Cierpienia młodego Wertera
To powieść w listach Johanna Wolfganga Goethego, niemieckiego prekursora romantyzmu. Opowiada historię wrażliwego młodzieńca, który wyjeżdża na wieś, by oderwać się od zgnilizny miejskiego życia. Tam poznaje Lottę, narzeczoną Alberta. Jesteśmy świadkami rozwoju burzliwego uczucia. Listy, podarunki, spotkania w pięknych krajobrazach – to rekwizyty i schemat romantycznego romansu. Niestety, nie jest w stanie przezwyciężyć konwenansów. Wybiera samobójstwo z miłości.
Powieść stała się biblią romantyków.
- Wykreowała nowy, romantyczny typ bohatera, a nawet pewien model życia: modę na styl i strój werterowski (werteryzm).
- Rozpropagowała Weltschmerz jako uczucie młodego pokolenia.
- Nakreśliła wzór romantycznej, nieszczęśliwej miłości.
Giaur
Powieść poetycka George’a Byrona przetłumaczona przez Adama Mickiewicza. Tytułowy bohater utworu to innowierca w oczach Turków, cała bowiem mroczna historia rozgrywa się w okupowanej przez nich Grecji. To dzieje miłości Giaura i pięknej niewolnicy, pierwszej spośród żon Turka Hassana – Leili. Zakochani zamierzali uciec, lecz okrutny Hassan ukarał niewierną żonę. Zawiązaną w worku Leilę utopiono w morzu. Zrozpaczony Giaur mści się i zabija Hassana, po czym zamyka się w klasztorze i tu przed śmiercią opowiada swoją historię spowiednikowi.
Giaur to typowa powieść poetycka. Utwór ma kompozycję otwartą i fragmentaryczną. Akcja przedstawiona jest niechronologicznie – czytelnik musi rekonstruować fakty. W powieści panuje atmosfera grozy, tajemniczości. Pełno tu dramatycznych wypadków. Utwór cechuje synkretyzm – elementy epickie mieszają się z lirycznymi. Jest tu także wielu narratorów.
- Warto zwrócić uwagę na orientalizm utworu Byrona: wschodnią scenerię akcji, słownictwo typowe dla kultury orientu, wschodnich bohaterów i ich obyczaje. To wyraz romantycznej fascynacji egzotyką Wschodu.
- Ważny jest także wstęp do Giaura, tłumaczony przez Mickiewicza tak, by poruszył sumienia Polaków. We wstępie tym przypomina Byron dawną świetność wolnej Grecji, zniewolonej w jego czasach przez Turków. Pisze o walce o wolność. Wszystko to przecież doskonale odpowiada ówczesnej sytuacji Polski.
- Wśród romantycznych tematów Giaura wymienić należy właśnie umiłowanie wolności, nieszczęśliwą, tragiczną miłość, bunt i wyobcowanie bohatera oraz problem etyczny – Giaur mści się, popełniając zbrodnię, ale zemsta nie przynosi mu ulgi.
- Tajemniczość akcji wiąże się także z ukształtowaniem głównego bohatera. Jego prawdziwego nazwiska, narodowości ani pełnej biografii (wiele w niej luk) czytelnik nie poznaje do końca.
O czym jest Giaur Byrona, co świadczy o romantyzmie tego utworu?
Faust
Słynne dzieło Goethego, choć nie figuruje w kanonie lektur obowiązkowych, godne jest wspomnienia ze względu na uniwersalny motyw faustowski. Główny bohater, doktor Faust, to średniowieczny alchemik, mądry starzec, który przebadał wiele ksiąg, lecz nie znalazł szukanej wiedzy. Nauka nie wyjaśniła mu istoty życia i śmierci, przemijania, dobra i zła. Zwątpił więc w księgi i zawarł pakt z diabłem. W zamian za swą duszę zyskał znów młodość oraz możliwość podróżowania w czasie i przestrzeni. Nie wolno mu było tylko wypowiedzieć słów: „Chwilo, trwaj!”. Nastąpił wszakże moment, w którym Faust wypowiedział te słowa. Mimo to anioły uratowały go z diabelskich sideł – w nagrodę za trud wiecznego dążenia do prawdy, wysiłek, aktywność.
Motyw faustowski
- To odwieczny motyw dążenia człowieka do nieśmiertelności, do zapanowania nad czasem i poznania niedostępnych ludzkiemu umysłowi tajemnic życia i śmierci – zagadki istnienia.
- To także pragnienie wiecznej młodości i protest przeciwko przemijaniu, choćby za cenę paktu z diabłem.
- To również swoisty motyw maski, bycia kimś innym, magicznego odrzucenia obecnej postaci. Tu: czartowskiego odmłodzenia Fausta.
Romantyczne postawy
- Bajronizm to postawa na wzór Byrona i jego bohaterów. Określa się tak zachowanie człowieka dumnie odwróconego od świata, samotnego, niepospolitego, lecz nierozumianego przez tłumy.
- Werteryzm to postawa na wzór Wertera z powieści słynnego i bardzo modnego wówczas Goethego. Typ werterowski to człowiek pełen emocji, wręcz nadwrażliwy, odczuwający Weltschmerz i nieszczęśliwie zakochany. Ukojenie znajduje blisko natury. Niemniej rozczarowanie światem, jego bezduszność prowadzi go do samobójstwa. Wśród młodzieży romantycznej zapanowała moda na strój werterowski, czyli niebieski frak i żółtą kamizelkę, a nawet na… samobójstwa!
- Weltschmerz to powszechne odczucie młodych, rozgoryczonych twórców. Dosłownie znaczy: ból z powodu świata, a oznacza depresję, smutek wynikające z myśli o niedoskonałości świata, przyjmowanie na siebie i odczuwanie cierpień całej ludzkości, rozgoryczenie, zwątpienie w dotychczasowe wartości.
- Wallenrodyzm to polska odmiana postawy romantycznej, stworzona przez Adama Mickiewicza. Chodzi o bohatera, który, walcząc o słuszną ideę, postępuje nieetycznie, jest spiskowcem, zdrajcą, sabotażystą.
Pojęcia związane z epoką
- Frenezja romantyczna to charakterystyczna dla jednego z nurtów literatury romantycznej skłonność do przesycania świata przedstawionego motywami okropności, zbrodni, szaleństwa, nieokiełznanych namiętności.
- Historyzm to zainteresowanie historią, zwłaszcza średniowieczem, czerpanie z niej tematów i inspiracji.
- Indywidualizm to cecha romantyków: poczucie niezależności, odrębności, jednostkowości i wyobcowania z tłumu.
- Irracjonalizm to wiara w pozarozumowe metody poznawania świata, w możliwość znalezienia prawdy za pośrednictwem uczuć, wiary, wizji, inaczej niż za pomocą nauki – w sposób nieracjonalny.
- Ludowość to zainteresowanie kulturą ludu, jego twórczością, moralnością, obyczajowością – i dostrzeganie w nich inspiracji dla literatury.
- Mesjanizm to pogląd przypisujący jednostkom, na przykład poecie, zbiorowości, a zwłaszcza narodom, na przykład Polsce, szczególne posłannictwo wobec ludzkości i historii, rolę niewinnie cierpiącego za innych Mesjasza, Zbawiciela.
- Mistycyzm to wiara w możliwość kontaktu człowieka z bóstwem za pomocą widzenia, wizji, snu i skłonności do popadania w takie stany. Wiara w to, że każda rzecz ma inny, niewidzialny, niepoznawalny wymiar.
- Orientalizm to to, co wschodnie, charakterystyczne dla ludzi Wschodu, ich kultury, obyczajów itd.
- Profetyzm to dar przewidywania przyszłości, prorokowania, jasnowidzenia przypisywany niektórym jednostkom.
Zobacz: