Symbole w poezji polskich modernistów – odwołaj się do wybranych wierszy Kasprowicza i Tetmajera.
Wstęp I
Symbolizm to kierunek m.in. w literaturze, który głosił, że poezja powinna wyrażać to, co niewyrażalne i czego nie da się racjonalnie poznać. U podstaw tego nurtu leżało przekonanie, że poznawany przez zmysły świat materialny jest jedynie zasłoną skrywającą prawdziwy świat – niepoznawalny rozumem i zmysłami. I oto zadanie dla literatury – aby wyrazić ten idealny świat powinna uciekać się do symboli – obrazowych odpowiedników idei i przeżyć. Jakie symbole w swej twórczości przywoływali dwaj najbardziej znani modernistyczni poeci, Jan Kasprowicz i Kazimierz Przerwa-Tetmajer?
Wstęp II
Jaką rolę pełni w literaturze symbol? Dzięki niemu można ukazać treści abstrakcyjne lub stany emocjonalne bez konieczności związku między wyglądem symbolu a rzeczą, którą przedstawia. W ten sposób można nadać postać np. lękowi, miłości, samotności, śmierci czy też wyrazić stan duszy. Symboliczne obrazy można odnaleźć w wierszach polskich poetów okresu Młodej Polski. Cóż to za obrazy?
Rozwinięcie
Symboliczne obrazy odnaleźć można w twórczości takich modernistycznych poetów, jak Kazimierz Przerwa-Tetmajer czy Jan Kasprowicz. Poeci ci podobnie jak inni artyści – malarze, prozaicy – ulegli nowemu kierunkowi artystycznemu, co zaowocowało wierszami zmierzającymi ku symbolizmowi.
Do najbardziej znanych wierszy symbolicznych Jana Kasprowicza należy cykl sonetów zatytułowany Krzak dzikiej róży. Przez wszystkie utwory tego cyklu ponawiają się dwa wiodące symbole – limby oraz krzaku dzikiej róży. Spersonifikowana róża przeżywa charakterystyczne dla pokolenia końca wieku lęki egzystencjalne, symbolizuje także nowe życie. Obok niej jest zwalona przez burzę, próchniejąca limba. To symbol nieuniknionej śmierci, ciągle przypominający o przemijaniu.
Świat przedstawiony wiersza Krzak dzikiej róży w Ciemnych Smreczynach jest dynamiczny – poeta pokazuje tatrzańską roślinność, opisuje swoje chwilowe wrażenia, przekazuje w nich myśli osobiste. Zmienia się róża, zmienia limba, kolory, światło, obrazy, pora dnia i pogoda. Czas nieustannie płynie, tyka jak niewidoczna ale świetnie wyczuwalna bomba zegarowa – to nieuniknione.
W wierszu Na Anioł Pański symbole także dotyczą przemijania. Kazimierz Przerwa-Tetmajer przedstawia przemijanie wszystkiego, co materialne – symbolem tego jest rzeka, która toczy swe wody przez łąki, drogi, torfowiska. To rzeka jak z Heraklita – to panta rhei, wszystko płynie, nie można powrócić do tego, co już było, rzeka nie zawróci swych spienionych wód. W ten sposób ukazuje bezsens ludzkiego życia, jego nieodwracalność, beznadziejność i smutny, nieunikniony koniec, którym jest cmentarz. Tak jak rzeki zmierzają ku morzom, tak ludzkie życie zawsze zmierza ku śmierci. To typowa dla epoki, dekadencka postawa, pełna lęków dotyczących kruchości życia.
Innym symbolem jest obraz dymów, które „wleką się, snują gdzieś daleko… A mrok się rozpościera dalą i coraz szerzej idzie, szerzej”. Powoli, stopniowo ogarniają mrokiem całą ziemię, aż świat staje się ponury i szary. To symbolizuje beznadziejność i zawiłość życia, a także jego bezcelowość.
Zakończenie
Symbol szybko stał się znakiem rozpoznawczym epoki i jednym z głównych kierunków rozwoju sztuki w tamtym okresie. Wiele chwytów symbolicznych szybko się jednak zbanalizowało, niektóre porównania czy metafory poprzez ich częste powtarzanie weszły na stałe do języka poezji i przestały spełniać założenia symbolu. Bywało też i tak, że wskutek zamierzonej przez poetę niezrozumiałości i tajemniczości, osiągniętej przez spiętrzenie bardzo luźnych skojarzeń, dzieło przestawało trafiać do odbiorcy, na zawsze pozostawało interpretacyjną zagadką nie do rozwiązania.
Zobacz: