Omów sposób literackiego kreowania bohatera w poniższym fragmencie noweli Elizy Orzeszkowej Gloria victis.
Wodzem ich był człowiek świętego imienia, które brzmiało: Romuald Traugutt. Pytasz, dlaczego świętym jest to imię? Albowiem według przykazania Pana opuścił on żonę i dzieci, dostatek i spokój, wszystko, co pieści, wszystko, co raduje i jest życia puentą, czarem, skarbem, szczęściem, a wziąwszy na ramiona krzyż narodu swego poszedł za idącym ziemią tą słupem ognistym i w nim zgorzał. Nie tutaj zgorzał. Nie w tej mogile śpi. Kędyś daleko. Ale wówczas na czele hufca tego na tę polanę przyszedł i patrzałyśmy na niego my, drzewa.
Po razy wiele w czasach dalekich spod głazu niewoli, który tę ziemię tłoczył, wzbijał się był słup ognisty ku obiecanej krainie wolności wiodący i gromady ludzi za nim szły. Wzbił się i teraz, gromady ludzi za nim poszły, ta była jedną z nich, a on jej przywodził. Widziałyśmy jego czarnowłosą głowę z oczyma myśliciela i uśmiechem dziecka. Oczy miał mądre, smutne – podobno bratem bliźniaczym mądrości bywa u ludzi smutek – a uśmiech świeży, perłowy, z kroplą słodyczy dziecięcej albo niewieściej. Przez czoło śniade palec tragicznych przeznaczeń wcześnie przeciągnął mu zmarszczkę surową, niekiedy aż groźną.
I głos jego słyszałyśmy z brzmieniem jak stal dzwoniącym, rozkazującym, niekiedy aż groźnym.
Tak grzmieć musiał w wąwozie termopilskim głos Leonidasa. Skąd wiemy o Leonidasie? Pra-pra-ojcom naszym opowiadały o nim pra-pra-ojce wiatrów prędkich i nikt nie zgadnie, kędy, jak, kiedy o rzeczach wielkich i o rzeczach wiecznych rozpowiadają wiatry drzewom, drzewa chmurom, chmury gwiazdom, gwiazdy duchom, a baśnie i pieśnie, wieści i powieści płyną jak świat szeroko i jak wieczność długo…
Czy Leonidas wiedział, że gdy wąwóz termopilski trupami hufca swego zasypie, stopa niewoli ziemi greckiej nie dosięże! Jeżeli wiedział, błogo mu było uściełać tę krwawą zaporę i jako pieczęć składać na niej siebie! Ten nie wiedział. W orężnych sprawach ludzkich biegłym był, biegłość ta w dalekowidztwo wzrok mu zaostrzała, spostrzegał wyłaniającą się zza dnia ofiar i boju potworną czarną noc. Jednak szedł i prowadził, bo taką była moc słupa ognistego, który wówczas na ziemię wzbił się, taką tęsknota za obiecaną krainą wolności i takim był krzyż narodu jego, ciężki, nieznośny…
Ale nie o nim teraz opowiadać będę. O nim potem, długo. Długą być winna powieść o mężu wielkim, który po sobie zostawił imię głośne.
Usytuuj dzieło w czasie i epoce
Gloria victis jest jedną z nowel zbioru wydanego w 1910 roku, już po zniesieniu cenzury. Dlatego Orzeszkowa mogła oddać hołd powstańcom 1863 roku, bo do powstania styczniowego odwołuje się utwór.
Co musisz pamiętać o lekturze?
- tłumaczenie tytułu z łaciny: chwała zwyciężonym, zaprzeczenie rzymskiemu: vae victis (czyli biada zwyciężonym);
- temat: powstanie styczniowe;
- literacki hołd złożony poległym powstańcom;
- narrator utworu – przyroda jako jedyny świadek historii;
- narracja w konwencji baśni;
- nowela pisana prozą poetycką z elementami realistycznymi;
- patos.
Romuald Traugutt
- postać historyczna
- przywódca powstania styczniowego w 1963 roku
- zdecydowany przystąpić do bitwy ze świadomością nieuchronnej przegranej
.
Co wyczytasz z przytoczonego tekstu?
Omów sposób literackiego kreowania bohatera.
- Zwróć uwagę na stylizację biblijną opisu bohatera: jaki jest jej cel?
- Zauważ i odczytaj liczne archaizmy w tekście.
- Pokaż odwrócony szyk zdań, np. „dlaczego świętym jest to imię”.
- Zauważ odwołania do historii starożytnej i określ ich rolę:
- Leonidas – król i bohater spartański
- Termopile – wąwóz pomiędzy starożytną Tesalią a Grecją. W 480 roku p.n.e. rozegrała się bitwa pomiędzy Persami a Spartanami. Leonidas pozostał sam z garstką spartiatów, wiedząc o zdradzie i nieuchronnej klęsce. Walczył jednak dla zasady, zgodnie ze spartańskim pojęciem honoru.
- Cechy bohatera: mądrość, posłuch u ludzi, zdolności przywódcze, zdecydowanie i męstwo.
- Zwróć uwagę na częsty w literaturze motyw opuszczenia najbliższych dla wyższych, ogólnych celów.
- Świętość bohatera.
- Nie zapomnij o cechach wyglądu Traugutta.
- Bohater to wcielenie cnoty męskiej, rycerskiej i polskiej.
Zapamiętaj!
- Orzeszkowa znała Traugutta osobiście. Gdy dowodził poleską partią, ukrywała go kilkakrotnie w majątku męża, a wreszcie odwiozła przyszłego dyktatora do granicy Królestwa Polskiego, podając go za chorego na tyfus brata.
- Leonidas pojawia się w ważnym wierszu Słowackiego pt. Grób Agamemnona (możliwe zestawienie).
Zobacz:
Scharakteryzuj narrację Elizy Orzeszkowej w noweli pt. Gloria victis…
Motyw gloria victis w utworach drugiej połowy XIX i początku XX w.
Jakie nawiązania do romantyzmu dostrzegasz w Glorii victis Orzeszkowej?
Dlaczego Orzeszkowa w Glorii victis uczyniła narratorem przyrodę?
Na czym polega specyfika noweli Orzeszkowej pt. Gloria victis?