Dlaczego bunt prometejski Konrada prowadzi go do klęski? W odpowiedzi uwzględnij interpretację podanego fragmentu oraz wymowę całości III części Dziadów Adama Mickiewicza.

Adam Mickiewicz, Dziady część III, scena II

Wielka Improwizacja (fragmenty)

Ale ta miłość moja na świecie,
Ta miłość nie na jednym spoczęła człowieku
Jak owad na róży kwiecie:
Ja kocham cały naród – objąłem w ramiona
Wszystkie przeszłe i przyszłe jego pokolenia,
Przycisnąłem tu do łona,
Jak przyjaciel, kochanek, małżonek, jak ojciec:
Chcę go dźwignąć, uszczęśliwić,
Chcę nim cały świat zadziwić,
Nie mam sposobu i tu przyszedłem go dociec.
Przyszedłem zbrojny całą myśli władzą,
Tej myśli, co niebiosom Twe gromy wydarła,
Śledziła chód Twych planet, głąb morza rozwarła –
Mam więcej, tę Moc, której ludzie nie nadadzą,
Mam to czucie, co się samo w sobie chowa
Jak wulkan, tylko dymi niekiedy przez słowa.
(…)
Tę władze, którą mam nad przyrodzeniem,
Chcę wywrzeć na ludzkie dusze,
Jak ptaki i gwiazdy rządzę mym skinieniem,
Tak bliźnich rozrządzać muszę.
Nie bronią – broń broń odbije,
Nie pieśniami – długo rosną,
Nie nauką – prędko gnije,
Nie cudami – to zbyt głośno.
Chcę czuciem rządzić, które jest we mnie;
Rządzić jak Ty wszystkimi zawsze i tajemnie: –
Co ja zechcę, niech wnet zgadną,
Spełnią, tym się uszczęśliwią,
A jeżeli się sprzeciwią,
Niechaj cierpią i przepadną.
Niech lidzie będą dla mnie jak myśli i słowa,
Z których, gdy zechcę, pieśni wiąże się budowa: –
Mówią, że Ty tak władasz!
(…)
Daj mi rząd dusz!

Komentarz:

Temat odwołuje się do znanego ci utworu, szczegółowo omawianego na lekcjach. Wymaga znajomości nie tylko Dziadów, ale i szerszego kontekstu filozoficznego oraz historycznego – na przykład przydałaby się wiedza o koncepcjach walki narodowowyzwoleńczej, powstaniu listopadowym, czy Wielkiej Emigracji, a także znajomość takich pojęć, jak: bunt prometejski, prometeizm, mesjanizm. Powinieneś w tej pracy odwołać się do różnych koncepcji wyzwolenia Polski, które tworzyli romantyczni poeci i historycy.

Wyjaśnienie zadania

Pytanie „dlaczego?” sugeruje, że możesz spróbować napisać coś w rodzaju rozprawki – gromadząc argumenty dotyczące przyczyny klęski bohatera. Szukaj ich nie tylko w podanym fragmencie, ale pamiętaj też o całości utworu, na przykład uświadom sobie, jak kończy się Wielka Improwizacja.
Możesz też ująć zagadnienie inaczej – pokazać prometeizm Konrada w opozycji do mesjanizmu księdza Piotra. Pytanie zawarte w temacie jest w pewien sposób „przewrotne” – zastanów się, czy prometeizm Konrada jest w istocie prometeizmem, a nie wykwitem romantycznego indywidualizmu. Te trzy linie interpretacyjne są podpowiedzią, jak podejść do tego tematu.

Najprostszy plan pracy

  • wyróżnienie argumentów, dlaczego Konrad przegrywa, w oparciu o cytowany fragment;
  • wyróżnienie przyczyn klęski Konrada w odwołaniu do całości tekstu;
  • wprowadzenie i skomentowanie odpowiednich cytatów (z całości Dziadów części III);
  • wskazanie różnic między bohaterem byronicznym a polskim bohaterem romantycznym;
  • definicję buntu prometejskiego i odniesienie go do postaci Konrada;
  • pokazanie „fałszywości” prometejskiego buntu Konrada;
  • porównanie postaw Konrada i księdza Piotra;
  • definicję mesjanizmu i ukazanie jego zwycięstwa jako koncepcji wyzwolenia narodu w romantyzmie;
  • odniesienia do kontekstów literackich – na przykład do Widzenia księdza Piotra, czy Kordiana Słowackiego;
  • odniesienia do kontekstów pozaliterackich – na przykład do historii Polski.

 

Konspekt

Wstęp

  • Pokazanie Konrada jako typu bohatera bajronicznego, ale w wydaniu typowo polskim. Zasygnalizowanie jego tragizmu – nie zdołał spełnić swej misji i uszczęśliwić narodu.
  • Definicja kluczowego pojęcia pojawiającego się w temacie, czyli buntu prometejskiego. To termin sięgający mitologii greckiej; w imię miłości do ludzi i współczucia dla nich jednostka buntuje się przeciw prawom boskim, składając nawet ofiarę z własnego cierpienia czy życia. Ten rodzaj buntu skierowany jest przeciwko bóstwu, odczuwanemu jako złe, niesprzyjające ludziom. Postawienie ważnego pytania: Czy prometeizm Konrada wypływa z czystych intencji, rodzi się z miłości do własnego narodu, a może wypływa on z innych pobudek?

Rozwinięcie

  • Zaznaczenie, że bunt Konrada nie wyrasta tylko z miłości do ludzi; bohater pragnie także władzy absolutnej. Unosi się pychą – jako poeta i twórca czuje się równy Bogu, nie żąda jednak od ludzi zrozumienia dla swej idei ani dla swej poezji, pragnie tylko podporządkowania ludzi sobie, narzucenia im swojej wizji szczęścia.
  • Wyodrębnienie ważnej cechy Konrada – indywidualizmu. Wprawdzie ofiarowuje on ludziom siebie, ale… na swoich zasadach. W gruncie rzeczy pogardza tłumem. Pragnie być wieszczem i zbawcą narodu. Tylko Boga uważa za godnego siebie rozmówcę; wobec milczenia Stwórcy staje się coraz bardziej pyszny i arogancki, posuwa się wręcz do oskarżeń i bluźnierstwa.
  • Zwycięża jednak nie bluźnierczy prometeizm, ale mesjanizm – idea pokory, cierpienia jako drogi doskonalenia narodu, idea miłości chrześcijańskiej, przebaczającej. Klęska Konrada to również klęska romantycznego indywidualizmu. To ksiądz Piotr otrzymuje od Boga wizję przyszłej, wolnej Polski i ratuje duszę Konrada przed potępieniem. W przeciwnym razie w Konradzie zwyciężyłyby zło i pycha.
  • Postawienie tezy, że postawa Konrada jest tak naprawdę fałszywym prometeizmem. Prawdziwy prometeizm to altruistyczna ofiara, bohater nie pragnie nic dla siebie, ale chce pomóc bliźnim. Jest gotowy na przyjęcie konsekwencji swojego buntu, na cierpienie. Liczy się z karą, występuje przeciwko bóstwu, które działa ewidentnie na niekorzyść ludzi. Konrad zaś wyróżnia siebie z tłumu jako poetę i wieszcza, dumnie twierdzi, że „cierpi za miliony”, jednocześnie zadaje pytanie „czym śpiewak dla ludzi?” i pogardza ludźmi.

Zakończenie

  • Zebranie argumentów: Konrad przegrywa przez brak pokory, bardziej kocha władzę niż ludzi, wywyższa się z powodu „cierpienia za miliony”, pragnie być wieszczem narodu. Czuje się równy Bogu, ale przez nadmierną dumę wkracza w sferę zła, dąży do duchowej tyranii.
  • Podsumowanie: prometejski buntownik ponosi klęskę. Klęska ta jest również przegraną indywidualizmu i walki jako drogi, która ma doprowadzić naród do wolności.


Warianty wstępu

Wariant 1

Zacznij od charakterystyki głównego bohatera. Możesz pokazać Konrada jako typ bohatera byronicznego, ale w wydaniu typowo polskim. Warto dostrzec, że o ile Gustaw to kochanek werteryczny, to Konrad jest bojownikiem o wolność, pretendującym do roli wieszcza. Potwierdza to fakt, że swoją miłość rozszerza z jednej osoby na cały naród. Zwróć też uwagę na tragizm bohatera – nie zdołał spełnić swej misji i pragnienia uszczęśliwienia narodu. Czego zabrakło Konradowi? Dlaczego Mickiewicz skazał swojego bohatera na klęskę? – te pytania to dobry punkt wyjścia do rozwinięcia.

Wariant 2

Zacznij od definicji kluczowego pojęcia pojawiającego się w temacie, czyli buntu prometejskiego. To termin sięgający mitologii greckiej; w imię miłości do ludzi i współczucia dla nich jednostka buntuje się przeciw prawom boskim, składając nawet ofiarę z własnego cierpienia czy życia. Ten rodzaj buntu skierowany jest przeciwko bóstwu, odczuwanemu jako złe, niesprzyjające ludziom. Można postawić pytanie, czy prometeizm Konrada wypływa z czystych intencji, czy rodzi się z miłości do własnego narodu, a może wypływa on z innych pobudek. Zwróć uwagę, że Konrad rzekomo próbując uwolnić naród od tyranii cara, sam proponuje mu również specyficzną tyranię – „rząd dusz”.

Wariant 3

Zacznij od stwierdzenia, że w romantyzmie polskim dominowały dwie przeciwstawne koncepcje: prometeizm i mesjanizm. Są one oczywiście obecne w utworze Mickiewicza – toczą pewnego rodzaju spór. Prometeizm – bunt przeciwko Bogu (carowi świata) powodowany miłością do ludzi, ale proponujący walkę narodu pod przewodnictwem wieszcza; ten tytuł uzurpuje sobie Konrad. Mesjanizm – reprezentowany przez księdza Piotra – to wiara w Boski sens dziejów i łaskę Boską dla Polski, która miała być „Chrystusem narodów”. Mesjanizm zakładał pokorne przyjęcie czasu zaborów jako „hiobowej próby”. Uszlachetniony przez cierpienie naród miał otrzymać od Boga w bliżej nieokreś­lonej przyszłości wolność i prymat w Europie.


Warianty rozwinięcia

Wariant 1

Konrad pragnie rządu dusz, czyli władzy podobnej do tej, którą posiada Bóg, gdyż uważa ją za najdoskonalszy instrument „manipulacji” ludźmi.

O duszę bohatera walczą siły dobra i zła, czyli anioły i szatany, na poziomie metafizycznym Konrad wkracza w sferę zła. Jednak jego bunt nie wyrasta tylko z miłości do ludzi; bohater pragnie także władzy absolutnej. Ale jednocześnie uważa swoją ideę za jedyną i najlepszą, nie przyjmuje odmowy ze strony ludzi, jak i Boga.Unosi się pychą – jako poeta i twórca czuje się równy Bogu, nie żąda jednak od ludzi zrozumienia dla swej idei ani dla swej poezji, pragnie tylko podporządkowania się sobie, narzucenia im swojej wizji szczęścia.

Ważna cecha Konrada to indywidualizm. Wprawdzie ofiarowuje on ludziom siebie, ale… na swoich zasadach. W gruncie rzeczy pogardza tłumem. Pragnie być wieszczem i zbawcą narodu. Tylko Boga uważa za godnego siebie rozmówcę; wobec milczenia Stwórcy staje się coraz bardziej pyszny i arogancki, posuwa się wręcz do oskarżeń i bluźnierstwa. Odrzuca chrześcijańską pokorę „żeś Ty nie Bogiem świata, ale… carem” chociaż ostatnie słowo wypowiada za niego szatan.
Zwycięża jednak nie bluźnierczy prometeizm, ale mesjanizm – idea pokory, cierpienia jako drogi doskonalenia narodu, idea miłości chrześcijańskiej, przebaczającej. Klęska Konrada to również klęska romantycznego indywidualizmu. To ksiądz Piotr otrzymuje od Boga wizję przyszłej, wolnej Polski i ratuje duszę Konrada przed potępieniem. W przeciwnym razie w Konradzie zwyciężyłyby zło i pycha.

Wariant 2

Zacznij do rozważań dotyczących buntu prometejskiego. Tytan Prometeusz przyjął konsekwencje dania ludziom ognia (nawiązanie: „Tej myśli, co niebiosom Twe gromy wydarła”); za ten czyn poniósł okrutną karę. Prometejska ofiara jest rozumiana jako ofiara z samego siebie, motywowana współczuciem dla ludzi i miłością do nich.

Konrad czuje się poetą, wieszczem, wyrazicielem cierpień narodu, ale wywyższa się ponad prawa boskie i ludzkie. Gardzi ludźmi, chce im narzucić swą władzę, pragnie dla siebie ze względu na własne „uczucie” władzy podobnej boskiej. Grzeszy żądzą władzy (byłby nie mniejszym tyranem niż car!), dumą, lekceważeniem woli Boga i Jego praw.

Zauważ, że tak naprawdę bohater wcale nie składa ofiary. Raczej żąda dla siebie władzy, i to określonej przez niego samego. Jak typowy bohater byroniczny, rządzi się własnymi prawami. Nie prosi Boga, ale wymaga i żąda. Cierpi nie tyle w imieniu narodu, co z powodu własnych ambicji i pragnień. Konrad to typowy romantyczny buntownik i indywidualista w wymiarze narodowym.
Zwycięża w Dziadach nie prometeizm, ale mesjanizm. To ksiądz Piotr, odważny w inny sposób niż Konrad, stawia czoła Nowosilcowowi. Otrzymuje wizję przyszłej ojczyzny (scena Widzenie księdza Piotra), widzi także Polskę, rozpiętą na krzyżu jako Chrystusa narodów. On też ratuje duszę Konrada przed metafizycznym obłędem i władzą złych duchów.

Wariant 3

Całość pracy jest podporządkowana tezie, że postawa Konrada jest tak naprawdę fałszywym prometeizmem.
Podaj definicję prawdziwego prometeizmu – to altruistyczna ofiara, bohater nie pragnie nic dla siebie, ale chce pomóc bliźnim. Jest gotowy na przyjęcie konsekwencji swojego buntu, na cierpienie. Liczy się z karą, występuje przeciwko bóstwu, które działa ewidentnie na niekorzyść ludzi.

Tymczasem zaś Konrad:

  • Wyróżnia siebie z tłumu jako poetę i wieszcza, dumnie twierdzi, że „cierpi za miliony”, jednocześnie zadaje pytanie „czym śpiewak dla ludzi?”, pogardza ludźmi i nienawidzi tych, którzy nie chcieliby pójść za nim, grozi im zagładą, jednocześnie uważa samego siebie za najlepszego spośród narodu – brak konsekwencji.
  • Oskarża Boga o to, że nie jest Miłością, a tylko (zimną) Mądrością. Odrzuca wiarę w nieomylność Boga, oskarża go o władzę apodyktyczną, ale jednocześnie sam pragnie takiej władzy, swoistej tyranii nad ludzkimi duszami i uczuciami. Dumnie twierdzi, że on sam lepiej niż Bóg zna potrzeby własnego narodu.
  • Nie ma powodów, by bluźnić Bogu – to tylko jego szalona pycha i arogancja, wspierana szatańskimi podszeptami. Omal nie nazywa Boga „carem”, ale nie dlatego, że Bóg nie kocha Polaków, ale dlatego, że nie spełnia jego żądań.
  • Konrad ma dobre intencje, ale walczą w nim pierwiastki dobra i zła. Jak w średniowiecznym moralitecie pokazana jest wojna złych i dobrych duchów o dusze bohatera (sceny Małej i Wielkiej Improwizacji). Inspirowany przez dumę i indywidualizm dostaje się w krąg metafizycznego zła, marnuje szansę na szczęście własnego narodu. W gruncie rzeczy przekonanie o własnym geniuszu jest dla niego ważniejsze niż dobro Polski.

Przedstaw konkluzję:
prometeizm Konrada to prometeizm „fałszywy”, „skażony”. Dlatego wizja niepodległej ojczyzny zostaje dana księdzu Piotrowi, człowiekowi o czystym sercu, pokornemu.
„Fałszywy” prometeizm Konrada przegrał z mesjanizmem – ideą chrześcijańskiej pokory i wyboru cierpienia jako drogi samodoskonalenia. Nawet najbardziej wyjątkowy człowiek nie może wywalczyć wolności, która jest darem Bożym.


Warianty zakończenia

Wariant 1

Podsumowujesz w nim argumenty.
Konrad przegrywa przez brak pokory, bardziej kocha władzę niż ludzi, wywyższa się z powodu „cierpienia za miliony”, pragnie być wieszczem narodu. Czuje się równy Bogu, ale przez nadmierną dumę wkracza w sferę zła, dąży do duchowej tyranii. Możesz też przywołać argumenty natury historycznej: czas po powstaniu, czas carskich represji nie był czasem indywidualnego buntu i walki, ale zbiorowego przetrwania narodu.

Wariant 2

W podsumowaniu zawrzyj myśl, że prometejski bunt ponosi klęskę. Klęska ta jest również przegraną indywidualizmu i walki jako drogi, która ma doprowadzić naród do wolności. Zauważ także, że klęska Konrada jest negacją roli wieszcza, czyli duchowego przywódcy narodu. Nie zapomnij o kontekście historycznym: powstanie listopadowe udowodniło niemożność walki narodowowyzwoleńczej. Zwycięstwo mesjanizmu, histoiriozofii uznającej Polskę za Chrystusa narodów było zwycięstwem idei cierpienia, wypełnienia zbiorowej ofiary, ale też cudownego zmartwychwstania narodu polskiego.

Wariant 3

Przedstaw wniosek: prometeizm Konrada wiedzie do klęski, gdyż jest to prometeizm „fałszywy”. Oto argumenty potwierdzające tę tezę:

  • Konrad mówi o ofierze i miłości, ale kryje się pod tym pragnienie władzy, nawet jej boskich aspektów.
  • Przegrywa, bo występuje przeciwko Bogu, a naród po 1831 roku potrzebował właśnie wiary i poczucia Boskiej opieki.

Dlatego idea walki „z Bogiem, a choćby mimo Boga” upada. Zwycięża natomiast idea Chrystusowej ofiary i odkupienia – właśnie ona może dać narodowi duchową siłę – to, czego nie potrafiła dać ponadprzeciętna jednostka.

 

Ważne!
Naród polski po powstaniu potrzebował ideologii, dającej spokój, wytchnienie i nadzieję. Wiara w wyroki Bos­kie miała zapewnić przywództwo Polski w przyszłej Europie – taka koncepcja była bardziej potrzebna pogrążonym w rozpaczy po klęsce Polakom. To także jedna z przyczyn klęski Konrada!

Ważne pojęcie
Prometeizm – to wiara w wielkość jednostki, sens jej poświęcenia, wiara w to, że wybitna jednostka, bojownik i duchowy przywódca może poprowadzić naród do zwycięskiej walki. Jednak koncepcja walki upadła po powstaniu listopadowym (kontekst historyczny). Wobec tego Mickiewicz zaproponował mesjanizm – pokorne przyjęcie doświadczenia zaborów, jako próby, która ma udowodnić szczególną rolę Polski w Europie.


Konteksty

  • Prometeizm – postawa buntu przeciwko bóstwu w imię miłości do ludzi i dążenia do ich dobra, postawa ofiary z własnego zdrowia i życia.
  • Mesjanizm – historiozofia romantyczna, rozwinięta przez Mickiewicza, głosząca, że czas zaborów to czas moralnej próby, a Polska jest Chrystusem narodów, który w nagrodę za wierność Bogu otrzyma wolność.
  • Bohater byroniczny – postać stworzona przez George’a Byrona, indywidualista, buntownik przeciw normom społecznym i zasadom moralnym, przeżywający skrajne emocje, jak miłość i nienawiść.
  • Widzenie księdza Piotra – jedna z najsłynniejszych scen Dziadów części III, jest w niej zawarta wizja ukrzyżowania Polski, a następnie jej wyzwolenia przez tajemniczą postać o imieniu „czterdzieści i cztery”.
  • Kordian Juliusza Słowackiego – tu klęskę ponosi winkelriedyzm, czyli idea samotnego ofiarowania i poświęcenia się jednostki za ukochany naród.

Zobacz:

Adam Mickiewicz, DZIADY część III

Motyw buntu i pokory w III części Dziadów Adama Mickiewicza

Dlaczego bunt prometejski Konrada prowadzi go do klęski?

Juliusz Słowacki – Kordian

Kordian na maturze

Kordian – praca domowa

 

Wyjaśnij, na czym polega postawa prometejska. Skąd wywodzi się prometeizm?

Na czym polega mesjanizm narodowy w Widzeniu księdza Piotra?