromów,
Są zawiedzeni.
A którzy czekali znaków i archanielskich trąb,
Nie wierzą, że staje się już.
Dopóki słońce i księżyc są w górze,
Dopóki trzmiel nawiedza różę,
Dopóki dzieci różowe się rodzą,
Nikt nie wierzy, że staje się już.
Tylko siwy staruszek, który byłby prorokiem,
Ale nie jest prorokiem, bo ma inne zajęcie,
Powiada przewiązując pomidory:
Innego końca świata nie będzie,
Innego końca świata nie będzie.
Na co wskazuje tytuł?
Ujawnia podstawową sprzeczność, będącą cechą całego tego utworu.
- Pierwsza część tytułu – Piosenka… – sugeruje treści łatwe, lekkie i przyjemne. Piosenka to przecież drobny, lekki utwór, rytmiczny, przeznaczony do śpiewania, traktujący zwykle o miłości, przyjemnościach, przyrodzie, pogodzie…
- Druga część tytułu: …o końcu świata sugeruje treści poważne, wręcz dramatyczne. Wydaje się, że dla tego tematu bardziej odpowiedni byłby jakiś traktat czy hymn, jakaś pieśń. Nie piosenka.
Już w tytule błaha treść zderza się z poważną – i ten kontrast występuje także w dalszej części utworu.
Jak określiłbyś temat wiersza?
To koniec świata, zdarzający się już, teraz, dziś…
Jakie obrazy poetyckie znajdujesz w utworze?
- Pszczoła nad kwiatem nasturcji
- Rybak naprawiający sieć
- Delfiny skaczące w morzu
- Wąż o złotej skórze
- Kobiety idące pod parasolkami
- Nawołujący się sprzedawcy warzyw
- Łódka z żółtym żaglem
- Staruszek przewiązujący pomidory.
Jakie czynności, zjawiska opisano w dwóch pierwszych zwrotkach wiersza?
Zwykłe, codzienne, prozaiczne, na przykład pszczoła krąży nad kwiatem, delfin skacze w morzu, wróble harcują, kobiety chodzą z parasolkami, pijak zasypia na brzegu trawnika, na ulicy nawołują się sprzedawcy, a łódka pływa po wodzie.
Jak można podzielić tematycznie strofy tego utworu?
- Pierwsza i druga strofa dotyczą normalności, zwyczajności, codzienności. Pierwsza – normalnego, codziennego zachowania zwierząt, druga – ludzi.
- W trzeciej zwrotce następuje odwołanie do stylistyki biblijnej i samopoczucia ludzi, którzy spodziewali się innego końca świata.
- Czwarta strofa skupia się na postaci staruszka – ogrodnika, podwiązującego pomidory, który zastępuje… proroka.
Do jakiego ważnego tekstu kultury znajdziemy odniesienia w trzeciej strofie? Co to za odniesienia?
Do Biblii. Są wśród nich obrazy dobrze znane z takich ksiąg biblijnych, jak na przykład Apokalipsa św. Jana. Te obrazy to błyskawice, gromy, znaki i trąby archanielskie.
Które strofy są bardziej opisowe, które refleksyjne?
Dwie pierwsze wyłącznie opisowe, dwie ostatnie bardziej refleksyjne.
Na jakich wrażeniach skupia się wiersz?
Na wrażeniach wzrokowych, w bardzo niewielkim stopniu na słuchowych (dźwięk skrzypiec).
Jak można odnieść wiersz do czasów, w których powstał?
Powstał w latach 30., w epoce dwudziestolecia międzywojennego. Można go potraktować jako przeczucie wielkiego zbliżającego się kataklizmu cywilizacyjnego, jakim będzie wybuch II wojny światowej, przeczucie apokalipsy.
Poetów z grupy Żagary, do której należał Czesław Miłosz, przyszły noblista, nazywano katastrofistami, bo snuli wizje rychłego końca świata, upadku.
Na czym polega technika opisu zastosowana w tym wierszu?
To technika fotograficzna albo technika kamery. Mamy wrażenie, że pokazuje ona szybko różne obrazy łączące się w jedną całość (w dwóch pierwszych strofach). Potem skupia się na jednej postaci – staruszka.
Co możesz powiedzieć o postaci tajemniczego staruszka?
Najbardziej skupia on w sobie sprzeczność obecną w wierszu, sygnalizowaną już w tytule. Jest prawdopodobnie ogrodnikiem, a przynajmniej pracuje w ogródku, zajmuje się bardzo prozaiczną czynnością: podwiązywaniem pomidorów, ale równocześnie – wie coś o końcu świata, byłby prorokiem, ale „ma inne zajęcie”…
Gdzie odnajdujesz w wierszu ironię?
W sformułowaniu: „siwy staruszek, który byłby prorokiem, / Ale nie jest prorokiem, bo ma inne zajęcie”. Bycie prorokiem i zajmowanie się końcem świata to zajęcie poważne i dostojne – czytelnikowi może wydać się śmieszne, że jest mniej ważne niż podwiązywanie pomidorów.
Ironiczne jest także zdanie o osobach oczekujących błyskawic i gromów. To także daje efekt komiczny – bo któż oczekuje kataklizmu? I to jeszcze w odpowiedniej oprawie?!
Jaki jest sens wiersza? Które wersy można by uznać przesłanie?
Wymowa wiersza jest następująca: koniec świata zdarza się niepostrzeżenie, być może już teraz. Może być niezauważalny, bo pozornie w codzienności nie zmienia się nic. Nie jest wcale podobny do dostojnego, poważnego, uroczystego i przerażającego końca świata znanego z Biblii, odbywającego się przy wtórze trąb. Do opisu końca świata nie jest potrzebny patos. Być może lepsze są… ironia, dystans. Nie ma co spodziewać się innego końca świata, czekać na niego. Wydarza się być może już dziś. Nie jest to powiedziane wprost, lecz zasugerowane. Wszystko, co opisane w początkowych strofach, dzieje się „w dzień końca świata” i nikt nie wierzy, że „staje się już”. Poeta nie dopowiada, czy faktycznie już jest ten dzień końca świata, czy zdarzy się wkrótce.
Przesłanie zawiera się w dwu ostatnich wersach:
Innego końca świata nie będzie,
Innego końca świata nie będzie.
Dzięki jakim środkom stylistycznym uzyskuje się wrażenie plastyczności opisu?
Głównie dzięki epitetom: kwiat nasturcji, błyszcząca sieć, wesołe delfiny, młode wróble, złota skóra, żółty żagiel.
Jakie pytanie może zadać Ci nauczyciel?
Na czym polega nowatorstwo tego wiersza Miłosza?
- Na zastosowaniu ironii i potraktowaniu z przymrużeniem oka tematyki końca świata.
- Na potraktowaniu końca świata jako zwyczajnego dnia – jest to nowatorskie zarówno na tle tradycji (biblijnej czy Hymnów Kasprowicza), jak i na tle dokonań poetyckich kolegów Miłosza z grupy Żagary.
Zobacz:
Najważniejsze wiersze współczesne nawiązujące do Biblii – Piosenka o końcu świata
Porównaj wiersze Piosenka o końcu świata Czesława Miłosza oraz U wrót doliny Zbigniewa Herberta
Jak przedstawiony jest koniec świata w wierszu Miłosza Piosenka o końcu świata?