Dzieje powszechne są przedstawieniem ducha w jego rozwoju.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
Początek wieku XIX to prawdziwy złoty wiek filozofii niemieckiej. Filozofowie poszukują systemu porządkującego całość bytu, chcą odpowiedzieć na pytania dotyczące reguł przyrody, historii i tajemnic ludzkiego istnienia.
Georg Wilhelm Friedrich Hegel
Najważniejszy z romantycznych filozofów. Zanim został profesorem uniwersytetu w Berlinie, pracował jako dziennikarz i guwerner. Starał się sformułować prawa rządzące historią. Według niego dzieje mają swój cel, nie są przypadkowe. Źródłem zmian jest ścieranie się przeciwieństw: każdej tezie odpowiada antyteza, a z nich dopiero wyłania się synteza. To tzw. triada heglowska. Odwołał się do niej na przykład Zygmunt Krasiński w Nie-Boskiej komedii. Historia to, zdaniem Hegla, stopniowy rozwój rozumu, w którym to rozwoju ogromną rolę odgrywają wybitne jednostki. One są wykonawcami „woli ducha świata”. Historia przypomina więc teatr, w którym jednostki i narody odgrywają przypisane im role. Odrzucając swoje poprzednie kształty, świadomość osiąga coraz wyższe stopnie rozwoju. Celem tego ciągłego rozwoju jest zjednoczenie bytu i ducha, które pozwoli na osiągnięcie „wiedzy absolutnej”.
Dialektyka Hegla: teza – antyteza – synteza
Friedrich Wilhelm Schelling
Według niego filozofia stara się odszukać „pierwotną równowagę”, więź łączącą człowieka i przyrodę. A przyroda jest bytem absolutnym. Pisał też wiele o sztuce: jest ona, jego zdaniem, drogą do ukazania istoty rzeczy.
Friedrich Schlegel
Autor ciekawej koncepcji jedności sztuki i nauki (dążenie do ukazania świata jako jedności). Przyczyną tworzenia jest natchnienie, pierwiastek boski – Bóg przemawia przez artystę. Sztuka jest wolna od wszelkich ograniczeń.
Kto ma zdolność poznania duchowej części świata?
- Dziecko – jako niewinna czysta istota prawdziwiej interpretuje świat, bez skazy nauki, dlatego widzi więcej.
- Artysta – poeta – posiada moc, talent – dzięki niemu może poznać prawdę. Tylko sztuka może zmienić świat.
- Prosty lud – interpretuje i rozumie świat sercem, uczuciem, bez racjonalizmu.
- Szaleniec. Obłęd dowodzi wielkości duszy.
Artur Schopenhauer
Choć żył i tworzył w romantyzmie, jego filozofia zostanie odkryta dopiero w okresie Młodej Polski. Za to zdominuje epokę! Ten pochodzący z Gdańska myśliciel głosił poglądy skrajnie pesymistyczne: nieodłączną cząstką ludzkiego życia jest według niego cierpienie, a źródłami tegoż cierpienia są niemożność zaspokojenia pragnień i świadomość śmierci.
Najważniejsze zagadnienie romantycznych filozofów
Co rządzi dziejami świata? Jak rozumieć dzieje narodów? Romantycy bardzo poważnie zajmowali się tym tematem
-
Historiozofia
Oznacza gałąź filozofii, która filozoficznymi metodami i pojęciami stara się wyjaśnić zasady rządzące dziejami świata. U podstaw każdej historiozofii (a było ich wiele) leży przekonanie, że dziejami (historią) rządzi jakaś nadrzędna i nieodkryta zasada, która jest ukrytym kluczem do rozumienia następstw historycznych wydarzeń.
-
Mesjanizm narodowy
To specyficznie polska idea historiozoficzna. Głosi ją Adam Mickiewicz w Dziadach i Księgach narodu polskiego i pielgrzymstwa polskiego. W myśl tej idei Polska ma do spełnienia szczególną misję w dziejach świata. Tak jak Chrystus wziął na siebie grzechy ludzkości i umarł w mękach na krzyżu dla ich odkupienia, tak Polska ma wziąć na siebie grzechy narodów i również dla ich odkupienia cierpieć.
-
Winkelriedyzm
Kolejna idea historiozoficzna, którą niejako przeciwko Mickiewiczowskiemu mesjanizmowi sformułował Juliusz Słowacki w Kordianie (scena na Mont Blanc). Porównał on dzieje Polski do losów szwajcarskiego bohatera narodowego Winkelrieda, rycerza który wbił w swą pierś włócznie wroga, czyniąc tym samym przejście swoim. Porwał Szwajcarów do boju o wolność. Podobną rolę ma, zdaniem poety, odegrać w dziejach świata Polska. Jest to przeciwstawienie mesjanizmu historycznego – mistycznemu mesjanizmowi.
-
Prowidencjalizm
To pogląd filozoficzny, w myśl którego wszystko, co dzieje się na świecie – przynajmniej w wymiarze historycznym – jest wynikiem starannego planu ułożonego przez Boga. W związku z tym wszystkie wydarzenia – zarówno te historyczne, jak i dotyczące indywidualnych losów każdego człowieka – są po prostu kolejnymi etapami w wypełnianiu się tego planu. Wszystko to zaś, co wydaje się zbędne i złe, tak naprawdę jest również elementem Boskiego planu świata.
Właśnie wokół tej idei zbudowana jest część druga Nie-Boskiej komedii Zygmunta Krasińskiego.
-
Cykliczność dziejów
Zygmunt Krasiński w Nie-Boskiej komedii zamieścił swą myśl o złożoności Boskiego planu dziejów. Zasadza się on w cykliczności świata: po rewolucji następuje zburzenie porządku świata, chwilowy powrót do stanu natury i (niemal) równości społecznej. Później z jednostek wybitnych wykształca się nowa klasa arystokratyczna, która stopniowo dąży ku chwale, by po kilku pokoleniach zacząć powoli się degenerować. Gdy zdegeneruje się całkiem – pora na nową rewolucję. I tak zamyka się cykl, który powtarzać ma się, zdaniem poety, do końca dziejów…
-
Heglizm
Inaczej – filozofia ducha – to określenie najpoważniejszego romantycznego systemu filozoficznego, jaki stworzył niemiecki myśliciel Georg Friedrich Hegel. Według jego przekonań zasadnicza struktura świata opiera się na kolejnych emanacjach „ducha świata” w losach narodów, państw, społeczności i jednostek.
-
Filozofia genezyjska
Pomysł Juliusza Słowackiego. Opiera się na ciągłym przetwarzaniu ducha dążącego do doskonałości. Lecz pokonanie każdego etapu opłacić trzeba cierpieniem, odrzuceniem starej skorupy – dzieje się tak pod postacią na przykład rewolucji. Krwawa, pełna ofiar, dąży jednak ku doskonalszemu etapowi społecznego bytu. Spotkasz w wierszu Uspokojenie.
Zobacz:
Jak filozofia wpłynęła na ukształtowanie się romantycznego światopoglądu?