„Indywidualizm, oto hasło!” Dlaczego ludzie wybierają samotność. Uzasadnij na podstawie znanych dzieł literackich.
Indywidualizm bucha z programowych manifestów Przybyszewskiego w objętym wówczas przez niego tygodniku „Życie”. I bałwochwalcza adoracja sztuki (…). Rzecz osobliwa, że nigdy się tak bardzo nie żyło kupą jak w owej dobie indywidualizmu. Młody teatr, młode malarstwo, młoda literatura i cała masa łazików (…), wszystko to stworzyło jedna wielką gromadę.
Tadeusz Żeleński (Boy), Cygan nieznany
Wyjaśnienie:
Temat indywidualizmu i samotności jest bardzo popularny w literaturze. Przykładów można znaleźć cały szereg. Interesują nas tu wszakże nie przedstawienia wszelkich rodzajów samotności, ale te przykłady, w których odosobnienie stanowi akt dobrowolnego wyboru. Zająć się więc należy samotnością, która staje się rodzajem posłannictwa czy powołania. Temat ma postać pytania. Należy na nie odpowiadać, nie opisując bohaterów indywidualistów, ale skupić się na przyczynach ich wyboru.
Wstęp
Jak to często bywa, punktem wyjścia jest pojęcie zawarte w temacie. Powołanie się na arcydzieło w rodzaju Sto lat samotności godne podpatrzenia.
Inne przykłady:
- Norwid, podmiot liryczny wiersza Samotność,
- hrabia Henryk z Nie-boskiej komedii Krasińskiego,
- Kordian bohater dramatu Słowackiego,
- apostołowie z Ewangelii, Dziejów apostolskich,
- Doktor Bernard Rieux z Dżumy Camusa.
Samotność kojarzy się z cierpieniem bólem, rozpaczą. Powieść Márqueza Sto lat samotności wręcz określa ją jako nieznośne piętno wszelkich pokoleń ludzkich, które pojawiają się na ziemi. Tym bardziej intrygujące wydaje mi się pytanie postawione w temacie: dlaczego ludzie dobrowolnie wybierają samotność?
Artykuł Boy’a opisuje pokolenie młodopolskiej cyganerii artystycznej, która – często nierozumiana przez opinię publiczną, głosiła hasła pogardy dla bezimiennego tłumu, jednocześnie wywyższając odmienną osobowość artysty. Sztuka i nauka wydaje mi się taką domeną, gdzie samotność jest niezbędna. Potrzeba ciszy i odsunięcia się od hałaśliwego świata, by wsłuchać się we wrażliwość własnego ducha dyktującego dzieło. Samotność w tym wypadku staje się wyborem podporządkowanym wyższej idei. Odosobnienie jest wtedy nie cierpieniem, ale przyjemnością związaną z radością tworzenia. Mówi o tym podmiot liryczny wiersza Adama Mickiewicza Do samotności. Samotność wybiera również profesor Geist, naukowiec znany ze stronic Lalki, zafascynowany swoimi poszukiwaniami metalu lżejszego od powietrza. Podobnie chce uczynić Ochocki, uważając, że życie rodzinne przeszkodzi mu w realizowaniu jego naukowych ambicji.
Bohaterowie romantyczni wybierają samotność ogarnięci inną, wielką sprawą – ideą wolności. Tę ideę czerpią z wyobrażeń biblijnych i mitologicznych. Sięgają po dwa wzory: Prometeusza i Chrystusa-Mesjasza, samotnie próbujących uszczęśliwić ludzkość, uwolnić ją do cierpień. Taką postawę prezentuje Konrad Wallenrod, Gustaw-Konrad z III cz. Dziadów czy Kordian. Samotność staje się tu wyborem, ale nie przynosi przyjemności ani zadowolenia. Jest niczym smutna konieczność wynikająca z rozgoryczenia światem. Ludzie nie pojmują wielkich idei, pozostaje więc walka w odosobnieniu, walka, do której mocy dodaje świat poezji i świat własnej myśli.
Samotność wybierają też bohaterowie społecznicy, znani zwłaszcza z utworów Stanisława Żeromskiego. Zarażeni wielkimi ideami pozytywistycznymi służą najbiedniejszym. Doktor Judym i Stasia Bozowska wybierają drogę samotności, gdyż uważają, że służbie najuboższym przeszkadza małżeństwo i rodzina. Ich odosobnienie jest szczególnego rodzaju: rezygnują z ludzi, ale dla ludzi.
Niejednokrotnie obserwujemy samotników w świecie współczesnym. Ludzie goniący za pracą, pieniędzmi, karierą, sławą, zaniedbują rodziny, przyjaciół, znajomych. Tę prawdę wyraża wiersz Hillar My z drugiej połowy XX wieku. Dwudziesty wiek dał człowiekowi niesamowite możliwości techniczne, nasycił głód wiedzy, a jednocześnie przyniósł pustkę i brak miłości. Ludzie wybierają odgrodzenie od siebie, zabieganie, zajęcie się własnymi sprawami. Wieczorem zaś, zamknięci szczelnie we własnych mieszkaniach, umierają z braku miłości. Poprzednie przykłady ilustrowały, jak samotność staje się drogą do wzniosłych idei, ten pokazuje, jak samotność przemienia się w egoizm. Przed takim wyborem, przestrzega ksiądz Twardowski w znanym wierszu Śpieszmy się.
Samotność nosi na ogół w sobie piętno cierpienia, ale często jest to piętno wybrane, które poprzez trudności pozawala wznosić się człowiekowi na wyżyny idei. Owocem wyboru stają się rzeczy nieśmiertelne: poezja, odkrycia naukowe, wyzwolenie z niewoli czy pomoc ludziom.
Zobacz:
Samotność – przedstaw motyw, ilustrując wypowiedź przykładami tekstów kultury z różnych epok.