POZYTYWIZM – TABELA

• Początek
  1864 – klęska powstania styczniowego, pożegnanie ideałów romantyzmu
• Koniec
  1890 – początek Młodej Polski, debiuty poetów młodopolskich, jak:
  • Jan Kasprowicz,
  • Kazimierz Przerwa-Tetmajer,
  • Leopold Staff

• Epoka – następca wielkiego romantyzmu.
• Epoka po klęsce powstania styczniowego – czas żałoby narodowej i rozczarowania ideą walki, spisku, buntu.
• Czas kultu pracy, użyteczności, ponownej wiary w naukę.
• Czas prozy.

• praca u podstaw – rozwój szkolnictwa podstawowego, szerzenie oświaty wśród ludu
• praca organiczna – w myśl zasad organicyzmu – reformować wszystkie warstwy organizmu, jakim jest społeczeństwo
• emancypacja kobiet – zwięk­szenie uprawnień społecznych i politycznych kobiet, rozszerzenie ich dostępu do edukacji i pracy
• asymilacja Żydów – włączenie ludności żydowskiej w obręb społeczeństwa polskiego

Krzyżacy, Trylogia – Ogniem i mieczem, Potop, Pan Wołodyjowski – Henryka Sienkiewicza:

• idea świetności dawnej Polski idealizacja sarmatyzmu
  • zwycięstwa wobec licznych zagrożeń: Krzyżaków, Szwedów, Kozaków, Turków
  • obraz Polski z XVII wieku
    – Trylogia
  • Polska średniowieczna
    – Krzyżacy
  • idea wiary katolickiej i kult Matki Boskiej
• postulat pokrzepienia serc
• niezapomniane kreacje bohaterów:
  Skrzetuski, Kmicic, Zagłoba, Mały Rycerz

• miasto, społeczeństwo
– Lalka Bolesława Prusa

• dwór wiejski
– Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
– Rodzina Połanieckich Henryka Sienkiewicza

• praca
– Nad Niemnem

• powstanie styczniowe (temat patriotyczny)
– Nad Niemnem
– Lalka

• sytuacja kobiet
– Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej
– Emancypantki Bolesława Prusa
– Marta Elizy Orzeszkowej

• sytuacja Żydów
– Meir Ezofowicz Elizy Orzeszkowej

• zacofanie wsi
– Szkice węglem

• tematyka żydowska
– Mendel Gdański

• temat niedoli
dziecka
– Janko Muzykant
– Antek

• powstanie styczniowe
– Gloria victis

• natura ludzka
– Kamizelka
– Katarynka

• Adam Asnyk
temat przeszłości, następstwa pokoleń, patriotyzm
– Do młodych
– Daremne żale
– sonety Nad głębiami

• Maria Konopnicka
tematyka niedoli ludu, temat patriotyczny, liryki-obrazki
– Rota
– Contra spem spero
– Jaś nie doczekał

Walczył w powstaniu styczniowym, po którym ukrywał się poza krajem, zdobywając rozległe wykształcenie. Czynnie propagował idee pozytywistyczne, wcielając w życie program pozytywistyczny. Biografia Asnyka obfituje w fakty charakterystyczne dla epoki – jak zakładanie kół samokształceniowych, wspieranie edukacji dzieci chłopskich
– zdecydowanie różni się od biografii poetów romantycznych.

Maria Konopnicka (1842–1910) – autorka Roty

Poetka, autorka bajek dla dzieci w swoich utworach ukazała wiejską niedolę. Zaczęła tworzyć w wieku dojrzałym, po tym, jak zdecydowała się na zrezygnowanie z nieudanego małżeństwa. Z tego związku miała sześcioro dzieci. Musiała samodzielnie zapewnić im byt, zatem decyzja ta była aktem dużej odwagi. Konopnicka odniosła sukces. W dowód uznania otrzymała od społeczeństwa dworek w Żarnowcu.

• Nowela
  Zwięzły, prozatorski utwór narracyjny o wyraziście zarysowanej akcji i jednowątkowej fabule, dokładnie przedstawiający wybraną tendencję. Przykłady: Kamizelka Prusa, Miłosierdzie gminy Konopnickiej.
• Opowiadanie
  Podobne do noweli, lecz różni się od niej brakiem ścisłych reguł kompozycyjnych, możliwością wystąpienia dygresji, partii refleksyjnych, eksponowaniem punktu widzenia narratora decydującego o sposobie przedstawiania treści. Przykłady: Antek Bolesłąwa Prusa, Nasza szkapa Marii Konopnickiej.
• Powieść tendencyjna
  Podporządkowana propagowaniu haseł pozytywistycznych. Cechują ją uproszczenia, brak pogłębionych portretów psychologicznych, modelowe postacie egzemplifikujące określone postawy. Przykłady: Marta i Pan Graba Orzeszkowej.
• Powieść realistyczna
  Przedstawia pogłębione portrety bohaterów na tle szeroko zarysowanego społeczeństwa, realia, zawiera szczegółowe opisy konkretyzujące czas i miejsce akcji. Przykłady: Lalka Bolesława Prusa, Nad Niemnem Elizy Orzeszkowej.
• Powieść historyczna
  Przedstawia przeszłość, ale na podstawie wnikliwych studiów autora odnosi się także do XIX-wiecznej współczesności, na przykład analizuje procesy społeczne, charakterystyczne dla tego wieku. Przykłady: Faraon Bolesawa Prusa, Krzyżacy, Trylogia i Quo vadis Henrzka Sienkiewicza.

• Proza realizmu – w pozytywizmie realizm rozkwita. Idea przedstawienia prawdy o świecie, ludzkiej naturze, realnych wyznaczników życia bardzo sprzyja ideologii epoki. Dlatego jej symptomem i dorobkiem jest dobra powieść realistyczna (w Polsce Lalka czy Nad Niemnem), rozwój nowelistyki, opowiadań, krótkich form prozatorskich
  – do dziś chętnie czytanych.
• Złoty okres nowelistyki polskiej – na czas pozytywizmu przypada powstanie największej ilości i najlepszych nowel polskich. Piszą je najważniejsi twórcy: Eliza Orzeszkowa, Bolesław Prus, Henryk Sienkiewicz. Utwory te obrazują ówczesny świat i jego problemy.
• Rozwój prasy – nigdy dotąd prasa nie była aż tak ważna dla ogółu życia kulturalnego. Współtworzą ją, jako dziennikarze i felietoniści, najważniejsi pisarze i myśliciele epoki! W niej też publikowana jest w odcinkach większość ówczesnych powieści. Najważniejsze pozytywistyczne pisma to Przegląd Tygodniowy, Kurier Codzienny, Kurier Warszawski, Kurier Poranny, Ateneum, Niwa. Prasa staje się na długie lata najważniejszym medium.
• Polska powieść historyczna w wydaniu Henryka Sienkiewicza – jego powieści to coś więcej niż dzieła literackie
  – to zdarzenie w kulturze narodu. Osiągnęły wielką popularność, spełniły ideę pokrzepienia serc, stały się wspólnym dobrem, kształtowały patriotyzm i historyczną świadomość Polaków.
• Rozwój literatury dla dzieci i młodzieży – dopiero w tej epoce ten nurt zaistnieje poważnie – pióra najlepsze
  – bo Sienkiewicz, Konopnicka będą pisać literaturę specjalnie dla dzieci. Przykład najlepszy: W pustyni i w puszczy Henryka Sienkiewicza.

• Scjentyzm
  Idea głosząca, że nauka jest jedyną metodą wyjaśniania zjawisk rzeczywistości. Zdaniem scjentysty istnieje tylko to,
  co jest poznawalne metodami naukowymi i co poddaje się naukowemu, ścisłemu i rzeczowemu opisowi.

• Realizm
  Nazwa epoki literackiej i nurtu literackiego datującego się w Europie od mniej więcej lat 30. do 70. XIX wieku. Podstawowym celem twórców epoki było odwzorowanie w utworach rzeczywistości w jak największym stopniu. Najważniejsze kategorie estetyczne to: szczegółowość, opis, prawdopodobieństwo realistyczne. Realizm to czas dominacji prozy nad innymi rodzajami literackimi – wielkiego rozkwitu powieści i nowelistyki. Mianem realizmu określamy też konwencję w literaturze i sztuce – współistniejąca z innymi tendencjami we wszystkich epokach. Realizm to także postawa człowieka racjonalnie traktującego rzeczywistość, sceptycznego wobec irracjonalnych
  czy fantastycznych teorii.

• Organicyzm
  To pojęcie nauka zawdzięcza Herbertowi Spencerowi. Filozof ten sformułował teorię przyrównującą społeczeństwo
  do rozwiniętego, żywego organizmu. I tak jak w owym żywym organizmie – niewłaściwe działanie jednego z organów odbija się na pracy innych, a w konsekwencji powoduje poważne zaburzenia całości, tak i w społeczeństwie awaria jednego z elementów może oddziaływać na wszystkie inne. W przypadku społeczeństwa owymi organami są instytucje
  i grupy społeczne.

• Ewolucjonizm
  Społeczeństwo podlega ciągłemu rozwojowi opartemu na doborze naturalnym. Rozwiązania gorsze są odrzucane na rzecz lepszych. Życie społeczeństw cechuje ciągły postęp.

• Socjalizm
  Nowa wówczas i modna koncepcja polityczna – równość społeczna i polityczna, zabezpieczenia socjalne dla mas pracujących, demokracja, równość pracy.

• Utylitaryzm
  Idea powszechnej użyteczności – literatura, sztuka, życie ludzkie powinny przynosić pożytek społeczeństwu.

• Metoda milieu
  Jedna z technik twórczych literackiego realizmu. Polega na przedstawianiu bohatera pośrednio – za pomocą dość szczegółowego opisu jego otoczenia, rzeczy, przyzwyczajeń.