Wojny, powstania, rewolucje – temat od wieków ten sam, ale pokazywany rozmaicie. Na wybranych przykładach wykaż podobieństwa i różnice.
Przykładowy wstęp
Wszelkiego rodzaju walki, powstania, rewolucje i wojny to wdzięczny temat dla twórcy literatury. Z jednej strony nadają utworowi rys sensacyjności i przygodowości, który zapewnia zainteresowanie czytelników, z drugiej z kolei – jest świetnym sprawdzianem artystycznej maestrii pisarza. Tylko wielcy twórcy potrafią w sposób plastyczny i – co może ważniejsze – prawdziwie przejmujący pokazywać wojenne wypadki. Wojna może być głównym tematem dzieła, może być traktowana jako tło dla innych wydarzeń czy też zmian zachodzących w psychice bohaterów. Tak naprawdę jednak ile utworów, tyle sposobów opowiadania o wojnie.
Proponowane rozwinięcie tematu
1. Wojna będąca okazją do ukazania bohaterstwa i waleczności poszczególnych postaci:
- Iliada Homera
- Kronika Galla Anonima
- Kronika polska Kadłubka
- Roczniki czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego Długosza
- Pieśń o Rolandzie
- O królu Arturze i rycerzach Okrągłego Stołu
- Transakcja wojny chocimskiej Potockiego
- Reduta Ordona Mickiewicza
- Śmierć Pułkownika Mickiewicza
- Sowiński w okopach Woli Słowackiego
- Pieśń o żołnierzach z Westerplatte Gałczyńskiego
2. Wojna pokazywana wbrew tradycji „bohaterskiej”:
- Omyłka Prusa
- Pamiętnik z powstania warszawskiego Białoszewskiego
3. Wojna jako przygoda:
- Pamiętniki Paska
- Ogniem i mieczem, Pan Wołodyjowski, Potop Sienkiewicza
4. Wojna pokazana ironicznie, groteskowo:
- Kandyd Woltera
- Monachomachia, Myszeis Krasickiego
- Zemsta Fredry
- Przygody dobrego wojaka Szwejka Haška
- Paragraf 22 Hellera
5. Wojna, która nie jest bezpośrednio tematem utworów literackich, ale w sposób wyraźny wpływa na wydarzenia, postawy bohaterów itd.:
6. Ludzka pycha, egoizm i chciwość jako przyczyny wojen:
- Odprawa posłów greckich Kochanowskiego
- Utopia Morusa
7. Okrucieństwo wojny, która okazuje się wielkim pasmem zła:
- Zamek kaniowski Goszczyńskiego
- Nie-Boska komedia Krasińskiego
- Popioły, Przedwiośnie Żeromskiego
- Noce i dnie Dąbrowskiej
- Na Zachodzie bez zmian Remarque’a
- Rojsty Konwickiego
- Rzeźnia numer pięć Vonneguta
- Wielka wojna białych ludzi Zweiga
- Pod akacjami, Sława i chwała Iwaszkiewicza
8. Utwory antywojenne – sprzeciw wobec wojny jako sposobu rozwiązywania konfliktów może być wyrażony wprost lub jedynie sugerowany (ukazanie okrucieństwa, przypadkowości i bezsensu wojen):
- Pochwała głupoty Erazma z Rotterdamu
- O poprawie Rzeczypospolitej Frycza Modrzewskiego
- Psalmy przyszłości Krasińskiego
- A jak poszedł król na wojnę Konopnickiej
Przykładowe zakończenie
Przedstawione przykłady dowodzą wyraźnie, że w ciągu wieków pisarze pokazywali wojnę w sposób rozmaity. Można by nawet powiedzieć, że gdyby nie wojny, historia literatury byłaby o wiele uboższa… I, co ciekawe, temat ten wciąż fascynuje miliony odbiorców, o czym świadczyć mogą chociażby wielkie produkcje filmowe ostatnich lat (np. Ogniem i mieczem, Pearl Harbor, Szeregowiec Ryan) czy… popularne zwłaszcza w kręgach młodzieżowych gry komputerowe.
Co tak przyciąga odbiorców? Okrucieństwo, które – jak potwierdzają socjolodzy – wciąż fascynuje masy? Niezwykłe przygody? Zachowanie człowieka w sytuacjach ekstremalnych? Jednej odpowiedzi z pewnością nie ma. Bez wątpienia jednak, nawet gdyby przyszło nam żyć w czasach wojen pozbawionych (na co się, niestety, nie zanosi) – twórcy kultury tego właśnie tematu z pewnością nie porzucą.
Zobacz: