Jakie funkcje może pełnić w literaturze ironia? Odpowiedz, dokonując analizy i interpretacji fragmentów Monachomachii Ignacego Krasickiego i Beniowskiego Juliusza Słowackiego.
Ignacy Krasicki
Monachomachia (fragm.)
PIEŚŃ PIERWSZA
W mieście, którego nazwiska nie powiem,
Nic to albowiem do rzeczy nie przyda;
W mieście, ponieważ zbiór pustek tak zowiem,
W godnym siedlisku i chłopa, i Żyda,
W mieście – gród, ziemiaństwo trzymało albowiem
Stare zamczysko, pustoty ohyda –
Było trzy karczmy, bram cztery ułomki,
Klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki.
W tej zawołanej ziemiańskiej stolicy
Wielebne głupstwo od wieków mieszkało;
Pod starożytnej schronieniem świątnicy
Prawych czcicielów swoich utuczało.
Zbiegał się wierny lud; a w okolicy
wszystko odgłosem uwielbienia brzmiało.
Święta prostoto, ach któż cię wychwali!
Wiekuj szczęśliwie!… Ale mówmy dalej. (…)
Ta, która nasze padoły przebiega
I samym tylko nieszczęściem się pasie,
Jędza Niezgody, co Parysa-zbiega
Znalazła niegdyś na górnym Idasie,
Słodki raj mnichów gdy w locie postrzega,
Jęknęła z złości i zatrzymała się.
Widząc fortunny los spokojnych mężów
Świsnęły żądła najeżonych wężów. (…)
Wtenczas, nie mogąc znieść tego rozruchu,
Ojciec Hilary obudzić się raczył.
Wtenczas ksiądz przeor, porwawszy się z puchu,
Pierwszy raz w życiu Jutrzenkę obaczył.
Klął ojciec doktor czułość swego słuchu.
Wstał i widokiem swym ojców uraczył
I, co się rzadko w zgromadzeniu zdarza,
Pędem niezwykłym wpadł do refektarza. (…)
„Bracia najmilsi! ach, cóż to się dzieje?
Cóż to za rozruch u nas niesłychany?
Czy do piwnicy wkradli się złodzieje?
Czy wyschły kufle, gąsiory i dzbany?
Mówcie. – Cokolwiek bądź, srodze boleję;
Trzeba wam pokój wrócić pożądany…”
Wtem się zakrztusił, jęknął, łzami zalał.
Przeor tymczasem w kubek wódki nalał. (…)
Jako po smutnej chwili, która mroczy,
W pierwszym świtaniu rumienią się zorze,
Uwiędłe ziółka wdzięczna rosa moczy
I rzeźwi kwiatki w tak przyjemnej porze,
Wyiskrzały się przewielebne oczy
Po słodko-dzielnym wódczanym likworze.
Odkrzyknął żwawo, niby się uśmiechnął,
Przymrużył oczy, nadął się i kichnął.
Juliusz Słowacki
Beniowski (fragm.)
PIEŚŃ PIERWSZA
Ja sam się dziwię, że za bohatera
Wziąłem takiego prostego szlachcica!
Oto pierwszy raz swe usta otwiera
Przed swą kochanką, która w nów księżyca
Swe włosy czarno-błękitne ubiera,
Jakby sawantka , albo czarownica:
I słyszy – że nie jak wieszcz, lub astronom
Kochanek wita ją – lecz jak ekonom! (…)
Beniowski już był na kolanach; w dłonie
Wziął drżącą rączkę Anieli… Tu proszę
Włożyć mi wieniec Petrarki na skronie;
Bo na tem pieśń zakończę i ogłoszę
Po dawnych wieszczów umarłych koronie
Czas bezkrólewia; pobuntuję kosze,
Krytyków kupię z Grabowskim Prymasem,
Reszta owczarzy moja. – A tymczasem
Jako pretendent na własne poparcie
Utworzę całe wojsko w drugiej pieśni.
Epiczny zamiar wyjawię otwarcie,
Wyjdę z dzisiejszej estetycznej cieśni,
I skrzydeł mojej Muzy rozpostarcie
Tęczowym blaskiem was oślepi wcześniej
Niż miałem zamiar. Suszę tylko głowę
Jak w rzecz wprowadzić rzeczy nadzmysłowe. (…)
Pewnie bym… Lecz ta spowiedź jest za długa,
Dygresje – nudzą; więc, mój czytelniku,
Spróbuj, czy ci się pieśń podoba druga,
Gdzie więcej nieco będzie gwaru, krzyku,
Kościół i wielka słoneczna framuga,
I na tęczowym Duch Święty promyku;
Także cokolwiek szlachty. – Powieść taka
Jak dawny, długi, lity pas Polaka.
.
Konspekt
Wstęp
- Przywołanie podstawowej definicji pojęcia „ironia”. Zauważ, że ironia w różny sposób może przejawiać się w literaturze i że przykładami mogą być przywołane fragmenty Monachomachii i Beniowskiego. Twój wstęp ma być wprowadzeniem w istotę tematu – jeszcze bez szczegółów, na te przyjdzie czas w rozwinięciu.
- Wersja ambitniejsza: dokonanie rozróżnienia ironii rozumianej jako figura stylistyczna i ironii w znaczeniu filozoficznym. Następnym krokiem będzie uwaga, że przywołane teksty ilustrują te dwa rodzaje ironii.
Rozwinięcie
Zwróć uwagę na gradację treści w poleceniu: twoim zadaniem jest przede wszystkim określenie funkcji ironii (liczba mnoga sugeruje różne funkcje!). Analiza i interpretacja tekstów musi więc być podporządkowana temu najważniejszemu zadaniu. We fragmentach Monachomachii i Beniowskiego odszukaj przejawy ironii (możesz podkreślić odpowiednie cytaty). W jaki sposób została wyrażona? Pamiętaj, że ironię można znaleźć nie tylko w narracji, ale też w wypowiedziach bohaterów literackich czy nawet w gatunku literackim. I wreszcie najważniejsze pytanie: czemu służy użycie ironii? Jaki efekt daje jej zastosowanie? Aby dobrze odpowiedzieć, trzeba będzie w interpretacji odczytać treści ukryte, wyrażone nie wprost, a właśnie za pomocą ironii.
Ważne: koniecznie przywołuj cytaty z analizowanych tekstów. Egzaminator nie może mieć wątpliwości, że wiesz, gdzie konkretnie widać ironię.
Zakończenie
- To czas na podsumowanie rozważań i wyciągnięcie wniosków. Połącz je z odpowiednimi kontekstami: ironia oświeceniowa wiąże się z zasadą „bawiąc uczyć”, ironia romantyczna jest odrębnym zjawiskiem wynikającym z typowego dla tej epoki indywidualizmu. To także ostatni moment na wskazanie dwóch sposobów rozumienia ironii (jako zjawiska stylistycznego i filozoficznego).
- Inna możliwość podsumowania: odwołanie się do całej twórczości Krasickiego i Słowackiego. Zastanów się, czy te utwory są dla nich typowe i dlaczego. Warto także zauważyć w zakończeniu, że ironiczną wymowę dzieła można wzmocnić poprzez środki pozawerbalne: intonację, mimikę, gesty.
Zobacz:
Udowodnij, że Monachomachia Ignacego Krasickiego jest poematem heroikomicznym.
Czym charakteryzuje się kompozycja poematu heroikomicznego? Podaj przykłady tego gatunku.