Twórcy polskiego renesansu
Mikołaj Rej z Nagłowic
Ojciec języka polskiego. Pierwszy pisze po polsku. Reprezentuje typ polskiego ziemianina. Przedstawia poglądy filozoficzne – epikurejskie i stoickie pojmowanie czasu, starości, śmierci. A co najważniejsze: oprócz pochwały życia wiejskiego zaprezentował model rodziny (wzorowej), sposób wychowywania dzieci (nie muszą przemęczać się nauką), ujawnił sposób myślenia szlachcica polskiego tamtych lat. Myśl Reja jest koncepcją realisty, mocno stojącego na ziemi, dalekiego od wzorców renesansowego uczonego umysłu. Jest to jednak myśl ważna, będzie echem pobrzmiewać przez stulecia (Mickiewicz, Sienkiewicz i Gombrowicz nie oprą się jej wpływom).
-
Dokonania Reja
- Rej stworzył mit polskiej arkadii ziemiańskiej (zapoczątkował motyw szlacheckiego dworku w literaturze).
- Ukształtował wzór ziemianina i model życia wiejskiego, jaki przystoi szlachcicowi polskiemu.
- Tradycję polską przeciwstawił europejskiej.
- Propagował harmonię, uporządkowanie, rytm pracy zgodnej z naturą – jako sposób na szczęśliwe życie.
- Pochwalał korzystanie z dóbr doczesnych: rozrywek i dostatków, jakie daje natura (epikureizm).
- Ustalił model edukacyjny młodego szlachcica.
- Skrytykował stany: szlachtę i kler, wykazując niesprawiedliwości wobec chłopstwa.
Filozofia życia Reja znajduje uspokajającą odpowiedź na wszelkie życiowe problemy – chorobę można uleczyć, śmierć jest sprawą normalną i składnikiem porządku wszechświata ustalonego przez Boga.
-
Dzieła Reja
- Krótka rozprawa między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem – słynny dialog krytyczny,
- Figliki – krótkie utworki humorystyczne,
- Żywot człowieka poczciwego – wzór życia ziemianina
Jan Kochanowski
Piotr Skarga
Ksiądz – jezuita na dworze Jagiellonów, przez tradycję polską uznany za kapłana – patriotę i proroka nieszczęść ojczyzny. Przeszedł do historii niemal jako prorok – bowiem profetyczną wartość przypisano jego Kazaniom sejmowym. Był niewątpliwie ksiądz Skarga patriotą. Był zwolennikiem silnej władzy królewskiej, występował więc przeciw szlacheckiemu rozpasaniu i wzrastającym przywilejom. Poglądy swoje ujawniał w kazaniach otwierających sejm, pełnych emocji, bogatych w metafory, będących wzorem retoryki. W uniesieniu przemawiał do współziomków, by myśleli o kraju, wyzbyli się słynnych chorób, jak kłótliwość, chciwość, obojętność… Takim malował go Matejko. Takiego Skargę przypomniano, gdy ojczyzna popadła w niewolę, i wtedy głos jego wydał się proroctwem.
-
Dokonania Piotra Skargi
- Nazwał wady społeczeństwa polskiego – określił je jako sześć chorób Rzeczypospolitej.
- Głosił wizję upadku ojczyzny, jeśli Polacy nie zrewidują swoich postaw.
- Wprowadził do literatury alegoryczne ujęcia – np. ojczyzny jako matki oraz ojczyzny jako tonącego okrętu, a społeczeństwa jako pasażerów.
Kazania sejmowe księdza Piotra Skargi
- Gatunek: kazanie
Jest to rodzaj religijnego przemówienia głoszonego przez kapłana podczas mszy, stałych lub okolicznościowych świąt liturgicznych. W przypadku księdza Skargi Kazania… stały się utworami literackimi, lecz spełniają także wszelkie wymogi prawidłowego przemówienia: mają obrazowe, docierające do świadomości odbiorcy przykłady, zawierają liczne apostrofy i taki dobór argumentów, które przekonują słuchacza do głoszonych prawd.
- Czemu „Kazania sejmowe”?
Bo zwyczaj staropolski nakazywał, by obrady sejmu rozpoczynały się od mszy, na której kapłan królewski wygłaszał kazanie, a od 1588 roku nadwornym kaznodzieją był właśnie Piotr Skarga. Przyszło mu więc głosić słowo boże w czasach gorących politycznie, gdy król pragnął wzmocnić władzę królewską, a szlachta pogłębiać wolność szlachecką. Skarga jako stronnik króla występował zatem przeciw samowoli szlacheckiej, prywacie i zrywaniu sejmów.
- Istota przesłania
Jezuita Piotr Skarga pozostawił około 200 kazań. Spośród nich najważniejsze wydają się Kazania sejmowe. To one zawierają najwięcej przestróg i nawoływań o miłość do kraju, o rozsądek, przestróg przed anarchią i rozpadem Rzeczypospolitej!!! To tu Skarga używał obrazowych porównań i całe serce wkładał, by przekonać swoich słuchaczy o potrzebie dbania o ojczyznę jak o własną matkę. Istotą przesłania Skargi jest taka oto diagnoza: na sześć chorób zapadła Rzeczpospolita.
- Kazanie z alegorią
Słynne jest Kazanie wtóre, które te choroby wylicza, a Rzeczpospolitą porównuje do matki rodzonej. W tym samym kazaniu porównuje kraj do tonącego okrętu – a gdy okręt tonie głupi tłomoczki swoje i skrzynie swoje opatruje i na nich leży.- Obraz tonącego okrętu czy chorej matki – ojczyzny stały się narodowymi alegoriami. Przywołają go Ignacy Krasicki, Juliusz Słowacki, Henryk Sienkiewicz.
- W sumie Kazań sejmowych powstało osiem, a w ostatnim pada na Polskę wyrok upadku, który spotka kraj, jeśli się nie opamięta i nie poprawi.
Kazania sejmowe księdza Piotra Skargi. Czym są: kazanie i retoryka?
Sześć chorób Rzeczypospolitej według księdza Skargi:
- obojętność wobec ojczyzny i prywata,
- kłótliwość narodu,
- niereligijność i herezje,
- słaba władza królewska,
- złe prawo,
- grzechy i złość jawna – porzucenie chrześcijańskich wartości, w tym miłości bliźniego.
Zobacz: