Wesele Stanisława Wyspiańskiego
Na jakim wydarzeniu osnuta jest akcja Wesela?
Wesele Stanisława Wyspiańskiego opiera się na autentycznym wydarzeniu, jakim było małżeństwo poety i dramaturga Lucjana Rydla z Jadwigą Mikołajczykówną, córką chłopa z podkrakowskiej wsi Bronowice. Ślub, który brali jesienią 1900 r., był sensacją zarówno towarzyską, jak i artystyczną. Wesele odbyło się w domu Włodzimierza Tetmajera, krakowskiego malarza ożenionego z chłopką, i okazało się konfrontacją dwóch różnych światów: chłopstwa i inteligencji. Wśród gości pojawiło się wielu znanych krakowskich artystów, m.in. Stanisław Wyspiański. Związek Rydla i Mikołajczykówny stanowił przykład typowej dla tamtego czasu chłopomanii – fascynacji młodopolskich artystów wszystkim tym, co wiąże się z wsią i jej kulturą.
Określ czas i miejsce akcji Wesela. Co jest w nich niezwykłego?
Akcja Wesela rozgrywa się w noc listopadową 1900 r.
- Czas dramatów Wyspiańskiego jest zawsze znaczący, dlatego nazywany bywa często „chwilą osobliwą”. W Weselu wybór takiej właśnie pory oznacza nawiązanie do powstania listopadowego, ale może to być również aluzja do polskiej tradycji Zaduszek – w ten sposób tłumaczyłaby się obecność duchów na zabawie weselnej.
- Miejscem akcji jest wiejska chata, w której odbywa się wesele. Wypełniają ją sprzęty pochodzące z dwóch różnych światów: obok typowo wiejskich mebli i ozdób znajduje się biurko ze stosem papierów, stolik empire i zabytkowy, pozłacany zegar. Wiejska chata więc to coś więcej niż tylko dom chłopa – jest przestrzenią uniwersalną, łączącą (i symbolizującą zarazem) różne stany i wielowarstwową Polskę. Wyspiański zachował w Weselu jedność miejsca i czasu, a tym samym spełnił najważniejszy wymóg antycznej tragedii greckiej.
Kim jest Rachela i kiedy zjawia się na weselu?
Rachela to córka Żyda, jednego z gości weselnych. Przychodzi do wiejskiej chaty zwabiona muzyką i zabawą. Jest bardzo tajemnicza, mówi poetyckim językiem, wnosi ze sobą powiew erotyki. Podejmuje flirt z Poetą, ale najbardziej interesuje ją niezwykłość „chaty rozśpiewanej”. Rachela widzi wnętrze chaty inaczej niż wszyscy – przebywa jakby w innej przestrzeni, w obszarze własnej fantazji, podsycanej muzyką i kolorami wesela. Jest wśród gości uosobieniem poezji. Na weselu bawi krótko, po czym odchodzi w ciemność listopadowej nocy.
U kogo zaciągnął dług Czepiec i kto nalegał na jego spłatę?
Czepiec zaciągnął dług na wódkę u Żyda, który jest właścicielem karczmy. Nieoczekiwanie okazuje się, że Żyd wynajmuje pomieszczenie na karczmę od Księdza, który przypomina, że następnego dnia mija termin zapłaty czynszu. Przedstawiciel polskiego Kościoła zupełnie nie martwi się szkodami, jakie powoduje alkohol, przez który chłopi żyją w długach, popadają w coraz większe pijaństwo, wdają w niepotrzebne bójki. Ksiądz jest zdania, że Żyd, chłop i wódka to odwieczny porządek rzeczy, którego nie da się zmienić. Nie interesuje go więc upominanie chłopów, ale jedynie fakt, by na czas dostać od Żyda czynsz. Nakłania więc Czepca do spłaty długu, aby móc wyegzekwować swoje pieniądze.
Jakie duchy przychodzą na wesele i komu się ukazują?
- Pierwszym duchem „zaproszonym” na wesele przez Pana Młodego i Pannę Wodą jest Chochoł. Dokładnie o północy ukazuje się Isi, która przepędza go z powrotem na pole. Przyjście Chochoła zapowiada kolejne zjawy i przekształca realne wesele w fantasmagorię: zaczyna się pora duchów.
- Po Chochole zjawia się Widmo, duch zmarłego narzeczonego Marysi, który teraz przychodzi do swej oblubienicy.
- W kolejnej scenie Dziennikarz rozmawia z duchem Stańczyka,
- a zaraz potem Poecie ukazuje się Rycerz, czyli Zawisza Czarny.
- Następnymi zjawami są Hetman, który przychodzi do Pana Młodego i ukazujący się Dziadowi Upiór, czyli Jakub Szela.
- Ostatnim i najważniejszym duchem jest Wernyhora, który przychodzi do Gospodarza. Oprócz Gospodarza zjawę tę widzieli również Staszek i Kuba, którzy zajmowali się koniem Wernyhory.
Jakie symboliczne znaczenie mają duchy ukazujące się weselnym gościom?
Konkretne duchy nie pojawiają się w Weselu przypadkowo, ale są niejako urzeczywistnieniem myśli i refleksji poszczególnych postaci (w swej zapowiedzi zwraca na to uwagę Chochoł:
Co się w duszy komu gra,
co kto w swoich widzi snach
- Dziennikarz został pokazany wcześniej jako przedstawiciel tzw. stańczykowskiej szkoty historycznej, która głosiła, że losy Polski to pasmo ciągłych klęsk i niepowodzeń. Według przedstawicieli tej szkoły w sytuacji niewoli należy przede wszystkim współpracować z zaborcami zgodnie z zasadą lojalizmu. I właśnie Stańczyk ukazuje się Dziennikarzowi po to, by dowieść, że takie myślenie jest błędne. Postać ta jest bowiem symbolem głębokiej troski o ojczyznę, a jednocześnie dowodem na wielkość i świetność dawnej Rzeczypospolitej, do której zasada lojalizmu z pewnością doprowadzić nie może.
- Skrytykowany zostaje również Poeta, który w akcie pierwszym jawił się jako rozmyślający i melancholijny dekadent marzący o rycerzu w pełnej zbroi. Właśnie taki rycerz – Zawisza Czarny – ukazuje mu się w akcie drugim, jednak w sytuacji, kiedy trzeba podjąć konkretną decyzję, kiedy od słów należy przejść do czynów, Poeta okazuje się niezdolny do jakichkolwiek działań – jest porażony niemocą.
- Panu Młodemu, który miał wątpliwości, czy dobrze postąpił, żeniąc się z chłopką, ukazuje się Hetman – związany z targowicą Franciszek Ksawery Branicki, uosobienie zdrady. Można więc odnieść wrażenie, że ślub z wiejską dziewczyną był w pewnym sensie zdradą własnej grupyspołecznej. Poprzez postać Hetmana skrytykowana jest jednak nie tyle sama decyzja Pana Młodego, ile fakt, że podjął ją w związku z panującą wówczas modą na chłopomanię, a nie z powodu rzeczywistego uczucia do narzeczonej.
- Ważną „osobą dramatu” jest również Jakub Szela, przywódca chłopskiego powstania w 1846 r., który ukazuje się Dziadowi wspominającemu wcześniej rzeź galicyjską. Szela jest wyraźnym dowodem, że konflikty społeczne między chłopstwem a „panami” – mimo pozorów porozumienia – nigdy nie znikły.
Jakie rozkazy zostawia Gospodarzowi Wernyhora i jak zostają zrealizowane?
Wernyhora nieprzypadkowo objawia się właśnie Gospodarzowi, aby porozmawiać z nim o Przymierzu. To Gospodarz sławił przecież wcześniej potęgę chłopów oraz chciał porozumienia między ludem a „panami”, a lirnik ukraiński jest właśnie rzecznikiem pojednania między chłopami i inteligencją. Wernyhora rozkazuje Gospodarzowi jeszcze przed świtem rozesłać gońców, którzy powinni zgromadzić lud przed kościołem. Tam wszyscy mają klęknąć i w ciszy czekać, aż usłyszą tętent koni. Będzie to znak, że nadjeżdżają Wernyhora i Archanioł, aby poprowadzić lud do powstania. Gospodarz otrzymuje od przybysza złoty róg, którego dźwięk ma podnieść ducha walczących.
Gospodarz przekazuje róg drużbie Jaśkowi i nakazuje mu zwołać lud do powstania. Przestrzega go, żeby nie zgubił cennego instrumentu, kiedy będzie się gdzieś schylał. Jasiek, zanim wyrusza konno, wraca jednak, aby podnieść z ziemi czapkę z pawimi piórami. Po weselu pijany Gospodarz zasypia wraz z innymi gośćmi, zapominając o misji, która została mu powierzona. Tymczasem o świcie na bronowickich błoniach gromadzi się tłum chłopów z kosami postawionymi na sztorc. Wyrwany ze snu Gospodarz nie pamięta ani rozkazów, jakie dostał, ani samej wizyty Wernyhory. Kiedy wreszcie przytomnieje, nie umie podjąć żadnej decyzji. Wraz z innymi biernie czeka na znak. Goście słyszą tętent koni, klękają, myśląc, że to Archanioł i Wernyhora. Klęczący i zasłuchani zapadają w letarg. W takim stanie odnajduje ich Jasiek, który właśnie nadjechali. Chce obudzić ich dźwiękiem rogu, ale zauważa, że zgubił cenny instrument, kiedy schylał się po czapkę. Za Jaśkiem do izby wdziera się Chochoł, który wie już, że kolejna szansa została zmarnowana i powstanie nie wybuchnie.
Co śniło się Pannie Młodej podczas nocy weselnej i jak można ten sen interpretować?
Panna Młoda opowiada swój sen Poecie. Śniło jej się, że jechała złotą karetą, a po drodze mijała lasy i murowane miasta. Karetą powoziły diabły. Kiedy zapytała, gdzie ją wiozą, odpowiedziały, że do Polski. Sen ten tłumaczyć można jako przekonanie, że droga do wolnej Polski prowadzi przez piekło wojny i cierpienia, które jest jedynym sposobem na odzyskanie niepodległości.
Jak przedstawia Wyspiański relacje chłopstwa i inteligencji?
W pierwszym akcie dramatu, zbudowanym z krótkich, ostrych dialogów, Wyspiański zaprezentował karykaturalny nieco obraz współczesnego mu społeczeństwa polskiego, przede wszystkim jednak wyśmiał tzw. ludomanię jako zjawisko powierzchowne, wynikające jedynie z ówczesnej mody. Dialogi pary młodej i weselnych gości dowodzą, że tak naprawdę inteligenci i chłopi żyją w dwóch odrębnych, zamkniętych światach i właściwie nic o sobie nawzajem nie wiedzą. Radczyni pyta na przykład Kliminę: „Cóż ta, gosposiu, na roli? Czyście sobie już posiali?”, ale udowadnia tym samym, że w ogóle nie zna się na sprawach rolnych, bo przecież jest zima, więc chłopka odpowiada krótko:
Tym ta casem się nie siwo.
O przepaści dzielącej inteligentów i chłopów mówi zresztą wprost Radczyni:
Wyście sobie, a my sobie,
Każden sobie rzepkę skrobie.
Przedstawiciele inteligencji swoje sądy o wsi i ludziach tam mieszkających opierają nie na faktach, ale na obiegowych sądach, które niewiele mają wspólnego z prawdą. Pragną więc widzieć wieś (co ujawnia się zwłaszcza w wypowiedziach Dziennikarza) bajecznie kolorową, taką, jaką znają choćby z literatury renesansowej – spokojną i sielankową. Nie zgadza się z tym Czepiec, który zarzuca Dziennikarzowi, że boi się we wsi wszelkiego ruchu i w głębi duszy śmieje się z naiwności chłopów. Wbrew stereotypom mieszkańcy wsi okazują się ludźmi pełnymi energii, entuzjazmu, otwartymi na świat i zmiany. Nie cierpią na kompleks niższości wobec miejskich „panów”, ale są świadomi swojej wartości, wierzą w swoją siłę i mają poczucie własnej godności. Polski lud pamięta również o konfliktach społecznych, jakie istniały od wieków między szlachtą i chłopstwem, zachowuje w pamięci obraz niedawnego buntu chłopów przeciw „dworskim”, czyli przerażającej rzezi galicyjskiej.
Wszystko to dowodzi, że mimo pozorów ludomanii odwieczny konflikt między panem a chłopem trwa, ponieważ nadal istnieje wzajemna nieufność, wrogość i niechęć.
Jaki jest stosunek chłopów i inteligentów do walki narodowowyzwoleńczej?
Wyspiański wielokrotnie zwraca w Weselu uwagę na to, że chłopów i inteligentów łączy, niestety, skłonność do zapominania o rzeczach najważniejszych. Goście weselni bawią się, zapominając o odpowiedzialności za ojczyznę. Sprawa narodowa istnieje w ich życiu tylko w postaci rekwizytów (np. obrazy Matejki, złożone szable). Nikt nie chce słuchać Dziada, który zaczyna wspominać chłopską rabację, kiedy ojcowie i dziadkowie tych, którzy teraz razem się bawią, zabijali się w okrutny sposób. Najprostsze rozwiązanie to – zapomnieć, a zapomnieć to tyle, co zrezygnować, spowszednieć i skarłowacieć. Tu leży wina i chłopów, i inteligentów, ponieważ zarówno jedni, jaki drudzy nie dorośli do sprawy narodowej, nie potrafią przekuć idealistycznych wyobrażeń w czyn, a ich wielkość ocalała jedynie w utopijnych marzeniach.
Jak kończy się Wesele?
Jasiek martwi się o pogrążonych w letargu gości, ponieważ na ich twarzach widzi ból i mękę. Za namową Chochoła wyjmuje im z rąk kosy i szable i chowa je tak, aby nikt ich nie znalazł. Zakreśla krąg wokół śpiących, ustawia ich parami do tańca i odmawia pacierz wspak. Wszystkie te polecenia wydaje Chochoł, który na koniec bierze od Jaśka dwa patyki i zaczyna grać. Goście tańczą w takt skocznej muzyki, płynącej jakby z nieba, która jednocześnie mami i usypia duszę. W tym momencie zaczyna piać kur i Jasiek przypomina sobie o planach powstania. Próbuje krzykiem obudzić tańczących, ale oni już go nie słyszą. Kur pieje po raz trzeci, ale nieprzytomnemu z rozpaczy Jaśkowi nie udaje się nikogo poderwać do walki. Wszyscy zastygają w dziwnym, niemal hipnotycznym tańcu, pogrążeni w letargu i niemocy.
Zobacz:
77. Przedstaw Wesele Stanisława Wyspiańskiego jako dramat realistyczno-symboliczny.
Jakie są główne wyznaczniki artyzmu Wesela Stanisława Wyspiańskiego?
Jakie słynne symbole z Wesela Wyspiańskiego możesz wymienić i jak je rozszyfrujesz?
Wesele Stanisława Wyspiańskiego pytaniem o świadomość narodową Polaków.
Historia oraz współczesność w Weselu Stanisława Wyspiańskiego