Marzenia – idealizm
Jak dobrze przyjrzeć się literaturze – przykładów do wykorzystania znajdzie się wiele; warunek jest ten, że warto by je dobrze znać, raczej z własnej lektury, nie z opracowań. Nawet w bardzo konkretnych epokach, nastawionych na jasne określanie celów i realizowanie ich, pojawia się zjawisko marzeń, idealizmu, życia – snu. Jednak generalnie zagadnienia takie raczej nie poddają się chronologii i dlatego ich opracowanie zdecydowanie wymaga podejścia przekrojowego, czyli korzystania z przykładów z różnych epok.
Idealizm – najważniejsze utwory
• Mit o Prometeuszu,
• Lalka i Faraon Bolesława Prusa,
• Siłaczka i Ludzie bezdomni Stefana Żeromskiego,
• Faust Johanna Wolfganga Goethego,
• Hamlet Williama Szekspira,
• Don Kichote z Manczy Miguela Cervantesa,
• Noce i dnie Marii Dąbrowskiej,
• Mały Książę Antoine’a Saint-Exupéry’ego,
• Tango Sławomira Mrożka,
• Ptasiek Williama Whartona.
Obrazy
- Możesz także przywołać dzieło Edwarda Maneta pt Bańki mydlane – ciemnowłosy chłopiec w jasnym ubranku (kontrastującym z bardzo ciemnym, przygnębiającym tłem) puszcza bańki. Bańka mydlana bywa rozumiana jako symbol nietrwałości, ulotności, ułudy – taki bywa los marzeń, które rozpryskują się jak bańka mydlana. Twarz chłopca jest smutna i próżno szukać na niej oznak radości z zabawy. Być może więc obraz miał przedstawiać coś więcej niż popularną rozrywkę dziecięcą.
- W krainę marzeń przenoszą nas także dzieła malarza Henri Rousseau – dżungla, dzikie zwierzęta, fantastyczne kolory – choć wiemy przecież, że jego życie nie było tak urocze, pełne naiwnego wdzięku i kolorowe jak jego obrazy.
Inne dziedziny sztuki
- Film pt. Marzyciele Bernarda Bertolucciego – karkołomne próby realizacji pragnień za wszelką cenę i ryzykowne gry, które podejmują młodzi Francuzi Isabelle i Theo oraz ich amerykański przyjaciel. Upraszczając sprawę, można by Marzycieli zaszufladkować jako film o szalonej młodości i młodzieńczych ideałach, przygodzie i radości życia.
- Marzeń i ich realizacji dotyczy także film W poniedziałek rano – pracownik fabryki marzy o podróżach, odmianie, nadaniu kolorów swojemu życiu. Jego marzenie spełnia się, ale kończy się powrotem do szarej rzeczywistości. Zakończenie można interpretować jako klęskę, ale i jako zwycięstwo bohatera.
Konkretne sformułowania tematu:
- Szaleni i rozważni – dwa sposoby kreowania bohatera w literaturze na przestrzeni dziejów.
To chyba najprostsza z propozycji realizacji tego zagadnienia. Punktem wyjścia powinien chyba być romantyzm i – ewentualnie – konfrontacja założeń romantycznych z oświeceniowymi. Oda do młodości i Romantyczność Mickiewicza ukazują ją najpełniej. Ale obok prezentacji OSOBNO o bohaterach rozważnych (Mikołaj Doświadczyński) i szalonych (Gustaw-Konrad z Dziadów) można pokusić się o ukazanie bohaterów, w których szaleństwo i rozwaga zlały się w jedno – Hamlet, Stanisław Wokulski, Cezary Baryka – zupełnie różni bohaterowie z różnych epok, a przecież właśnie cechujący się i „rozwagą szaleństwa” i „szaleństwem rozwagi”.
- „Trzeba śnić cierpliwie w nadziei, że treść się dopełni” (Zbigniew Herbert). Odwołując się do przykładów z literatury, dokonaj prezentacji i sformułuj sąd o marzycielach, ich walce duchowej i posłannictwie.
Tu mowa o specyficznej odmianie marzycielstwa – o śnie i kreatywnej sile marzeń. Sen – brat śmierci; motyw znany ze starożytności bywa wykorzystywany i w literaturze – np. przez Kochanowskiego. Inny motyw to sen, który zastępuje rzeczywistość – dzięki snowi wykreowana jest nowa rzeczywistość i jej odbiorca może się nawet pogubić w tym, która z tych rzeczywistości jest prawdziwa. Tu przykłady od XVII-wiecznego Życia snem Calderona aż do XX-wiecznego Ślubu Gombrowicza. Ale ponieważ nie są to zagadnienia omawiane w szkole powszechnie, autorzy tematu pozwalają się odwołać do innych przykładów, nakierowanych bardziej na marzycieli.I tu pole do popisu ogromne – za marzyciela uznać można i Kordiana, i Tomasza Judyma, Stanisława Wokulskiego czy doktora Rieux. Wszystko zależy od tego, jak zdefiniujemy pojęcie marzyciela i jak zaprezentujemy temat.
Inne możliwości sformułowania tematu:
1. Idealizm życiowy – pomaga czy przeszkadza w osiąganiu zamierzonych celów?
2. „Tak by nam się serce śmiało
do ogromnych, wielkich rzeczy.
A tu pospolitość skrzeczy…”
Słowa Stanisława Wyspiańskiego wykorzystaj jako inspirację do rozważań na temat tych bohaterów literackich, którzy boleśnie doświadczyli rozdźwięku między marzeniami a rzeczywistością.
3. „Nie ma takiego wielkiego czynu, który by nie powstał z jakiegoś wielkiego marzenia” (Georges Duhamel). O których bohaterach literackich możesz powiedzieć, że mieli odwagę realizować swoje marzenia? Sądy uzasadnij.
Powtórka
1. Marzenia i ideały nadają sens życiu.
- Przywołaj Ptaśka, tytułowego bohatera powieści Williama Whartona, zafascynowanego ptakami i lataniem.
- Nie od rzeczy jest też odwołanie do Janka Muzykanta – miłość do muzyki pozwoliła mu przecież oderwać się od smutnego, biednego dzieciństwa, i Antka – który miałby wielką szansę zostać niezłym rzeźbiarzem.
- Jeżeli nie popadniesz w cukierkowe klimaty, możesz przywołać Anię z Zielonego Wzgórza i Małego Księcia.
- Marzyciele uważani często są za szaleńców – idealny przykład to Don Kichote z Manczy Miguela Cervantesa.
2. Ideały ponad wszystko
- Wielcy idealiści, którzy dla wypełnienia swojej misji poświęcili wszystko, to oczywiście Jezus i Prometeusz – dwaj najwięksi dobroczyńcy ludzkości w świetle naszej kultury. „Mniejszego kalibru” idealiści to Tomasz Judym, Konrad, Kordian, Stasia, czyli Siłaczka – którzy poświęcili życie osobiste dla dobra ludzi.
- Osobne miejsce należy się tu Lalce Bolesława Prusa, zwanej powieścią o trzech pokoleniach idealistów. Reprezentowani są przez Rzeckiego, Wokulskiego i Ochockiego. Wybrana przez nich droga i same ideały były odmienne; można powiedzieć, że idealistów z Lalki łączyła tylko wierność (w przypadku Rzeckiego granicząca z fanatyzmem) wybranym wartościom.
3. Marzenia i ideały przyczyną nieszczęścia.
- Barbara Niechcicowa – bohaterka Nocy i dni Marii Dąbrowskiej – często wspomina romantycznego Toliboskiego, który ofiarował jej pęk nenufarów. Mimo że doskonale wypełnia obowiązki matki i pani domu, marzy o lepszym, ciekawszym, pełniejszym życiu. Dobry, pracowity i zakochany mąż irytuje kobietę, której ta sielanka wydaje się jedynie namiastką „czegoś lepszego”. Dopiero gdy Bogumił umiera, Barbara zdaje sobie sprawę z tego, jak bardzo był jej bliski.
- Codzienność jest źródłem rozczarowań także dla Emmy Bovary, która tworzy sobie własny świat – piękniejszy i barwniejszy.
- Szekspirowski Hamlet zaś nie potrafi się odnaleźć, sprostać stawianym przed nim zadaniom, zrozumieć samego siebie. Jest idealistą, ale przegrywa z twardymi i bezdusznymi regułami, do których nie chce się dostosować.
Zobacz: