Dorobek poetów i pisarzy renesansowych obfituje w różne ujęcia społecznej i dotyczącej państwa tematyki. Postawy patriotyczne wykazują niemal wszyscy humaniści, wszystkie światłe umysły tej epoki.
- Mikołaj Rej nie tylko w Żywocie człowieka poczciwego wspomina o obowiązkach obywatela. Troskę o kraj, jego społeczny kształt odnajdujemy przede wszystkim w Krótkiej rozprawie między trzema osobami, Panem, Wójtem a Plebanem. Tu właśnie Rej wykłada nieprawidłowości, jakie zauważa w panujących stosunkach społecznych. Utwór jest krytyką: Pleban nie wypełnia kapłańskich obowiązków, lecz myśli o zysku („na ołtarzu jajca liczą”), Pan z kolei myśli o urzędach, zabawach i prywatnym majątku, źle sprawuje się w Sejmie („Pewnie Pospolitej Rzeczy żadny nie ma tam na pieczy” – twierdzi Pleban). Dlatego Wójt mówi rozgoryczony:
Ksiądz pana wini, pan księdza
A nam prostym zewsząd nędza.
- Andrzej Frycz Modrzewski i jego traktat O poprawie Rzeczypospolitej to następny głos w sprawie ojczyzny. Słynne dzieło ujmuje i opisuje ową poprawę kraju w pięciu dziedzinach: O obyczajach, O prawach, O wojnie, O Kościele, O szkole. Szczególną rolę przypisuje Modrzewski działaniu w kraju prawa – sprawiedliwego i traktującego równo wszystkich obywateli.
- Podobną, lecz bardziej jeszcze przesyconą emocjami, wymowę mają Kazania sejmowe księdza Piotra Skargi. Przyrównuje on ojczyznę do tonącego okrętu, nazywa ją matką i grzmi do jej synów – czyli społeczeństwa – o opamiętanie. Ukazuje sześć chorób społecznych: obojętność wobec ojczyzny, chciwość, niezgody i kłótnie, herezje, osłabienie władzy króla, niesprawiedliwość prawa i grzechy przeciw Bogu. Roztacza przed czytelnikiem wizję upadku, nieszczęścia politycznego, które grozi Polsce. Przedwczesne proroctwo nabrało mocy w dobie rozbiorów Polski.
- Prawdziwą kopalnią postulatów patriotycznych jest twórczość Jana Kochanowskiego. Tytuły, które trzeba tu wymienić to: pieśni patriotyczne Pieśń V (O spustoszeniu Podola) i Pieśń XII. Krytykę wad społecznych znajdujemy też w licznych fraszkach, a najważniejszą pozycją jest tragedia pt. Odprawa posłów greckich.
Zapamiętaj
Wypowiedzi patriotyczne:
- Mikołaj Rej – Krótka rozprawa…
- Jan Kochanowski – Pieśń V, Odprawa posłów greckich
- Andrzej Frycz Modrzewski – O poprawie Rzeczypospolitej
- Piotr Skarga – Kazania sejmowe
- Stanisław Orzechowski – Quincunx
Zobacz:
https://aleklasa.pl/liceum/c155-powtorka-z-epok-literackich/c160-renesans/jan-kochanowski-piesn-v-piesn-o-spustoszeniu-podola
Problematyka obywatelska i krytyka Polaków w Pieśni o spustoszeniu Podola Jana Kochanowskiego.
Jakie znasz utwory Kochanowskiego podejmujące problematykę patriotyczną?
Zaprezentuj utwory Kochanowskiego o wymowie patriotycznejnej