Twórcy i dzieła romantyzmu
Niemcy
Tworzy je 38 państw, które wchodzą w skład Związku Niemieckiego. W I połowie XIX w. będą miały miejsce pierwsze ruchy zjednoczeniowe.
Johann Wolfgang Goethe
- Prekursor europejskiego romantyzmu, uznawany jest także za wielkiego twórcę oświecenia – żył w latach 1749-1832.
- Wszechstronnie wykształcony. Nie tylko pisarz, lecz także autorytet – uczony, prawnik, przyrodnik, odkrywca kości międzyszczękowej u człowieka. O swojej, olbrzymiej zresztą, twórczości Goethe napisał: „Wszystkie znane moje utwory są tylko ułomkami wielkiej spowiedzi”. Często też w związku z lekturą jego dzieł szuka się związków z biografią pisarza, zwłaszcza z jego licznymi miłościami.
Największe dzieła:
- Cierpienia młodego Wertera (biblia romantyzmu),
- Faust.
Do najważniejszych zasług twórcy należy:
- wykreowanie charakterystycznego typu bohatera, zwanego werterowskim, który określił postawę i światopogląd wczesnych romantyków. Tą kreacją pisarz przyczynił się do powstania zjawiska w kulturze, polegającego na naśladowaniu postawy Wertera: jego ubierania się, sposobu myślenia;
- wprowadzenie do literatury dyskusji o dwoistości świata – wątki fantastyczne na równi z wątkami realistycznymi (Król Olszyn);
- wprowadzenie pierwiastka faustowskiego – który będzie inspirował późniejszych twórców silniej niż werteryzm;
- faustyzm – motyw maski, szatana, poszukiwania odpowiedzi na najtrudniejsze pytania egzystencjalne – okazał się ponadczasowy;
- propagowanie powieści w listach, inspiracją dla innych twórców były też jego ballady (np. Król Olszyn, Rybak), a także Faust.
Fryderyk Schiller
Drugi, obok Goethego, pisarz najlepiej oddający nastroje niemieckiego Sturm und Drang. Buntownik i pesymista, bohaterowie jego dzieł są często szlachetnymi zbrodniarzami, którzy ponoszą klęskę w zetknięciu ze światem.
- Zbójcy to najbardziej znany utwór Schillera. Tragedia mówi o losach szlachetnego hrabiego Karola Moora. Karol, rzekomo odrzucony przez ojca, staje się rozbójnikiem. To wynik intrygi jego zawistnego brata Franciszka, który chce zdobyć cały majątek i ukochaną Karola – Amalię. Kiedy prawda wyjdzie na jaw, Karol uwolni ojca, a Franciszek popełni samobójstwo. Uczciwy hrabia nie osiągnie jednak szczęścia. Zbójcy przypomną o złożonej im przysiędze. Zrozpaczona Amalia wybierze śmierć z ręki ukochanego, a sam Karol odda się w ręce policji.
- Rękawiczka to z kolei słynna ballada pióra Schillera. Nie wolno tak sprawdzać miłości! Piękna Marta rzuciła swoją rękawiczkę pomiędzy lwy i lamparty, by sprawdzić, czy kochający ją Emrod jest dostatecznie odważny. Był, tyle że później „poszedł i więcej nie wrócił”. Ten utwór to kolejny przejaw romantycznej fascynacji średniowieczem.
Malarstwo romantyczne w Niemczech najlepiej reprezentuje Caspar David Friedrich.
Polska
Kraj pod zaborami – najważniejszą sprawą polską staje się odzyskanie niepodległości. Wyrazem tego będą dwa powstania. Walka o polskość ma także inny wymiar – walki o kulturę, tradycję i język.
- Adam Mickiewicz
- Juliusz Słowacki
- Zygmunt Krasiński
- Cyprian Kamil Norwid
Anglia
Zjednoczone Królestwo Wielkiej Brytanii staje się potęgą gospodarczą po rewolucji przemysłowej, jest też imperium kolonialnym.
George Gordon Byron
Pisarz, którego życie stało się legendą. Po zmarłym krewnym odziedziczył lordowski tytuł, ale nie wybrał spokojnego życia w majątku ziemskim. Dużo podróżował: do Hiszpanii, Włoch, Grecji. Szokowało jego życie osobiste – małżeństwo rozpadło się z hukiem zaledwie po roku, tajemnicą pozostaje jego rzekomy kazirodczy związek z siostrą Augustą Leigh. W końcu pisarz wyjechał na stałe z Anglii, w 1824 przyłączył się do greckich powstańców i w ich obozie umarł.
- Oryginalna twórczość Byrona fascynowała współczesnych. Zawdzięczamy mu typ bohatera bajronicznego, lekturę pt. Giaur, a także co najmniej kilka gatunków literackich, między innymi poemat dygresyjny.
Najważniejsze dzieła:
- Giaur
- Korsarz
- Wędrowki Childe Harolda.
Zawdzięczamy mu:
- typ bohatera bajronicznego (Giaur, Korsarz) – dumnego, odwróconego od świata, tajemniczego – jak sam Byron;
- utworzenie i popularyzację nowych gatunków literackich, między innymi
- poematu dygresyjnego (Wędrówki Childe Harolda),
- powieści poetyckiej (Giaur);
- modę na orientalizm w literaturze romantycznej;
James Macpherson
Furorę zrobiły wydane przez niego Pieśni Osjana – rzekomo oryginalne staroceltyckie utwory znalezione w szkockim klasztorze. Później okazało się, że… Macpherson sam je napisał. Tytułowy Osjan miał być starym, niewidomym królem, opowiadającym o walkach Celtów w obronie wolności. Romantycy znaleźli w utworze Macphersona to, co lubili: powiew wolności, urok historii, duchy, egzotykę (dziwne imiona!), dziką przyrodę.
Walter Scott
Szkocki pisarz, twórca powieści historycznych zwanych od jego nazwiska walterskotowskimi. Wawerley, Narzeczona z Lammermoor, Rob Roy czy Ivanhoe łączą romans z przygodami, podniosłość z komizmem. Pisarz wprowadzał też elementy fantastyczne – zależało mu nie na faktach historycznych, ale oddaniu kolorytu epoki. I szkockich wrzosowisk oczywiście…
Francja
Po epoce Napoleona przegrana wraca na arenę Europy. Znów jest królestwem, choć w 1830 r. przeżywa rewolucję lipcową, po której stanie się marchią parlamentarną.
Wiktor Hugo
- Pisarz romantyczny – co ważne w dobie dominacji poezji i dramatu w Paryżu.
- Znane dzieła to Dzwonnik z Notre Dame oraz wielka powieść Nędznicy.
- Był też Hugo teoretykiem teatru, twórcą ważnych dramatów romantycznych. Budziły one gorące emocje, a starcia zwolenników klasycyzmu i romantyzmu bywały wówczas nie tylko teoretyczne. Premiera dramatu Hernani 25 lutego 1830 zakończyła się prawdziwymi zamieszkami.
Alfred de Musset
W swojej powieści Spowiedź dziecięcia wieku przedstawia nastroje określane później jako choroba wieku. Bohater, Oktaw de T***, ma lat dwadzieścia, na koncie zawód miłosny, a w duszy wiele pesymizmu. Późniejsza miłość do Brygidy niszczy ich oboje – a wszystko przez zazdrość! W tym utworze opisał podobno de Musset swój związek z George Sand.
Rosja
Rządzi car Aleksander I. Ważnym wydarzeniem jest powstanie dekabrystów krwawo stłumione przez carat. Również stłumienie polskiego powstania listopadowego. Rosja jest już potęgą!
Aleksander Puszkin
- Autor Eugeniusza Oniegina, ale też dramatu romantycznego Borys Godunow.
Michał Lermontow
- W utworze Bohater naszych czasów pokazuje rosyjską odmianę choroby wieku.
Poeci dekabryści, głoszący hasła wolnościowe:
- Aleksander Bestużew,
- Konrad Rylejew.
Jakie utwory literatury europejskiej zyskały miano romantycznych manifestów?
W każdej literaturze istnieje utwór traktowany jako manifest przełomu.
- Polska: Adam Mickiewicz Ballady i romanse (1822)
- Anglia:
William Blake Zaślubiny Nieba i Piekła,
William Wordsworth przedmowa do Ballad lirycznych - Francja: Wiktor Hugo przedmowa do dramatu Cromwell
- Niemcy:
August Wilhelm Schlegel O dialogu romantycznym,
Friedrich Schlegel List o powieści
Twórcy romantyzmu w Europie (skrót)
Niemcy
Johann Wolfgang Goethe:
- Faust,
- Cierpienia młodego Wertera,
- Król Olszyn
Friedrich Schiller:
- Zbójcy,
- Maria Stuart,
- Rękawiczka
Filozofowie:
- August Schlegel,
- Friedrich Schlegel,
- Wilhelm Schelling,
- Heinrich Heine.
Anglia
George Byron:
- Giaur,
- Korsarz,
- Wędrówki Childe Harolda
Walter Scott:
- Waverley
James Macpherson:
- Pieśni Osjana,
Horacy Walpole:
- powieści gotyckie
Francja
Victor Hugo:
- Nędznicy
Alfred de Musset:
- Spowiedź dziecięcia wieku
Aleksander Dumas:
- powieści historyczne
Polska
- Adam Mickiewicz
- Juliusz Słowacki
- Zygmunt Krasiński
- Cyprian Kamil Norwid
Rosja
Aleksander Puszkin:
- Eugeniusz Oniegin
Michał Lermontow:
- Bohater naszych czasów
Zobacz:
Zapamiętaj!
Goethemu zawdzięczamy stworzenie charakterystycznego typu bohatera zwanego werterowskim i całego zjawiska w kulturze polegającego na naśladowaniu postawy Wertera: mody, sposobu myślenia.
Zapamiętaj!
Charakterystyczne pojęcia romantyzmu angielskiego: bajronizm i walterskotyzm.
Zwróć uwagę na wiersz!
Na balladę Goethego pt. Król Olszyn. Jest świetnym przykładem romantycznego postrzegania świata. Jak na balladę przystało, utwór posiada akcję: oto przez las pędzi jeździec, trzymając w ramionach umierającego syna. Nie zdąży dowieźć go do celu, ale nie to jest istotne. Ważne jest widzenie świata – zupełnie inne w przypadku ojca i syna.
Ojciec kieruje się rozumem i świadectwem zmysłów: widzi noc, las, mgłę. Dziecko widzi więcej: świat i postać króla Olszyn. Kto ma rację? Otóż według romantyków są to wizje równoprawne, świat tworzą dwie rzeczywistości: naturalna i duchowa. Utwór można odczytać jako dyskusję racjonalisty z romantykiem. U Mickiewicza będzie to „szkiełko i oko” przeciw pojęciu „czucie i wiara”.
Kto napisał Pieśni Osjana?
Sam James Macpherson, chociaż obwieścił światu, że to odnalezione rękopisy z czasów średniowiecza. Społeczność doby romantyzmu chętnie w tę sensację uwierzyła, bowiem uwielbiała powroty w dawną, romańską przeszłość Europy, kulturę i sztukę swoich przodków. Osjan miał żyć w końcu XIII w., jako niewidomy bard celtycki, i miał stworzyć słynne poematy, których tłem były przecudne pejzaże górskie. Poematy zyskały zresztą wielką popularność, bez względu na autorstwo, a wielką mistyfikację literacką, być może, niektórzy nazwaliby dziś po prostu chwytem reklamowym.
Zobacz:
Na podstawie wybranych przez siebie utworów określ tematykę poezji romantyzmu krajowego.
Omów na wybranych przykładach cechy charakterystyczne i tematy poezji europejskiego romantyzmu
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c163-romantzym/tworcy-polskiego-romantyzmu-2