Temat:
„To człowiek człowiekowi najbardziej potrzebny jest do szczęścia” (Holbach). Wyraź swój s¹d o tym twierdzeniu, odwołując się do wybranych utworów literatury.
A. Jeżeli chcesz udowodnić tezę zawartą w temacie:
Wstęp
Człowiek szuka szczęścia w dobrach materialnych, w luksusie życia, w zdobywaniu sławy, w robieniu kariery. Czyniąc to wszystko, myśli, że gdy osiągnie pożądane rzeczy, stanie się szczęśliwy. Czy jednak te wysiłki prowadzą do rzeczywistego poczucia zadowolenia? Człowiek osiąga sukces zawodowy przy ogromnym nakładzie pracy, jednocześnie traci wszystkich przyjaciół, bo w swoim planie na życie nie znalazł dla nich miejsca. W rezultacie nie ma z kim dzielić swych sukcesów, dotyka go jedno z najboleśniejszych doświadczeń ludzkiego życia – poczucie osamotnienia i łączące się z tym, narastające przekonanie o bezsensowności własnych działań. O szczęściu nie może być mowy! Człowiek jest istotą społeczną i do szczęścia potrzebuje innych ludzi. Potrzebuje kochać i być kochany. I jeżeli w jego życiu istnieje głęboki związek z drugim człowiekiem, dopiero wtedy przeżywa szczęście. Już u zarania dziejów, w pięknym ogrodzie Eden, Adam, choć posiadał wszystko, czego może człowiek pragnąć, a ponadto mógł bezpośrednio kontaktować się z Bogiem, nie umiał jednak bez odpowiedniej towarzyszki życia być szczęśliwy. Dopiero drugi człowiek przyniósł mu pełnię zadowolenia. Ten symbol biblijny: pragnienie drugiej osoby przedstawione w Biblii to sytuacja archetypiczna. W serce ludzkie po prostu została na zawsze wpisana taka potrzeba. Ten archetyp „wędruje” przez dzieje, a literatura pokazuje jego realizacje.
Przykłady lektur potwierdzających tę tezę:
- Biblia – np. scena stworzenia świata, księga Pieśni nad pieśniami, Hymn o miłości św. Pawła
- Mitologia – np. opowieść o Orfeuszu i Eurydyce, Demeter i Persefonie, historia królowej Alkestis
- Dzieje Tristana i Izoldy
- Pieśń o Rolandzie
- G. Boccaccio – Dekameron
- F. Petrarka – Sonety do Laury
- J. Kochanowski – Treny
- A. Mickiewicz – Pan Tadeusz
- J. Słowacki – Kordian
- B. Prus – Lalka
- H. Sienkiewicz – Trylogia
- A. Dumas – Trzej muszkieterowie
- A. Saint-Exupéry – Mały Książę; Ziemia, planeta ludzi
- J. Steinbeck – Na wschód od Edenu
- J. Twardowski – Śpieszmy się
- W. Broniewski – Anka
- Z. Nałkowska – Dzienniki czasu wojny
Najprostszym sposobem udowodnienia tezy byłoby wybranie kilku lektur i streszczenie ich w kolejności chronologicznej. Proponujemy Ci inne rozwiązanie. Potraktuj swoją wypowiedź problemowo. Zastanów się, jakie rodzaje więzi międzyludzkiej można wyróżnić. W jakich sytuacjach człowiek człowiekowi staje się niezbędny do szczęścia. Tę sytuację można nazwać bardzo prosto: jest to sytuacja miłości.
Miłość jednak przybiera różne barwy:
1. Miłość kochanków.
Oni właśnie nie mogą bez siebie żyć, poszukują nieustannie swego towarzystwa. Rozłąka staje się największym nieszczęściem. Znowu, na zasadzie pewnego archetypu, mówi nam o tym księga Pieśni nad pieśniami. Kochankowie zapatrzeni są w siebie, widzą w sobie tylko piękno, ciągle odczuwają tęsknotę. Ich miłość jest wypełniona pożądaniem, erotyzmem. Pragną całkowitego zespolenia. Podobny motyw znajdujemy w Dziejach Tristana i Izoldy. Mówi o tym mit Orfeusza i Eurydyki. Dowiadujemy się o miłości dwojga ludzi z mitologicznego opowiadania o królowej Alkestis, kobiecie, która tak kochała swego męża, że zdecydowała się oddać za niego życie, podczas gdy nawet rodziców nie było stać na takie poświęcenie. Także Petrarka w swoich Sonetach wyśpiewuje tęsknotę za Laurą. Nie potrafi bez niej żyć, nieustannie pożąda jej widoku.
- 2. Przywiązanie rodziców do dzieci, dzieci do rodziców.
To kolejny rodzaj więzi, gdzie ludzie stają się sobie niezbędni. I znowu archetyp. Znamy go z mitologii – jest to mit o Demeter i Persefonie. Pamiętajmy, że bogowie greccy są antropomorficzni, podobni do ludzi, tak więc dzieje bogów to jednocześnie obrazy z ludzkich historii.Wspomniana opowieść mitologiczna pokazuje, jak ogromna jest moc miłości matki do córki. Ile tęsknoty, smutku i rozpaczy jest w rozstaniu, a ile radości i szczęścia w spotkaniu. Demeter nie może żyć bez córki. Jej miłość jest tak ogromna, że cały świat to odczuwa poprzez zmieniające się pory roku.Jak bardzo potrzebuje ojciec swojej córki, tego dowiadujemy się z Trenów Jana Kochanowskiego. Nic nie jest w stanie wypełnić braku spowodowanego śmiercią dziecka. Zostają tylko łzy, rzewne łzy, które kiedyś wylewał Heraklit. Pociechę może dać tylko ukazanie się dziecka, fizyczny kontakt z córką („Pociesz mię, jako możesz, a staw się przede mną/ Lubo snem, lubo cieniem, lub marą nikczemną” – Tren X).Motyw miłości ojcowskiej pojawia się w cyklu wierszy Broniewskiego Anka. Cykl ten, podobnie jak Treny Kochanowskiego, został poświęcony przedwcześnie zmarłej córce. Hymnem miłości córki do matki są Dzienniki czasu wojny Zofii Nałkowskiej.Wzruszający obraz przywiązania dzieci do rodziców znamy z historii Antygony i Edypa. Edyp poznaje straszliwą prawdę o sobie. Dowiaduje się, że był mężem własnej matki i że zabił ojca. Oślepia się i wyrusza w drogę. W jego samotnej wędrówce towarzyszy mu córka. Motyw ten znamy nie tylko z literatury, również z malarstwa.
- 3. Człowiek potrzebuje do szczęścia przyjaciół.
Wiele o tym mówią utwory A. Saint-Exupéry. Pięknie o przyjaźni opowiada Mały Książę. Bohater uczy się, jak ważną rzeczą są więzi przyjacielskie w swojej symbolicznej rozmowie z lisem. Dowiaduje się, co to znaczy stwarzać więzy i wzajemnie się oswajać, czyli dorastać do przyjaźni. Wie też, że każde takie oswojenie niesie ryzyko łez.Z kolei Ziemia, planeta ludzi opowiada o więziach, które pojawiają się między lotnikami biorącymi udział w wielu niebezpiecznych akcjach. Nieustanne narażanie życia, bohaterskie loty przez Atlantyk i nad groźnie ośnieżonymi Andami, honor, który nie pozwala pilotowi uciec, lecz nakazuje mierzyć się z przeszkodami – wszystko to powoduje, iż między ludźmi wytwarza się nawet coś więcej niż przyjaźń. Oni przeżywają braterską więź. Łączą ich zaś nie więzy krwi, ale wspólne przywiązanie do szczytnych wartości, takich jak honor, odwaga, odpowiedzialność.Czy podobne przywiązanie nie łączy trzech muszkieterów, Wołodyjowskiego z Zagłobą, Podbipiętą, Skrzetuskim czy później Ketlingiem i Kmicicem?
Podsumowanie
„Śpieszmy się kochać ludzi tak szybko odchodzą…”. To słowa księdza Twardowskiego. Nie mówi poeta, o jaki rodzaj więzi mu chodzi. Najważniejsze, żeby kochać, bo to jest powołanie człowieka. A jeżeli powołanie, to znaczy, że jedyna droga, na której można znaleźć szczęście. Podobnych rzeczy dowiadujemy się z listu św. Pawła:
Gdybym mówił językami ludzi i aniołów,
a miłości bym nie miał,
stałbym się jak miedź brzęcząca
albo cymbał brzmiący.
[…]
Tak więc trwają wiara, nadzieja, miłość – te trzy
Z nich zaś największa jest miłość.
(1 Kor 13)
A zatem miłość, w której ludzie wychodzą poza własne sprawy, by zespolić się z drugim człowiekiem, jest jedyną realną drogą, na której można znaleźć szczęście.
Zbierasz wnioski:
To człowiek człowiekowi potrzebny jest do szczęścia. Ta potrzeba może być realizowana na różne sposoby, jako:
- miłosna więź łącząca ciała i dusze kochanków,
- przyjaźń i braterstwo,
- miłość rodzicielska połączona z więzią rodzinną.
B. Jeżeli chcesz dyskutować i podważać tematyczną tezę głoszącą, iż człowiek człowiekowi jest niezbędny do szczęścia…
Wstęp
Trudno się zgodzić z tak postawioną tezą. W życiu codziennym obserwujemy, że ludzie zmierzają przeróżnymi drogami do szczęścia i w różnych okolicznościach szczęście osiągają.
- Po pierwsze więc często spotykamy się z faktem, iż ludzie są wzajemnie dla siebie udręczeniem, że się nawzajem nienawidzą. Egzystencjalista Sartre powiedział: „Piekło to drudzy”. To klasyczny przykład, kiedy człowiek człowiekowi nie jest potrzebny do szczęścia.
- Po drugie niektórzy ludzie znajdują zadowolenie w luksusie, w robieniu kariery, w zdobywaniu władzy. Inni zaś na antypodach – w życiu oddanym Bogu.
- Trzecią, najbardziej znamienną grupą są ci, którzy szukają realizacji w poszukiwaniu wielkich idei, takich jak służba ojczyźnie czy praca na rzecz społeczeństwa. Ci poszukiwacze wielkich idei wybierają samotność w życiu codziennym, osobistym. Ich wybór samotności ma jednak znamiona pozoru. Tym ludziom nie jest do szczęścia potrzebny drugi człowiek, ale idea. Ta idea jednak dotyczy ludzkości. Służba ojczyźnie czy społeczeństwu jest zawsze służbą drugiemu człowiekowi. Za realizowaniem idei kryje się pragnienie bycia potrzebnym, określenia siebie wobec ludzi. Całkowita samotność jest wykluczona, gdyż stałaby się działaniem w próżni.
Literatura, która pomoże w dyskutowaniu z twierdzeniem Holbacha:
- Biblia – np. księgi prorockie, Księga Mądrości
- Literatura hagiograficzna, np. Złota legenda Jakuba Voragine
- W. Szekspir – Makbet
- A. Mickiewicz – Dziady cz. III; Lilije
- Z. Krasiński – Nie-Boska komedia
- B. Prus – Lalka
- S. Żeromski – Ludzie bezdomni, Siłaczka
- H. Hesse – Wilk stepowy
I tu, jeśli chcesz wybrać najprostszą drogę, możesz pogrupować materiał chronologicznie. Jeśli chcesz jednak znowu wybrać nieco bardziej skomplikowaną kompozycję, uporządkuj materiał problemowo:
- Biblijni prorocy poświęcali swe życie Bogu i głoszeniu Bożych prawd narodowi izraelskiemu.
To była ich misja i na tej drodze znajdowali szczęście. Mogli się bezpośrednio kontaktować z Bogiem i posiadali wiedzę na temat przyszłych zdarzeń. Wiedzieli, że na świat przyjdzie Mesjasz, który odkupi ludzkość od grzechu. Ich wizja rzeczywistości była więc wypełniona świadomością ogromnej, radosnej nadziei. Biblijni mędrcy znajdowali szczęście w samotnej kontemplacji. Uważali Bożą mądrość za największe źródło zadowolenia. Nawoływali, żeby mądrość postawić na pierwszym miejscu.
- Makbet widzi swoje szczęście w przepowiedzianej mu w³adzy królewskiej.
Drugi człowiek jest mu o tyle potrzebny, o ile staje się mu sprzymierzeńcem (Lady Makbet). Jeżeli zagradza tę drogę (Duncan) albo zagraża jej kontynuacji (Banko i jego potomkowie), wtedy trzeba go usunąć, dokonując zbrodni. Ludzie nie tylko nie są potrzebni do szczęścia, ale wręcz stanowią przeszkodę i zagrożenie. Tu od razu trzeba dodać, że pragnienie władzy zakłada potrzebę ludzi. Rządzi się bowiem kimś, a nie czymś. Władza jednak stoi na pierwszym miejscu, a ludzie stają się jak przedmioty, które będą realizowały potrzebę rządzenia.
- 3. Bohaterowie romantyczni w samotnej walce o szczęście ogółu widzieli swoje wielkie posłannictwo.
Nie potrzebowali ludzi, lecz odosobnienia, w którym wzrastała ich siła, doskonaliła się moc.
Gustaw w IV cz. Dziadów mówi, jak szukał szczęścia w ukochanej osobie. Ta droga go zawiodła, ukochana poślubiła innego. W III cz. Dziadów Gustaw przemienia się w Konrada, który rozumie, że ludzie oraz więzi międzyludzkie są przeszkodą w osiąganiu własnego szczęścia. Powie na początku Improwizacji:
Samotność – cóż po ludziach, czy-m śpiewak dla ludzi?
Gdzie człowiek, co z mej pieśni całą myśl wysłucha…
Będzie więc samotnie dążył do wyznaczonego sobie celu. W swojej duszy ma nadzieję znaleźć odpowiednią siłę.
Bohaterowie romantyczni, gdy zostaną ukształtowani wewnętrznie w samotnym zmaganiu, chcą potem poświęcić swe życie narodowi, ukochanej ojczyźnie. Potrzebują samotności, by dojrzeć do idei, ale potrzebują też milionów, by tę ideę zrealizować. Znamienne tu są znowu słowa Konrada z Dziadów cz. III:
Nazywam się Milijon – bo za milijony
Kocham i cierpię katusze.
- Szczęście można odnaleźć w służbie społecznej, w poświęceniu swego życia najuboższym.
Taką drogą kroczą bohaterowie utworów Żeromskiego. Paradoksalna jest sytuacja doktora Judyma z Ludzi bezdomnych, który rezygnuje z miłości ukochanej kobiety, ze spokojnego życia rodzinnego, a poświęca się dla ubogich (obcych ludzi traktuje lepiej niż najbliższą osobę?!). Drugi człowiek bowiem stanąłby mu na drodze do tego największego szczęścia, którym jest służba biednym ludziom.
Czy Judymem powoduje heroizm, czy egoizm (chęć spłacenia osobistego długu wobec biednych, spośród których się wywodzi)?
Umierającą Stasię Bozowską z opowiadania Siłaczka leczy doktor Obarecki. Poniekąd zazdrości Stasi. Ona wprawdzie umiera, jednak z poczuciem, że zrealizowała swoje ideały. Zrezygnowała ze szczęścia rodzinnego i z pełnym oddaniem zajęła się „pracą u podstaw” – uczeniem wiejskich dzieci. I Judym, i Stasia są przykładem wyboru pozornej samotności. Ich odosobnienie polega na tym, że nie odczuwają przy sobie bliskości jednego, kochającego i oddanego im człowieka. Idea, której się poświęcają, wymaga jednak bycia wśród ludzi.
- Nauka, mądrość, sztuka
– rzeczy wzniosłe i tworzone w samotności są drogą, która pociągnęła wielu ludzi. Biblijna Księga Mądrości mówi, iż to właśnie mądrość powinna stać się celem życia:
Umiłowałem ją nad zdrowie i piękność
i wolałem mieć ją aniżeli światło,
bo nie zna snu blask od niej bijący.
(7,10)
Nauce poświęcił swoje życie tajemniczy naukowiec – Geist (Lalka). To jego Wokulski spotyka w Paryżu i zaczyna rozumieć, że nie Izabela, ale badania naukowe mogą przynieść ukojenie jego znękanej duszy. Pociąga go samotna praca w laboratorium, i kto wie, możliwe, że ostatecznie poszedł drogą Geista, poświęcił swój majątek i siły na żmudne badania w paryskim laboratorium. Lalka wyraźnie mówi, że oddanie się nauce to prosta droga do szczęścia. Natomiast ludzie odbierają sobie nawzajem poczucie zadowolenia.
Poezja, sztuka – miłuje ją hrabia Henryk z Nie-Boskiej komedii. Rodzina, miłość żony, syn, to wszystko rzeczy nieważne wobec tej wielkiej i pociągającej sprawy, którą jest twórczość. Podobnie wyglądają losy Harry’ego Hallera, bohatera Wilka stepowego. Haller rozwiódł się z żoną, unikał ludzi. Jedyne, co go pociągało, to poezja Goethego, malarstwo Giotta i muzyka Mozarta. W takim życiu znajdował jakieś nasączone goryczą szczęście. Ludzi się bał i unikał kontaktów z nimi. Czy to na pewno szczęście, czy jedynie zadowolenie?
6. Wiemy też o istnieniu takich ludzi, którzy wybrali życie pustelnicze.
Opowiadają o nich utwory hagiograficzne, ale także znamy te postaci z twórczości utrwalającej wierzenia ludu. Pustelnicy żyli w całkowitym odosobnieniu. Kontaktowali się jedynie ze Stwórcą. Uchodzili za osoby nie tylko bogobojne, ale również niezwykle mądre. Niekiedy do ich chat pukali ludzie i prosili o poradę. Chatę pustelniczą i świętego starca poznajemy w balladzie Mickiewicza Lilije. Bohaterka zabiła męża. Do pustelnika mieszkającego w ciemnym lesie udaje się po radę, jak uzyskać Boże przebaczenie i ustrzec się kary. Pustelnik mieszka w odosobnieniu i dziwi go widok samotnej kobiety. Nie zamyka jednak przed nią drzwi. Mądrość, która wynika z kontemplacji prawd boskich, pozwala mu udzielić odpowiedniej porady.
Podsumowanie
Różne są drogi do szczęścia i wcale niekoniecznie trzeba żyć na łonie rodziny czy w społeczności, aby się zrealizować. Człowiek ma wpisaną w serce tęsknotę za rzeczami wyższymi i wznioślejszymi. Więzi ludzkie mogą być dla niego czymś trywialnym, nieustannie przyciągającym do ziemi, podczas gdy on chce wznieść się ku niebu.
Może też pragnąć rzeczy znacznie prostszych niż miłość. Podobnie jak starożytny Epikur, będzie chwalił zwykłą zmysłową przyjemność, i na tej drodze zyskiwał zadowolenie. Szczęściem będzie dla niego władza, a rozkosz przyniesie mu wino, jedzenie i worek pieniędzy.
Okazuje się to jednak niebezpieczne.
Czas na wnioski:
Ludzie osiągają szczęście na rozmaitych drogach:
- służąc swemu narodowi zgodnie z wolą Boga (prorocy),
- zdobywając władzę (Makbet),
- poświęcając swoje życie samotnej walce o szczęście ogółu (Konrad),
- poświęcając się służbie społecznej (bohaterowie Żeromskiego),
- żyjąc sprawami nauki i sztuki (Księga Mądrości, hrabia Henryk, naukowiec Geist, Harry Haller),
- oddając swoje życie na służbę Bożą, którą wypełnia samotna kontemplacja (pustelnicy).
C. Możesz połączyć obydwie teorie.
Należy wykazać, że w niektórych sytuacjach teza Holbacha jest słuszna, a w innych niesłuszna. Jako motto proponujemy Ci słowa M. Sępa-Szarzyńskiego:
I nie miłować ciężko, i miłować
Nędzna pociecha…
(Sonet V. O nietrwałej miłości rzeczy świata tego)
Zobacz: