Co warto wiedzieć Weselu, czyli cztery zagadnienia, które maturzysta powinien znać:
- Wesele Stanisława Wyspiańskiego uznane za arcydramat narodowy jest przede wszystkim ostrą krytyką polskiego społeczeństwa końca XIX wieku.
Autor demaskuje w nim mit tak modnej w czasach modernizmu chłopomanii, ukazując, że inteligenci i chłopi żyją w dwóch odrębnych światach a bratnie się gości z miasta z ludem jest jedynie czystym pozorem. W istocie dekadencka inteligencja szuka na wsi jedynie spokoju, ucieka od zgiełku historii i polityki w świat bajecznie kolorowych strojów. Zauroczona odświętnym wizerunkiem chłopa nie wie nic na temat prawdziwych realiów życia wiejskiego, traktuje chłopów z lekceważeniem, nie dostrzegając w nich godnego partnera do wspólnego działania. Chłopi tymczasem są bardziej oświeceni, garną się do walki, mają zapał i entuzjazm, ale potrzebują przywódcy. Gdy przychodzi moment podjęcia walki, żadna z warstw nie jest w stanie sprostać wyzwaniu.- Poeta owładnięty dekadencją, chociaż marzy o przywództwie, boi się czynu.
- Dziennikarz rozpamiętuje dawne klęski zamiast namawiać do walki.
- Gospodarz okazuje się nieodpowiedzialny, oddaje powierzony przez Wernyhorę złoty róg Jaśkowi, lekceważąc tym samym misję, do jakiej został powołany. Jasiek nad sprawę narodową przedkłada własne interesy. Gubi złoty róg, schylając się po czapkę z piór – symbol próżności i marzeń o bogactwie.
Nikt nie jest w stanie udźwignąć ciężaru zadania. Społeczeństwo popada w letarg, tańczy hipnotyczny taniec w rytm muzyki chochoła uosabiającego jarzmo niewoli. Finał dramatu obnaża polską niemoc, brak nadziei, bierność, poddanie się zniewoleniu. Społeczeństwo polskie zaprzepaściło szansę na niepodległość, bo zwyciężyły go dawne urazy, wzajemna niechęć a przede wszystkim brak woli konstruktywnego działania.
- Wesele – chociaż obnaża bezradność i marazm polskiego społeczeństwa – nie jest utworem aż tak dalece pesymistycznym. Przynosi również pewną nadzieję zawartą w wieloznacznej symbolice chochoła. Chochoł – snop słomy okrywający kwiat róży – to nie tylko znak niewoli narodowej ale również zapowiedź przyszłego zwycięstwa. Słomę zdejmuje się na wiosnę i wtedy róża budzi się ze snu, rozkwita najpiękniejszym z kwiatów – Polska również obudzi się z letargu i odżyje, musi tylko przyjść na to odpowiedni moment. Zwiastunem przyszłego zwycięstwa jest również złota podkowa zgubiona przez konia Wernyhory. Gospodyni zapobiegliwie chowa ją do kufra. Może to przejaw zwykłej chłopskiej pazerności, może jednak symbol powodzenia sprawy narodowej odłożonej na razie w czasie, który przyjdzie w odpowiedniej chwili.
- Utwór Wyspiańskiego operuje wizją, symbolem, przywołuje na scenę postaci – zjawy takie jak Widmo, Stańczyk, Rycerz, Hetman, Upiór i Wernyhora. Są one symbolicznym uosobieniem konfliktów i pragnień gości weselnych, którym się pojawiają. Poszerzają charakterystykę postaci, rzucają szersze światło na wzajemne relacje inteligencko-chłopskie:
- Widmo to projekcja tęsknoty miłosnej Marysi, której narzeczony malarz de Laveaux zmarł na gruźlicę.
- Stańczyk – błazen Zygmunta Starego jest wyrzutem sumienia Dziennikarza, zwolennika lojalizmu wobec zaborcy. Przypomina mu o dawnej świetności Polski Jagiellonów, każe działać a nie rozmyślać o klęskach.
- Rycerz czyli Zawisza Czarny – symbol siły i czynu wyraża rozterki Poety – dekadenta, który widzi się w kostiumie romantycznego wieszcza porywającego tłumy do walki ale boi się czynu i odpowiedzialności.
- Hetman – Branicki, niechlubny bohater Targowicy, zdrajca i sprzedawczyk, ukazując się Panu Młodemu, symbolizuje jego poczucie zdrady własnej warstwy poprzez małżeństwo z chłopką.
- Upiór Jakuba Szeli przypomina Dziadowi o rzezi polskiej szlachty w czasie powstania chłopskiego w 1846 roku.
- Dramat Wyspiańskiego stanowi przykład utworu scenicznego ukształtowanego według nowoczesnych kanonów sztuki modernistycznej:
- Realizuje młodopolską zasadę „syntezy sztuk”, która słowo literackie łączy z elementami malarsko-muzyczno-tanecznymi, tworząc złożoną, wielowarstwową kompozycję.
- Posługuje się wieloma kategoriami estetycznymi: patos miesza z groteską, komizm z tragizmem, liryzm z satyrą. Rozpoczyna się w konwencji szopki politycznej, kończy atmosferą podniosłego misterium.
- Zestawia plan realistyczny z symbolem i wizją.
WYPRACOWANIE
Analizując podane fragmenty „Wesela” Stanisława Wyspiańskiego, uzasadnij, w jaki sposób wizja i symbol mogą być źródłem wiedzy o postaci?
(fragment I)
Akt II
SCENA 3
ISIA, CHOCHOŁ
CHOCHOŁ
I Kto mnie wołał
czego chciał-
zebrałem się,
w com ta miał:
jestem, jestem
na Wesele,
przyjedzie tu
gości wiele,
żeby ino wicher wiał.
Co się w duszy komu gra,
co kto w swoich widzi snach:
czy to grzech,
czy to śmiech,
czy to kapcan, czy to pan,
na Wesele przyjdzie w tan.
(fragment II)
SCENA 9
POETA, RYCERZ.
POETA
Otwarła się toń!
Upomina się o swoje Umarła.
Szumem, gwarnością, zawrotem
idzie ku nam z powrotem;
jakaś Przemoc wrotom grobu się wydarła,
oto, słyszę, woła:
RYCERZ
Daj dłoń!!
POETA
Puszczaj!
RYCERZ
Ty mój!
POETA
Puszczaj!
RYCERZ
Ty mój!!
POETA
Żelazem owita ręka,
żelazem zakryta skroń.
RYCERZ
Zbieraj się, skrzydlaty ptaku,
nędzarzu, na koń, na koń,
przepadnie przekleństwo, męka!
POETA
Co mówisz, okropne widziadło,
na koń? – gdzie? – jak?
Żelazna twoja dzwoni szczęka,
żelazna więzi mnie ręka.
RYCERZ
Na koń, zbudź się, ty żak,
ty lecieć masz jak ptak!
Bioręć w pętle.
POETA
Na arkan mnie wiąże.
RYCERZ
Poznasz, ktom jest, gdy zaciążę-
ty więzień mój, mnie służ;
biorę przemocą. Ja Moc:
za mną, przede mną
ognia kurz;
po drogach, po których lecę,
drzewa się palą jak świece,
ciskają się błyskawice,
jak lecę, Duch:
wytężaj, wytężaj słuch!
[…]
A czy wiesz, czym ty masz być,
o czym tobie marzyć, śnić?
POETA
Sen, marzenie, mara, wid:
RYCERZ
Jutro dzień! przede dniem świt!
Wiesz ty, czym ty mogłeś być?
POETA
Słowo, Widmo gończe!
RYCERZ
Zwiastun!!
POETA
Głos jak marzeń moich piastun;
Rycerz, Widmo, urojenie
przyoblekło szatę żywą.
RYCERZ
Krwi, krwi pragnę, krwawe żniwo!
Wracam do dom w noc szczęśliwą,
w noc ponurych wichrów łkań.
Niosę dań, orężną dań.
[…]
Na głos mój ty będziesz drżał:
Grunwald, miecze, król Jagiełło!
Hajno się po zbrojach cięło,
a wichr wył i dął, i wiał;
stosy trupów, stosy ciał,
a krew rzeką płynie, rzeką!
Tam to jest!! Olbrzymów dzieło;
Witołd, Zawisza, Jagiełło,
tam to jest!! – Z pobojowiska
zbroica się w skibach przebłyska,
żelezce, połamane groty,
drzewce powbijane do ciał,
z trupów zapora, z trupów wał,
rycerski zgotowiony stos:
Ofiarnica-
tam leć – tam chodź, tam leć!!!
brać z tej zbrojowni zbroje,
kopije, miecz i szczyt
i stać tam wśród krwi,
aż na ogromny głos
bladością się powlecze świt,
a ciała wstaną,
a zbroje wzejdą
i pochwycą kopije, i przejdą!!!
Spiesz, tam leżą stosy ciał;
przeparłem trumniska wieko,
czas, bym wstał, czas, bym wstał.
POETA
Łzy mnie pieką, łzy mnie pieką,
czymże bym ja tam być miał.
RYCERZ
Niosę dań, orężny szał.
POETA
Dech twój zimny, dech grobowy..:
RYCERZ
Patrzaj w twarz, patrz mi w twarz,
ślubuj duszę, duszę dasz.
POETA
Za przyłbicą pustość, proch;
w oczach twoich czarny loch,
za przyłbicą Noc;
zbroja głuchym jękiem brzękła.
KLUCZ ODPOWIEDZI
Co można wydobyć z przedstawionych fragmentów?
1. Sceny w kontekście całego utworu:
- Obydwie sceny pochodzą z drugiego aktu i mają charakter symboliczno-wizyjny. Są dowodem nowatorstwa w dziedzinie rozwoju form dramaturgicznych.
- Pierwsza przedstawia chochoła, który zapowiada gości „z zaświatów”, druga prezentuje spotkanie Poety z widmem Rycerza.
- Poszerzają portret psychologiczny Poety, odsłaniając jego duchowe rozterki symbolicznie uosabiane przez zjawę Rycerza.
2. Analiza pierwszego fragmentu:
- Bohaterem jest chochoł – snop słomy służący do okrywania drzew i krzewów przed zimnem.
- W podanej scenie zostaje upersonifikowany: mówi, wygłasza zagadkowe proroctwa, zapowiada niezwykły, pełen grozy spektakl, który ma się rozegrać pod osłoną nocy.
- Wypowiadając słowa:
Co się w duszy komu gra,
co kto w swoich widzi snach
– ujawnia, że przybyłe zjawy stanowią projekcję wewnętrznych konfliktów i dylematów weselnych gości a nie niezależne byty świata nadprzyrodzonego.
3. Analiza drugiego fragmentu:
- Rozgrywa się w konwencji romantycznego teatru grozy: świat realny, którego przedstawicielem jest Poeta, przenika wizja – sen uosobiona w postaci mrocznego, posępnego widma Rycerza.
- Bohaterowie:
- Poeta – wydaje się zagubiony, przytłoczony nieprzewidywalnym biegiem wydarzeń. Ma poczucie osaczenia przez widmo, próbuje mu się wymknąć, nie rozumie słów Rycerza nakłaniającego do podjęcia czynu. Przejawia słabość, wszystko bierze za urojenia, nie poddaje się sugestiom widma o wielkiej roli, jaką mógłby odegrać w dziejach narodu jako poeta – duchowy przywódca narodu (Łzy mnie pieką, łzy mnie pieką, czymże bym ja tam być miał.)
- Rycerz – to marzenie senne Poety (Głos jak marzeń moich piastun), projekcja jego pragnień i dylematów, przybierająca postać bohatera spod Grunwaldu – Zawiszy Czarnego. Uosabia on siłę, moc, której brakuje Poecie. (Ja Moc: za mną, przede mną ognia kurz; po drogach, po których lecę, drzewa się palą jak świece, ciskają się błyskawice). Zwiastuje zwycięstwo ale także śmierć, którą każdy triumf musi być okupiony (kiedy odchyla przyłbicę, ukazuje śmiertelne oblicze). Przypomina bohaterowi czasy potężnej Polski Jagiellonów zdolnej do heroicznego czynu. Namawia go, aby stamtąd czerpał siłę i inspirację do działania. Widzi Poetę w podniosłej roli wieszcza sięgającego po duchowe przywództwo, który obudzi uśpiony naród i popchnie go do walki.
Wniosek:
Wizja senna odsłania podświadome pragnienia bohatera, pokazuje Poetę jako człowieka rozdartego wewnętrznie, o niestabilnej, rozchwianej osobowości. Z jednej strony – jak romantyczni bohaterowie – marzy mu się rola wieszcza, który swoją poezją porywa tłumy do walki i fetuje zwycięstwo, z drugiej walczy z własną słabością i niezdecydowaniem. Ma świadomość, że tej roli nie potrafi unieść tak ze względu nieodpowiednich predyspozycji psychicznych jak i dylematów moralnych. Wie, że taka poezja, o jakiej marzy, niesie ze sobą śmierć i zniszczenie. Marzenia rozbudzają jego wyobraźnię ale jednocześnie przerastają Poetę, stając się źródłem walki wewnętrznej i konfliktów moralnych.
Jak funkcjonalnie odnieść się do całości utworu?
Wiedza na temat całości utworu niewątpliwie pomoże w interpretacji podanej sceny:
- Odwołaj się do tego, co wiesz o Poecie na podstawie chociażby I aktu: to dekadent porażony niemocą, poddający się schyłkowym nastrojom końca wieku. Tkwi w artystycznym marazmie, pisze wiersze skażone smutkiem i melancholią, ale marzy mu się poemat o rycerzu w srebrnej zbroi. Nosi w sobie jakieś nieokreślone pragnienie czynienia rzeczy wielkich, ale – jak sam mówi – pospolitość skrzeczy. Jeśli będziesz o tym pamiętał, łatwiej zrozumiesz, dlaczego Zawisza Czarny staje się w utworze symbolem pragnień i tęsknot Poety.
- Przedstaw analizowaną scenę jako integralną część wielkiego spektaklu zjaw, który ma na celu pogłębić charakterystykę inteligencji z przełomu wieków. Podkreśl, że symboliczna wizja staje się w dramacie Wyspiańskiego ogólną metodą budowania wizerunków postaci.
Konteksty interpretacyjne, czyli do czego warto się odwołać analizując podane fragmenty?
- Warto wspomnieć, że pierwowzorem postaci Poety był w rzeczywistości Kazimierz Przerwa-Tetmajer, bard pokolenia dekadentów i jednocześnie autor dramatu Zawisza Czarny.
- Zauważ wyraźne nawiązanie do konwencji II części Dziadów Adama Mickiewicza. W przedstawionej scenie jak i całym II akcie – jak w Dziadach – czytelnik staje się świadkiem mrocznego widowiska z udziałem zjaw, które pozostawiają gościom weselnym określone przesłania.
Zobacz:
Jakie są główne wyznaczniki artyzmu Wesela Stanisława Wyspiańskiego?
